Оқулық Алматы, 014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
Нəрестелік кезең: өмірінің алғашқы жылының бірінші
жүктеу/скачать 7.97 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4. Нəрестелік кезең: өмірінің алғашқы жылының бірінші
жартысы Бала дамуының екінші кезеңі 1-6 ай аралығын қамтиды. Нəрестенің ересекпен тікелей эмоциялы немесе жағдаяттық-жеке қарым-қатынасы оның осы кезеңдегі жетекші əрі негізгі іс-əрекеті болып табылады. Алғашқы жарты жылда балада ересекпен қарым-қатынасында мінез-құлықтың күрделі формасы, сөйлеген ересектің бет əлпетіне деген аффективті-жағымды, мимикалық- соматикалық реакциясы – «жандану кешені» қалыптасады. Ол төмендегідей компоненттерден құралады: 1) баланың қоршаған ортадан ересек адамды бөліп алуы (тына қалуы), сөйлеген ересектің бет əлпетіне тоқтап, оған құлақ салып, назар аудару; 2) ересекпен ым (күлімсіреуі) жəне ерекше дыбыс (айқайлауы, уілдеуі, былдырлауы) арқылы жүзеге асатын қарым-қатынасы; 3) ересекті белсенді түрде қарым-қатынасқа тарту (денесінің, аяқ-қолдарының қозғалысы); Осы компоненттердің барлығы нəрестенің мінез-құлқында кешенді түрде бір уақытта байқалады. Жандану кешені 2,5 ай шамасында қалыптасып, 4 айға дейін қарқыны ұлғая береді. Осы кезеңнен кейін ол ыдырай бастайды да, оның жеке компоненттері салыстырмалы түрде тəуелсіздікке ие болып, бала мінез-құлқының жаңа формалары туындайды. Жандану кешенінің даму заңдылықтары бойынша қарым-қатынасты ор- нату бастамашылдығы ересектен балаға біртіндеп көше бастай- ды. Алтыншы айда жандану кешені баланың ересекпен қарым- қатынасының неғұрлым күрделі түрлерімен алмасады. М. И. Лисина баланың қарым-қатынасқа мұқтаж болуының төмендегідей белгілерін көрсетеді: 1) ересекті тануға бағыттылықты анықтайтын наза мен қызығушылық; 2) баланың бағасын қамтитын ересекке бағытталған эмоциялы көріністер; 3) ересекке бағытталған бастамашыл əрекеттер; 4) ересекке қатысты сезімталдық. Бала өмірінің алғашқы жылының бірінші жартысын оның ере- секпен эмоциялы қарым-қатынасының кезеңі деп атауға болады. 137 Нəрестелердің қарым-қатынасын дəлелдейтін көптеген белгілер бар: 1) ересектің көз жанарына қарау; 2) ересектің əрекетіне күлімсіреу; 3) өз бетінше күлімсіреу жəне қозғалыс арқылы жандану; 4) ересектің қатынасына жауап беру. Баланың ересекпен осы кезеңдегі қарым-қатынасы əлі де болса заттармен жəне мазмұнды іс-əрекетпен жанамаланбай- ды. Нəрестенің ересекпен жағдаяттық-жеке қарым-қатынасы оның ересектің көңілін қажет етеді. Бұл қатынас экспрессивті- мимикалық құралдармен, яғни жандану кешенінің құралдарымен анықталады. Қарым-қатынастың бұл формасы еш мазмұнсыз болғанымен, баланың дамуында үлкен рөл атқарады. Бұл кезеңде тұлғаның едəуір терең негізі, яғни баланың өзін-өзі ажыратуы жəне сана- сезімінің алғашқы формасы қалыптасады. Сонымен бірге алғашқы жарты жылдықтың соңына қарай баланың жақын ересектермен аффективті-жеке байланыстары қалыптасады. 2-3 айдан бастап бала қолпаштау мен ескертулерге əсер ете бастайды. 3 айға қарай ересектермен таңдаулы араласа бастайды. Жағдаяттық-жеке қарым-қатынас нəрестенің қоршаған заттарға қатысты танымдық белсенділігінің қалыптасуына, затты ұстауға бағытталған əрекеттердің пайда болуына ықпал етеді. Баланың заттық іс-əрекеті бағдарланушы-зерттеуші жəне практикалық əрекеттерінен байқалады. жүктеу/скачать 7.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|