Оқулық «Білім беруді дамытудың федералдық институты»
ЭЛЕКТР ТІЗБЕГІ ҮШІН ОМ ЗАҢЫ
жүктеу/скачать 5.26 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.5.
ЭЛЕКТР ТІЗБЕГІ ҮШІН ОМ ЗАҢЫ 1.1-суретте тармақталмаған электр тізбегі көрсетілген; Е — энергия көзінің электр қозғалтқыш күші; R m — қайнар көздің ішкі кедергісі; R — тізбектің сыртқы кедергісі. Яғни энергия қабылдағыштың кедергісі; I — тізбектегі тоқ күші. Тармақталмаған тізбектің барлық бөліктері арқылы бірдей тоқ өтеді. Барлық аталған шамалар бір-бірімен байланысты. Бұл байланысты алғашқы рет 1827 жылы неміс физигі Г.С.Ом анықтады жəне Ом заңы деп аталды. Ол мынадай түрде тұжырымдалған: электр тізбегіндегі тоқ күші I электр энергия көзінің электр қозғалтқыш күшіне Е тура пропорционал жəне тізбектің толық кедергісіне R тол кері пропорционал. 𝐼 = 𝐸 𝑅 тол Яғни тізбектің толық кедергісі электр энергия көзінің күші ішкі кедергісінің R іш сомасына тең болады жəне сыртқы тізбектің үлкен кедергісіне R салыстырмалы: 𝑅 тол = 𝑅 іш + 𝑅 11 (1.2) формуладан қайнар көздің ЭҚК анықтаймыз: 𝐸 = 𝐼𝑅 тол = 𝐼(𝑅 іш + 𝑅) = 𝐼𝑅 іш + 𝐼𝑅 = 𝑈 іш + 𝑈, мұндағы и іш — кернеудің ішкі түсуі; U — генератор қысқыштарындағы сыртқы кернеу. 1.1-мысал ЭҚК Е = 100 В жəне ішкі кедергісі Я іш = 1 Ом электр энергия көзіне кедергісі R = 9 Ом электр энергия қабылдағышы жалғанған. Анықтау: а) тізбектегі тоқты; б) энергия көзінің қысқыштарындағы кернеудің ішкі түсуін жəне сыртқы кернеу. Ш е ш і м і : а) тізбектің жалпы кедергісі R тол = R іш + R = 1 + 9 = 10 Ом, ал тұйық тізбектегі тоқ 𝐼 = 𝐸 𝑅 тол = 100 = 10𝐴; б) кернеудің ішкі 10 түсуі U іш = IR іш =10 • 1 = 10 В, ал энергия көзінің қысқыштарындағы кернеу U = IR = 10 • 9 = 90 В, немесе U = Е - U іш = 100 - 10 = 90 В. Тізбек аумағындегі тоқты былай анықтауға болады: 𝐼 = 𝑈 іш ; 𝐼 = 𝑈 . (1.3) 𝑅 іш 𝑅 (1.3) формулалары тізбек бөлігі үшін Ом заңын белгілейді: тізбек бөлігіндегі тоқ күші осы бөліктегі кернеудің түсуіне тура пропорционалды жəне оның кедергісіне кері пропорционал. Осылайша, қарапайым тармақталмаған тізбекте тоқты I оның кез келген бөлігі үшін барлық тізбекке арналған Ом заңымен анықтауға болады. (1.3) формуладан тізбек аумақтарындағы кедергіні анықтаймыз: 𝑈 іш 𝑈 𝑅 = ; 𝑅 = іш 𝐼 𝐼 жүктеу/скачать 5.26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|