«Дидактикалық зерттеудің нысаны» және

133
2.2. Ғылыми-педагогикалық зерттеудің нысаны мен пәні
1
2
3
4 Зерттеу нысаны
Ізденістің нақты аймағы болып табылатын, танымға тәуелді 
емес, бірақ оларға тойтарыс беретін қасиеттер мен қарым-
қатынастардың белгілі бір жиынтығы.
Белгілі бір ғылыми қауымдастық пен ғылыми қызметкерлердің 
жеке ғылыми қызметінде қолданатын, жаңа білім өндірісімен 
арнайы және мақсатты байланыстағы немесе ескі білімнің 
реттелген ұғымы (былайша айтқанда ол жаңа білім).
5 Зерделеу нысаны Бұл ұғым оқушылардың заттар мен құбылыстардың 
заңдылықтарына және қатаң зерттеушілік сипатта болмайтын 
бұрын алған ғылыми білімдерін меңгерумен байланысты тікелей 
оқу үдерісіне жатады. 
6 Білім нысаны
Бұл ұғым оқиға, жағдаят, үдеріс, заттар, қарым-қатынас сияқты 
білімге жататын, дәлірек айтқанда ізделіп отырған білім болып 
табылатын объективтік оқиғаны көрсетеді. 
7 Білім нысаны 
(ғылым/оқу пәні 
ретінде)
Бұл зерттеу нысанында субъект ақырында оқылатын ғылыми 
пәнді іздейді.
8 Педагогикадағы 
және 
психологиядағы 
зерттеу нысаны 
Субъектіге тәуелсіз өмір сүретін және зерттеушінің назары 
ауған кейбір үдеріс, кейбір құбылыс. Мысалы, қарым-қатынасты 
тәрбиелеуші субъектінің даму үдерісіне, жаңа білім беру 
жүйесінің қалыптасу үдерісіне, белгілі бір технологияның 
тиімділігіне қарай қарастыру 
9 Ғылым пәні 
Ғылыми пән субъектісі мен объектісінің өзара әсерінің нәтижесі, 
өнімі, яғни олрдың диалектикалық бірлігі. 
10 Тар мағынадағы 
ғылыми оқу 
пәнінің пәні
Нысанда (объектіде) жасырын тұрған пән.
Пән – бұл белгілі бір анықталған аспект, қиық, фрагмент, 
нысанның «бөлігі».
Пән – бұл субъектінің белгілі бір көзқараспен зерделейтін, яғни 
танымның мақсатты бағдарланған түрі.
Пән – бұл шынында да нысанда (объектіде) танылады. 
11 Зерттеу пәні 
Зерттеу нысаны шеңберіндегі белгілі бір көзқарастың барлығы:
Шегаралар және іздеу бағыттары.
Сәйкес құралдармен және әдістермен шешу мүмкіндіктері бар 
маңызды міндеттер.
Жоспардағы елеулі қойылған байланыстар мәселесі және оларды 
уақытша бөлу және жүйеге біріктіру мүмкіндіктері туралы 
ұсыныстар ретінде.
Ракурс ретінде, зерттеліп отырған, яғни нысанды зерделеудің 
арнайы белгіленген кейбір жақтарын, зерделеудің белгілі бір 
жаңа қырынан байқап көру.
Ізденушіге төмендегілерді есте ұстау қажет:
– нысан шексіз емес, объективті шынайылық шеңберінде аталуы тиіс;
– нысанның кұрамына маңызды элемент ретінде пән кіруі тиіс, ол 
нысанның басқа құрамдас бөліктерімен тікелей байланыста болуы керек;
– нысан белгілі бір білімдер жүйесі арқылы көрінетін педагогикалық 
шынайылықты сипаттауы керек. Сондықтан нысанды анықтағанда оны 

2-тарау. Ғылыми-педагогикалық зерттеудің ғылыми аппараты
134
белгілі бір ғылыми ұстаным тұрғысынан бағалау қажет. Нысанды бұлайша 
түсіну педагогикалық тұжырымдамаларды дұрыс түсінуге, уақыт талабына 
сай үдемелілік жақтарды көре білуге көмектеседі;
– зерттеу нысанын анықтау – мәнді де мазмұнды ғылыми әрекет, ол 
зерттеушіні пәннің ғылымдағы орны мен қызметін анықтауға бағыттайды;
– зерттеу пәні – нысанның бір жағы, бөлігі ғана емес, сол арқылы ны-
сан көрінетін, «есік» болуы тиіс;
– зерттеу пәнін анықтай отырып, зерттеуші сол саты арқылы соңғы 
нәтижеге келуге мүмкіндік алады;
– нысан мен пәннің өзара қатынасын былайша сипаттауға болады: 
нысан объективті, ал пән субъективті;
– пән – нысанның үлгісі (моделі);
– пәннің анықтамасы егер жұмыс белгіленген пәнге сәйкес анықталса, 
зерттеуші тарапынан белгіленген анықтамаға сәйкес аяқталған зерттеудің 
толықтығы туралы шағымды болдырмайды;
– зерттеудің нысаны мен пәнін анықтау зерттеушінің оның мәніне 
терең бойлауы мен зерттеу үдерісінде алға жылжуының көрсеткіші болып 
қызмет етеді;
– нысан педагогикалық шынайылықты сипаттайды, белгілі білім 
жүйе сіндегі көрінісі арқылы берілген;
– зерттеу пәні нысанға қарағанда тар ұғым. Ол нысанның бір бөлігі, 
бір жағы элементі болып табылады [103].
Нысан туралы білімнің даму сипатына қарай бұдан кейін таным пәніне 
айналатын оның жаңа қырлары ашылады. Зерттеу нысаны мен пәнін тұ жы-
рымдаудағы қиындықтар: 
– кейде жекелеген зерттеудің нысаны өзінің ауқымы жағынан бүкіл 
педагогиканың зерттеу нысанымен сәйкес келіп жатады: ЖОО-дағы пе да-
гогикалық үдеріс; оқушыларды педагогикалық ұйымдарда тәрбиелеу сала-
сы; педагогикалық таным әдістері;
– кейде зерттеу нысаны мен пәні арасында алшақтық байқалады. 
Олар әртүрлі ғылым саласына қарай бөлініп, жұмыстың біртұтастығы мен 
танымдық сипатына, баяндаудың қисыны мен алынған білімнің жүйелілігіне 
нұқсан келеді. 
Әдіснамашылардың зерттеу нысаны мен пәнін анықтау туралы ғылыми 
жұ мыстарының нәтижелерін түйіндей отырып, ғылыми аппараттың осын-
дай құрамдас бөліктерін тұжырымдауда қандай қиындықтар мен қа те-
ліктерге кезігетінін анықтадық, педагогикалық зерттеу пәні мен ны са нының 
әдіснамалық сипаттамасы туралы бағдар-талаптар белгіледік:
– педагогикалық зерттеудің нысаны педагогикалық кеңiстiктегi ненi 
оқып үйренуге болатынын көрсетеді. Қазiргi мәселе: ненi зерттеу керек?; 
– нысан күрделi ( зерттеу нысаны басшылыққа алынатын жаңа бiлiм 
туралы эксперименттiң пәнiнде көрiнiс бередi. Эксперимент пәнi нысанда 

135
2.3. Ғылыми-педагогикалық зерттеудің мақсаты, болжамы мен міндеттері
қарастырылатын мәселелерге жауап бередi. Нысанда қандай қасиет, қарым-
қатынас болғандығын анықтайды.
Нысан мен пәнді анықтай, белгілей білу дидактикалық зерттеуді ұйым-
дастыру мен жүргізудегі маңызды қадам болып табылады және оның жүзеге 
асуының көрсеткіштерінің бірі, зерттеушінің зерттеу мәселесінің мәніне 
ену тереңдігінің дәрежесін көрсетеді.
Зерттеулерде көбіне зерттеудің нысаны мен пәнін анықтауда және 
олардың айырмашылығын ажыратуда қиындықтар кездеседі. Зерттеу ны-
са нының кейде оның базасы, кейде барынша кең өрісі ретінде көрінуі де 
мүмкін.

жүктеу/скачать 3.8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: