Оқулық «Білім беруді дамыту Федералды институты»
жүктеу/скачать 4.68 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Есептйтін есептегіш
| 131
5.4.5 Коммутаторлар Коммутатор — бұл белгілі бір тәртіпте түрлі элекрлі тізбектерді оларға арналған жалпылама құрылғыға қосып және ажырататын электрондық және электромеханикалық қосқыш. Коммутаторлар басқарушы элементтер мен қосқыш элементтерден тұрады. Олар қадамдық жұмыс жасайтын қондырғылар қағидаттарымен жұмыс жасайды: әр қадам сайын тізбектердің бірін қоса отырып, коммутатордың бір элементі іске қосылады. Коммутатордың басқарушы элементі болып, әдетте қосарланған немесе жылжымалы тіркегіш табылады. Қосарланған/Параллельді тіркегіш ЭЕМ-дан дәл қазір коммутатордың қосқышы немесе ажыратқышына қосылуы тиіс тізбек нөмірінің кодын алады. Жылжымалы тіркегішті тізбектерді қосу реттілігі алдын-ала белгілі болған жағдайда қолданады. Бұндай жағдайда жылжымалы тіркегішті оның соңғы триггерінің оның шығыс белгісі екінші разрядтағы триггерді 0-ге ауыстырады, ал осы триггердің шығыс белгісі 3-ші разрядтағы триггерді 1-ге ауыстырады; есептегіш шығысындағы сан - 0100. Бесінші импульс кіші разрядты 1 жағдайына ауыстырады, басқа разрядтарға әсерді көрсетпейді, шығыс саны - 0101. Осылайша, 15-ші импульс есептегішті 1111 жағдайына орнатқанға дейін болады. Келесісі, 16-ші импульс шығыста 10000 санын орнатуы тиіс, бірақ, осы есептегіште төрт разряды ғана болады (төрт триггер), шығыстағы сан тек төрт кіші разрядтарға, яғни, 0000-ге тең болады. Осылайша, есептегіш нөлдік жағдайға қайтарылады және жаңа есепке дайын. Қажет болған жкезде, есептегішті шығыс жағдайына мәжбүрлі орнату «0-ге орнату» командасына түседі және барлық разрядтарда триггерлер 0 жағдайына орнатылады. Есептйтін есептегіш ұқсас жасалады, бірақ, аға разрядтағы триггердегі белгі инверстіктен емес, оның орнына әрбір триггердің тура шығысына түседі. Әрбір разрядтың триггері өз жағдайын өзгертеді, онда алдыңғы триггер 0-ден 1 жағдайына ауысады. Есептегіш кірісінде кезекті импульсы түскен кезде, екілік саны оның шығысында 1-ге азаяды. Сомалау да, сондай-ақ, түскен импульстарды есептеу реверсивті деп аталады. Оларда екі кіріс (біреуі – сомалық импульстар үшін; екіншісі – есептеу импульстары үшін) немесе есептеу режимідне салу режимінен есептегішті ауыстыру мүмкіндігімен бір кіріс және керісінше. 132 ажыратқышын алғашқы қосқышымен жалғастыра отырып шеңберлейді де, алғашқы триггерді 1 жағдайға алып келеді. Егер ендігі кезекте тіркегішке жылжу импульстерін беретін болса, онда әрбір импульспен тіркегіш триггерлері 1 жағдайға кезекпен ауыса бастайды, яғни шығу сигналдық белгісі тіркегіштің барлық ажыратқышында кезекпен пайда бола бастайды. Нәтижесінде электрлік тізбектер коммутатордың қосқышына (ажыратқышына) кезекпен қосыла бастайды, онымен қоса, соңғы тізбекті қосқаннан кейін бұл үрдіс қайта қайталанатын болады. Осылайша қосылған жылжымалы тіркегіш сақиналы есептеуіш деп аталады. Қайта қосылғыш элементтер байланысты және байланыссыз болуы мүмкін. Байланысты элементтер ретінде, көбінесе, жылжымалы электрлік байланыстардың жылжуымен қайта қосылатын тізбектер болып табылатын электромагниттік реле қолданылады. Реле кең ауқымдағы және басқарушы сигналдың аз қуаттылығы жағдайындағы тоқ күші тізбегін қайта қосуға қабілетті. Олар ең кіші тоқтар (микроамперлер) және кейбір датчиктерден (микровольттар) келіп түсетін тоқ күштерін байланыстыруда маңызды болып табылады. Заманауи реле көлемі жағына шағын, бағасы да арзан, температураның кең ауқымында жұмыс істейді. Олардың кемшілігі — жоғары инерциялығы (қосылу уақыты — бірден жүзге дейін миллисекунд). Айтарлықтай жылдам әрекет етуде байланыссыз жартылай өткізгішті қайта қосқыш элементтер – транзисторлар мен тиристорларды (қосу барысында микросекундтарды құрайды) айтуға болады. 5.18- сурет. Жылжымалы тіркегішті байланыссыз коммутатор (қою түсті кілттер жабылған] 133 Транзисторлы кілттердің жұмыс жасау тәртіптері бұған дейін 5.4.2.бөлімде қарастырылған болатын. Коммутацияланатын тізбектердің өзара байланысын азайту мақсатында қайта қосқыш элементтер ретінде, жабық күйінде өте жоғары қарсылық күшке ие өрістік транзисторлар қолданылады. Тиристорлар өте жоғары тоқ күштерін қайта қосуға қабілетті (жүздеген амперлерге дейін), алайда олардың жылдам әрекет етулері төмен болып келеді. 5.18 суретте жылжымалы тіркегішпен басқарылатын, төрт қосқышты және бір ажыратқышы бар өрісті транзистордағы байланыссыз коммутатордың сызбасы келтірілген. Төрт қосқышты және бір ажыратқышы бар коммутаторлар мультиплексорлар деп аталады және әдетте оларға арналған ортақ күштегіштің немесе балама-сандық қайта қосқыш қосқышына датчиктерден келіп түсетін сигналдық белгілерді кезекпен қосу үшін автоматтық жүйелерде қолданылады. Бір қосқышты және төрт ажыратқышы бар коммутаторлар демультиплексорлар деп аталады және қажетті басқарушы механизмге басқарушы сигналдық белгілерді беру үшін қолданылады. жүктеу/скачать 4.68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|