Оқулық Орал 015 44. Г жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық техникалық

55 
Сұлының тозаңды қара 
күйесі 
Ustilago avenae 
+ 
- 
+ 
- 
- 
- 
Сұлының қатты қара 
күйесі 
Ustilago levis 
+ 
- 
+ 
- 
- 
- 
Тарының қара күйесі 
Sphacelotheca 
panici 
miliacei 
+ 
- 
- 
- 
- 
- 
Жүгерінің үрме қара 
күйесі 
Ustilago zeae 
+ 
+ - 
- 
+ 
- 
 
Тат (Uredinales) саңырауқұлақтары қатары. Бұл қатар 
саңырауқұлақтары шектеулі маманданған облигатты паразиттер жатады. 
Тат ауруының белгілері әр түрлі болуы мүмкін, алайда кӛбіне сары-қоңыр 
немесе 
тат 
түсті 
бӛртпелер 
түзілуімен 
сипатталады. 
Тат 
саңырауқұлақтардың даму циклі күрделі. 
Толық циклі 3 саты және 5 спора түзу кезеңінен тұрады:
І – 2 спора түзу кезеңінен тұратын кӛктемгі, немесе эцидиалды саты. 
Спора түзу кезеңдерінде спермагонияларда спермацияларда, эциоспоралар 
эцияда түзіледі;
ІІ – жазғы, немесе урединий сатысы. Бұл кезде урединияларда 
(уредеобӛртпелерде) урединоспоралар (уредоспоралар) түзіледі; 
4-кесте. Егістік дақылдарыдың негізгі тат аурулары 
Ауру түрі 
Қоздырғыш 
Ие-ӛсімдік 
негізгі
аралық 
Әр түрлі иелі 
Дәнді дақылдардың 
сабақ таты 
Puccinia grаminis 
Дәнді 
дақыл 
Бӛріқарақат,
магония
Бидайдың жапырақ 
қоңыр таты 
Puccinia recondita 
Бидай 
маралоты,
жаңғақша
Сұлының 
тәжді 
таты 
P. coronifera 
Сұлы 
Итшомырт
түрлері 
Арпаның ергежейлі 
таты 
P.hordei 
Арпа
Құссүттіген
Жүгері таты 
P. sorghi 
Жүгері
Саумалдық
Асбұршақ таты 
Uromyces pisi 
Асбұршақ Сүттіген
Жоңышқа таты 
Uromyces medicaginis 
Жоңышқа Сүттіген 
Бір иелі 
Күнбағыс таты 
Puccinia helianthi 
Күнбағыс 
Қызылша таты 
Uromyces betae 
Қызылша 
Зығыр таты 
Melampsora lini 
Зығыр 

56 
ІІІ – қысқы, немесе телио сатысы. Бұл кезде телиобӛртпелерде 
телиоспоралар (телейтоспоралар) түзіледі. Телиоспоралар жетілгенде 
ішінде базидиоспоралары бар базийлер түзіледі. 
Кӛктемде 
ӛсімдіктер 
дара 
жынысты 
базидиоспоралармен 
залалданып, ӛз жыныс белгісіне сәйкес (+ немесе -) саңырауқұлақтардың 
гаплоидты мицелийлері жетіледі. Бұл мицелийлерде спермагонийлер 
түзіледі. Әр түрлі жыныс белгілері бар спермациялар қосылып, 
дикариоттық (қос ядролы) мицелийлер дамуының бастамасы болады. 
Олардың бойында, ішінде эциоспоралары бар, эцийлер түзіледі. Вегетация 
бойына урединоспоралардың бірнеше ұрпағы жетіледі. Күзге таман 
телиоспоралардың түзілуі басталады. Олар әдетте қою қоңыр түсті, 
сондықтан телиобӛртпелер қара-қоңыр, немесе қара түске дейін боялады. 
Тат саңырауқұлақтары телиоспоралар түрінде қыстайды. Қыстап шыққан 
телиоспораларының әр клеткасы базидияға ӛніп шығады. Базидияда 4 
базидиоспора түзіледі. 
Бір саңырақұлақтардың (бір-иелі) бүкіл даму сатылары бір ӛсімдіктің 
бойында ӛтеді. Ал екінші бір саңырауқұлақтардың (әр түрлі иелі) даму 
циклі барысында саңырауқұлақтар міндетті түрде ие-ӛсімдіктерін 
алмастырып отырады. Кӛктемгі (эциалды) сатысы ӛтетін ӛсімдік «аралық» 
деп аталады. Негізгі ие-ӛсімдіктерде саңырауқұлақтың жазғы және қысқы 
сатылары ӛтеді. 3-кестеде бірқатар егістік дақылдардың бір және әр иелі 
тат ауруларының мысалы келтірілген. 
Тат саңырауқұлақтарының тұқымдас және туыстарға бӛлінуі 
телиоспоралардың құрылысы мен клеткаралықтарына негізделген. Негізгі 
туыстары: Uromyces, Puccinia, Phragmidium, Melampsora, Cronartium. 

жүктеу/скачать 7.93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: