Оқулық Алматы, 013 Əож кбж қ Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
Топырақтың радиоактивті элементтері
жүктеу/скачать 5.39 Mb. Pdf көрінісі
|
| 5.8. Топырақтың радиоактивті элементтері
Топырақтың радиоактивтігі топыраққа табиғи немесе антро- погендік жолмен келген радиоактивті элементтерден пайда бо- лады. Ол уақыттың бір мөлшерінде бөлінетін ядро сандарымен белгіленеді. СИ жүйесінде радиоактивтік өлшем беккерельмен өлшенеді (1Вк=1с/ бөлшек) немесе белсенділіктің тағы бір өлшемі – кюри (1 Ки=3,7.10’° Бк). Топырақтың радиоактивтігі негізінен табиғи радиоактивті эле- менттермен байланысты (ТРЭ). Бұл радиоактивтіктің түрі əрқашанда азды-көпті мөлшерде барлық топырақтарда кездеседі. Олар: бірін- шісі – топыраққа аналық жыныстармен немесе геохимиялық ағынмен келетін, екінші космогендік (топыраққа атмосферадан келген), яғни ғарыштың сəулелерімен тұрақты элементтер ядроларының қарым- қатынасынан пайда болатын топ болып екі топқа бөлінеді. 1. ТРЭ концентрациясының əлемдік орта мөлшері 1000 Бк/кг (25.10~ 9 Ки/кг) белсенділікті құрады, бірақ концентрациясының өзі өте үлкен аралықта өзгеріп тұрады (100 еседен кем болмайды), ал ТРЭ-нің топырақ түзуші жыныстардың ішіндегі мөлшеріне байланысты. 2. Топырақтың табиғи радиоактивтігі көбінесе, ауыр ме тал- дардың реттік нөмірі «Z»82 радиоизотоптарымен (радионукле- идтермен) байланысты. Бұлар: уранның (басы 238 U жартылай бөліну мерзімі Т 1/2 =4,5.10 9 жыл) актинийдің (басы 235 U, Т 1/2 =7,1.1О 8 жыл) жəне торийдің (басы 23 2 ТҺ, Т 1/2 =1,4.10 10 жыл) сияқты үш туыстықты құрайды. Бұлардың əрқайсысына кезекпен көбінесе, альфа бөлшектер (гелийдің ядросы), кейбіреулері бета жəне гамма бөлшектерін шығаратын 17, 14, 12 радиоактивті изотоптар кіреді. 165 Бөлінген ең соңғы заттар – қорғасынның тұрақты изотоптары: 206 Рв, 207 Рв, 208 Рв. Бұлардың арасындағы изотоптар аз уақыт қана болады жəне олардың пайда болуы аналық радиоизотоптарға байланысты. Бүлінбеген тау жыныстарында əр туынды радиоактивтігінде тепе-теңдік жағдайы байқалады. Ол кезде барлық туынды мүшелерінің саны бірдей болады. Топырақта радиоактивтік тепе- теңдік сақталмайды, өйткені радиоактивтік туыстық құрайтын түрлі элементтердің миграциялық қасиеттері əртүрлі келеді. Мысалы, əрбір туыстық арасындағы шығатын газ түріндегі радон жəне оның көп бөлшегі атмосфераға ұшуы мүмкін. Топырақ түзуші тау жыныстарындағы радиоизотоптардың мөлшерлері көрсетілген. Уран – табиғи уран 234 U (0,0058%), 2О6 U(О,71%) жəне 238 U(99,28%) изотоптарынан тұрады. Уран көптеген тау жыныстарының ішінде кездеседі, ал топырақтарда тұрақты болады. Оның мөлшері, əсіресе, фосфаттарда көп. Сондықтан фосфор тыңайтқыштарында жəне фосфатты тау жыныстарынан түзілген топырақтарда көп кездеседі. Радий – жоғары атомдық салмағы бар 22б Rd ауыр химиялық эле- мент. Ол химиялық элементтердің ішінде сілтілі-жер элементтеріне жатады, яғни биофильді кальций магний элементтердің анало- гы. Радийдің ядросы сəулелермен бөлініп, басқа типке айналғанда көп мөлшерде жылу бөліп шығарады. Оны радийлі белсенділік, ал элементтердің өздерін радий белсенділер деп атайды. 10-кесте жүктеу/скачать 5.39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|