УДК 669.017.11. ТОЛЕУОВА А.Р., СМАГУЛОВ Д.У. Фазовый состав алюминиевых сплавов.
С использованием программы Thermo-Calc проведен количественный фазовый анализ диаграммы Al – Cu – Mn – Zr как основы деформируемых жаропрочных алюминиевых сплавов. Были рассчитаны изотермические и политермические сечения фазовой диаграммы. Рассчитаны температуры фазовых превращений. Рассчитаны массовые и объемные доли фаз. Определены области концентраций и температур, при которых может быть достигнуто максимальное количество дисперсоидов Al20Cu2Mn3. Рассчитано минимальное количество фазы Al2Cu, которое должно отвечать наилучшей жаропрочности сплавов. Обосновано, что в сплавах нового поколения типа АЛТЭК использование операций гомогенизации и закалки нецелесообразно, из чего вытекает возможность существенного сокращения затрат на термообработку по сравнению с промышленными сплавами типа 1201.
Thermo-Calc программасын пайдалану арқылы деформацияланатын ыстыққа берік алюминий қорытпаларының негіздері ретінде Al – Cu – Mn – Zr диаграммасын сандық фазалық талдау жүргізілді. Фазалық диаграмманың изотермиялық және политермиялық қималары есептелді. Фазалық түрлену температуралары есептелген. Фазалардың массалық және көлемдік үлестері есептелген. Ол кезде Al20Cu2Mn3 дисперсоидтарының барынша көп мөлшеріне қол жеткізілуі мүмкін болатын шоғырлану және температуралар облыстары анықталған. Қорытпалардың ең жақсы ыстыққа беріктігіне жауап беруі тиіс болатын, Al2Cu фазасының барынша аз мөлшері есептелген. АЛТЭК типті жаңа ұрпақты қорытпаларда гомогенизация және шынықтыру операцияларын пайдаланудың мақсатқа сай еместігі негізделген, бұдан 1201 типті өнеркәсіптік қорытпалармен салыстырғанда термиялық өңдеуге жұмсалатын шығындардың елеулі қысқару мүмкіндігі шығады.
Using the program Thermo-Calc there has been carried out a quantitative analysis of Al – Cu – Mn – Zr diagram as a base for deformed refractory aluminum alloys. There have been calculated isothermal and polythermal sections of the phase diagram, calculated the temperatures of phase transformations, mass and volume shares of the phases. There have been determined the areas of concentrations and temperatures, at which there can be achieved maximum number of dispersoids Al20Cu2Mn3. There has been calculated minimum quantity of Al2Cu phase, that is to satisfy the best refractoriness of alloys. It was substantiated that in the new generation alloys of ALTEC type using the operations of homogenization and hardening is inexpedient, from which there comes out the possibility of significant saving costs for thermal treating as compared to industrial alloys of type 1201.
УДК 621.9.02 (075.8). БОЯРСКИЙ В.Г., ТИДА О.В., АЛИЕВ Т. Анализ прочностных расчетов конструкций c использованием моделирующих программ. Автоматизированное проектирование фасонных резцов.
Статья посвящена применению средств компьютерной поддержки инженерных решений для повышения качества проектирования фасонных резцов, повышения экономической эффективности процесса производства изделий. Рассмотрены вопросы влияния геометрии резцов на силы резания и температуру в зоне обработки. Предложено автоматизированное проектирование фасонных резцов, состоящее из расчетных и графических модулей, связанных в единый проектный цикл. Использована разработанная база данных по конструкции и параметрам типовых элементов резцов. Реализован алгоритм расчета круглого фасонного резца. Приведен пример твердотельного моделирования резца. В качестве программного обеспечения используются графический пакет AutoCAD, расчетный пакет MathCAD.
ӘОЖ 621.9.02 (075.8). БОЯРСКИЙ В.Г., ТИДА О.В., ӘЛИЕВ Т. модельдеуші программаларды пайдалану арқылы конструкциялардың беріктік есептеулерін талдау. Сұлбалы кескіштерді автоматтандырылған жобалау.
Мақала сұлбалы кескіштерді жобалау сапасын арттыру, бұйымдарды өндіру процесінің экономикалық тиімділігін арттыру үшін инженерлік шешімдерді компьютерлік қолдау құралдарын қолдануға арналған. Кескіштер геометриясының кесу күштеріне және өңдеу аймағындағы температураға әсер ету мәселелері қарастырылған. Бірыңғай жобалық циклмен байланысты есептік және графикалық модульдардан тұратын сұлбалы кескіштерді автоматтандырылған жобалау ұсынылған. Кескіштердің типтік элементтерінің конструкциясы және параметрлері бойынша әзірленген деректер базасы пайдаланылған. Дөңгелек сұлбалы кескішті есептеу алгоритмі іске асырылған. Кескішті қатты денелі модельдеу мысалы келтірілген. Программалық қамтамасыз ету ретінде AutoCAD графикалық пакеті, MathCAD есептік пакеті пайдаланылады.
UDC 621.9.02 (075.8). BOYARSKY V.G., TIDA O.V., ALIYEV Т. Analysis of Structures Strengthen Calculation Using Modeling Programs. Computer-Aided Design of Shaping Cutter.
There is considered using computer support means for engineering decisions to increase the quality of shaping cutters design, increasing the efficiency of the products manufacturing process. There are considered the issues of geometry effect on the cutting forces and temperature in the zone of machining. There is suggested a computer-aided design of shaping cutters consisting of the calculation and graphical modules joint in a single designing cycle. There is used the developed database for a structure and parameters of cutters typical elements, realized the algorithm of calculating a round shaping cutter. There is presented an example of a cutter solid-body modeling. As a software there is used the graphical package AutoCAD, the calculation package MathCAD.
УДК 624.075.22+624.042.8. ИЛЬКУН В.И. Моделирование колебательных процессов в холоднокатаной полосе дрессировочного стана при чистовой прокатке.
Приведены результаты математического моделирования вынужденных колебаний полосы при дрессировке (чистовой прокатке) на ОДС-1700. Моделирование проводили раздельно на участках «разматыватель-клеть» и «клеть-моталка». В обоих случаях колебание полосы было описано уравнениями, моделирующими колебание струны и движущейся ленты конвейера. В результате получили значения вынужденных колебаний полосы в общем виде. Полученные частоты колебаний характеризуют процессы, происходящие в полосе при дрессировке. Выявлена взаимосвязь вынужденных колебаний ряда основных частот полосы с частотами колебания фундамента, подшипников рабочих валков и частот вынужденных колебаний крутящего момента в приводной линии стана. Установлено, что при дрессировке ОДС-1700 полос с равновеликими площадями поперечного сечения основные частоты и 2-е – 5-е гармоники колебаний соответственно одинаковы.
ОДС-1700-де жаттықтыру кезінде (таза илемдеуде) жолақтың мәжбүрлі тербелістерін математикалық модельдеу нәтижелері келтірілген. Модельдеу «тарқатқыш-клеть» және «клеть-орағыш» учаскелерінде бөлек жүргізілді. Екі жағдайда да жолақ тербелісі конвейердің ішегі мен қозғалатын таспасының тербелісін модельдейтін теңдеулермен сипатталған болатын. Нәтижесінде жалпы түрде жолақтың мәжбүрлі тербелістерінің мәндерін алдық. Тербелістердің алынған жиіліктері жаттықтыру кезінде жолақта болатын процестерді сипаттайды. Жолақтың бірқатар негізгі жиіліктерінің мәжбүрлі тербелістерінің жұмыстық пішім біліктер іргетасы, мойынтіректері тербелісінің жиіліктерімен және орнақтың жетекті желісіндегі бұрау моментінің мәжбүрлі тербелістері жиіліктерінің өзара байланысы айқындалған. ОДС-1700-бен көлденең қималы тең ауданды жолақтарды жаттықтыру кезінде тербелістердің негізгі жиіліктері және 2-ші мен 5-ші гармоникалары сәйкесінше бірдей екендігі анықталған.
UDC 624.075.22+624.042.8. ILKUN V.I. Моdeling of Oscillating Processes in Cold-Rolled Strip of Tempering Mill in Finish Rolling.
There are presented the results of mathematical modeling of strip forced oscillations in tempering (finishing rolling) at OTM -1700. Modeling was carried out separately at the sections “uncoiler-stand” and “stand-coil winder”. In both cases the strip oscillations were described by the equations modeling the string and conveyer belt oscillations. As a result there were obtained the values of forces oscillations in a general form. The oscillation frequencies obtained characterize the processes taking place in the strip in tempering. There was revealed the connection of a number of the strip main frequencies with the foundation oscillation frequencies, working rolls bearings and the torque forced oscillations in the drive line of the mill. It was established that in tempering OTM-1700 strips with equal areas of cross-section the main frequencies and the 2d and 5th harmonics of oscillations are the same, respectively.
УДК 621:65(574). САМЕКИНА У.М., ЖАРКЕВИЧ О.М., НУРЖАНОВА О.А. Анализ видов, последствий и причин потенциальных дефектов.
Рассматривается один из основных методов системы менеджмента качества «Анализ видов, последствий и причин потенциальных дефектов FMEA». Эта методология позволяет анализировать и планировать качество продукции и производственных процессов. Приведены основные принципы FMEA – методологии. Наглядное представление методологии FMEA показано на схеме работы FMEA – команды. Объектом изучения является элеватор Л 160, выпускаемый ТОО КМЗ им. А. Пархоменко. Рассмотрены потенциальные дефекты и предложены мероприятия по их устранению. Сделаны расчеты и выводы.
«FMEA потенциалды ақауларының түрлерін, салдарын және себептерін талдау» сапа менеджменті жүйесінің негізгі әдістерінің бірі қарастырылады. Бұл әдіснама өнімнің және өндірістік процестердің сапасын талдауға және жоспарлауға мүмкіндік береді. FMEA – әдіснаманың негізгі принциптері келтірілген. FMEA әдіснамасының көрнекті көрсетілуі FMEA – командасы жұмысының сұлбасында көрсетілген. Зерделеу нысаны А. Пархоменко атындағы ҚМЗ ЖШС шығарылатын Л 160 элеваторы болып табылады. Потенциалды ақаулар қарастырылған және оларды жою бойынша шаралар ұсынылған. Есептеулер мен тұжырымдар жасалған.
UDC 621:65(574). SAMEKINA U.M., ZHARKEVICH О.М., NURZHANOVA О.А. Analysis of Kinds, Consequences and Causes of Potential Defects.
There is considered one of the main methods of quality management system “Analysis of Kinds, Consequences and Causes of Potential Defects of FMEA”. This methodology permits to analyze and plan the production and manufacturing processes quality. There are presented the basic principles of FMEA–methodology. It is also shown in the scheme of FMEA–team work. The object of studying was an elevator L 160 produced by LLO KMZ after A. Parkhomenko. There are considered potential defects and suggested measures to eliminate them, carried out calculations and conclusions.
УДК 621.791.357. ШВОЕВ В.Ф., СИХИМБАЕВ М.Р., БОЯРСКИЙ В.Г. Пути развития электроконтактной обработки в машиностроении.
Ориентирование только на нефтегазовый комплекс может привести к тому, что, выработав существующие месторождения, продав природные ресурсы и продукты второго, третьего передела металлургического комплекса, Республика Казахстан может стать страной, полностью зависимой от импорта. Для того чтобы возродить и создать новые машины и оборудование для всех отраслей экономики необходимы техническое перевооружение и реконструкция машиностроительного производства. Следует подчеркнуть, что в мире за последние два десятилетия существенно изменился состав применяемых материалов и сплавов, которые находят все большее применение. Как правило, часть этих материалов не поддается обычному резанию и требует специальных методов обработки, таких как: электрохимические, химико-механические, анодно-механические, электроэрозионные, электроискровые, ультразвуковые и др.
ӘОЖ 621.791.357. ШВОЕВ В.Ф., СИҚЫМБАЕВ М.Р., БОЯРСКИЙ В.Г. Машина жасаудағы электр түйіспелік өңдеуді дамыту жолдары.
Тек мұнай-газ кешеніне ғана бағдарлану қолданылып жүрген кен орындарын тудырып, табиғи ресурстарды және металлургиялық қайта балқыту кешенінің екінші, үшінші қайта балқыту өнімдерін сатып, Қазақстан Республикасының импортқа толығымен тәуелді ел болуына әкелуі мүмкін. экономиканың барлық салалары үшін машиналар мен жабдықтарды жаңарту және жаңасын жасау үшін машина жасау өндірісін техникалық қайта қаруландыру және қайта құру қажет. Әлемде соңғы екі онжылдық ішінде уақыт өткен сайын аса көп қолданылатын материалдар мен қорытпалардың құрамы елеулі өзгергенін атап кету керек. Тәртіп бойынша, бұл материалдардың бір бөлігі кәдімгі кесуге берілмейді және электр-химиялық, химия-механикалық, анод-механикалық, электр-эрозиялық, электр-ұшқындық, ультрадыбыстық және т.б. сияқты арнайы өңдеу әдістерін талап етеді.
UDC 621.791.357. SHVOYEV V.F., SIKHIMBAYEV M.R., BOYARSKY V.G. Ways of Developing Electric Resistance Machining in Mechanical Engineering.
Orienting to only oil-and-gas complex can lead to that the Republic of Kazakhstan, having developed the existing deposits, having sold the natural resources and the products of the second and the third processing, can become a country depending on import wholly. In order to restore and to develop new machines and equipment for all the branches of economics, it’s necessary to re-equip and to reconstruct mechanical engineering production. In the world within the last two decades, there significantly changed the composition of the materials and alloys used that find the growing use. As a rule, a part of such materials cannot be cut by usual methods and require special ones, such as: electro-chemical, anode-mechanical, electric erosion, electric spark, ultrasonic and others.
УДК 622.7. ОМАРОВА Н.К., АКИМБЕКОВА Б.Б., ШЕРЕМБАЕВА Р.Т. Исследование флотации медной руды Саякского месторождения с применением нового реагента НРБ.
Исследования флотации сульфидной медной руды Саякского месторождения с применением нового реагента НРБ были проведены в лаборатории ПО «Балхашцветмет». Опыты по флотации были проведены в реагентном режиме, принятом на обогатительной фабрике, с применением следующих реагентов: ксантогенат бутиловый – 40 г/т; Т-90 – 100 г/т. В результате исследований установлено, что при реагентном фабричном режиме качество медного концентрата составляет 17,98 % при извлечении 90,28 %. Оптимальные параметры условий опытов были установлены по результатам открытого цикла флотации. Изучено влияние рН пульпы на флотируемость меди. В результате исследований установлено, что при расходе СаО 1500 г/т содержание меди в черновом медном концентрате составляет 3,32 %, извлечение – 67,09 %. Результаты опыта с реагентом НРБ значительно выше, в частности, содержание меди в концентрате 18,64 % (против 17,98 % с ксантогенатом), извлечение меди в концентрат с НРБ – 93,11 % (против 90,28 % с ксантогенатом). Применение реагента НРБ позволяет повысить качество медного концентрата на 0,66 %, извлечение – на 2,83 %.
ӘОЖ 622.7. ОМАРОВА Н.К., ӘКІМБЕКОВА Б.Б., ШЕРЕМБАЕВА Р.Т. НРБ жаңа реагентін қолдану арқылы Саяқ кен орнының мыс рудасының байытылуын зерттеу.
«Балхашцветмет» ӨБ зертханасында НРБ жаңа реагентін қолдану арқылы Саяқ кен орнының мыс рудасының сульфидтік байытылуын зерттеу жүргізілді. Байыту бойынша тәжірибелер келесі реагенттерді қолдану арқылы байыту фабрикасында қабылданған реагентті режимде жүргізілген: бутилді ксантогенат – 40 г/т; Т-90 – 100 г/т. Зерттеулер нәтижесінде реагентті фабрикалық режимде 90,28 % алғанда мыс концентратының 17,98 % құрайтыны анықталған. Тәжірибелер шарттарының оңтайлы параметрлері байытудың ашық циклінің нәтижелері бойынша анықталған. рН қойыртпағының мыстың байытылуына әсер етуі зерделенген. Зерттеулер нәтижесінде СаО 1500 г/т жұмсалғанда қаралтым мыс концентратындағы мыстың мөлшері – 3,32 %, алу 67,09 % құрайтыны анықталған. НРБ реагентімен жасалатын тәжірибенің нәтижелері едәуір жоғары, атап айтқанда, концентраттағы мыстың мөлшері 18,64 % (ксантогенаты бар 17,98 %-ға қарсы), НРБ бар концентратқа мысты алу – 93,11 % (ксантогенаты бар 90,28 %-ға қарсы). НРБ реагентін қолдану мыс концентратының сапасын – 0,66 %-ға, алу 2,83 %-ға арттыруға мүмкіндік береді.
UDC 622.7. ОМАROVA N.K., AKIMBEKOVA B.B., SHEREMBAYEVA R.T. Studying Flotation of Copper Ore of Sayakskoye Deposit Using New Reagent NRB.
Studying flotation of the sulfide copper ore using a new reagent NRB was carried out at the laboratory of PC “Balkhashtsetmet”. Experiments on flotation were carried out in the reagent mode used at the concentrating mill using the following reagents: butyl xanthate – 40 g/t; Т-90 – 100 g/t. As a result of the studies there was established that in the reagent factory mode the copper concentrate quality is 17,98 % with the extraction 90,28 %. Optimal conditions of the experiments conditions were stated by the results of the open cycle of flotation. There was studied the effect of the pulp рН on the copper flotation ability. As a result of the studies there was stated that with the consumption of СаО 1500 g/t copper content in the rough copper concentrate is 3,32 %, extraction is 67,09 %. The results of the experiment with NRB reagent are significantly higher, particularly, copper content in the concentrate is 18,64 %/ extraction is 93,11 %. Using NRB reagent permits to increase copper concentrate quality by 0,66 %, extraction by на 2,83 %.
Управление массивом крепью определяет устойчивость кровли и забоя. При разработке мощных угольных пластов оно определяет энергоёмкость разрушения верхней угольной толщи, которую активно погашают и выпускают на лавный конвейер. Производительность забоя определяется параметрами выпускных отверстий. Аналогичные задачи решаются для оптимизации выпускных дучек при разработке руд, а также при применении технологий с опускными блоками. Для выпуска угля необходимо обеспечить максимальные возможности прохождения блоков угля через углеспускные отверстия. Применение остроугольных бортов позволит повысить производительность выпуска за счет повышения пропускной способности для крупных блоков угля, уменьшения времени на расштыбовку окон. Происходит дополнительное дробление блоков при ударе об угол борта.
Бекітпе массивін басқару төбе мен забойдың орнықтылығын анықтайды. Қуатты көмір қаттарын қазғанда ол белсенді сөндіретін және лава конвейеріне шығаратын жоғарғы көмір қыртысын бұзудың энергия сыйымдылығын анықтайды. Забойдың өнімділігі шығару тесіктерінің параметрлерімен анықталады. Осыған ұқсас есептер рудаларды қазу кезінде, сондай-ақ түсіру блоктары бар технологияларды қолдану кезінде шығару қумаларын оңтайландыру үшін шешіледі. Көмірді шығару үшін көмірді түсіру тесіктері арқылы көмір блоктары өтуінің барынша көп мүмкіндіктерін қамтамасыз ету қажет. Үшкір бұрышты беткейлерді қолдану көмірдің ірі блоктары үшін өткізу қабілеттілігін арттыру, терезелерін ұнтақтан тазартуға жұмсалатын уақытты азайту есебінен шығару өнімділігін жоғарылатуға мүмкіндік береді. Беткейдің бұрышына соғылғанда блоктар қосымша уатылады.
Controlling the mass with a support defines the roof and face stability. When developing thick coal seams it defined power intensity of breaking the top coal thickness that is actively shut down and let out on the lava conveyer. The face productivity is defined by pull chutes parameters. Similar tasks are solve for optimizing draw points when developing ores, as well as when using the technologies with movable blocks. To let out coal it’ necessary to provide the maximum possibilities for the blocks passing through the coal pulling chutes. Using acute-angled sides will permit to increase pulling productivity due to increasing the carrying capacity for large coal blocks, decreasing the time for chipping windows. There occurs an additional crushing of blocks with the impact of the side angle.
УДК 622.26. ВОРОБЬЕВ А.Е., ТУРСУНБАЕВА А.К., ПОРТНОВ В.С., МОЛДАБАЕВА Г.Ж., ДЖИМИЕВА Р.Б. Образование зон обрушения и трещиноватости при подземной отработке горючих сланцев.
Погашение горных выработок, образованных при отработке горючих сланцев, приводит к деформации земной поверхности. В зависимости от геометрических параметров горной выработки, ее положения относительно дневной поверхности, крепостных свойств пород, в сводовой части форма деформаций может изменяться. Приведена классификация зон нарушения дневной поверхности над горными выработками при подземной добыче горючих сланцев. Определено влияние факторов и их взаимосвязей на состояние массива горных пород и процесс сдвижения пород. Оценены высоты зон обрушения в долях глубины разработки, установлены мощности зон трещиноватости. Даны рекомендации дальнейшей разработки месторождения в зависимости от степени нарушения массива.
ӘОЖ 622.26. ВОРОБЬЕВ А.Е., ТҰРСЫНБАЕВА Ә.К., ПОРТНОВ В.С., МОЛДАБАЕВА Г.Ж., ДЖИМИЕВА Р.Б. Ыстық тақта тастарды жер астында қазымдау кезінде опырылу және жарықшақтық аймақтарының түзілуі.
Ыстық тақта тастарды қазымдау кезінде түзілген тау қазбаларының жойылуы жер бетінің деформациясына әкеледі. Тау қазбасының геометриялық параметрлеріне, тау жыныстарының күндізгі бетіне, беріктік қасиеттеріне қатысты оның орнына байланысты, жиынтық бөлігінде деформациялардың пішіні өзгеруі мүмкін. Ыстық тақта тастарды жер астында өндіргенде тау қазбаларының үстіндегі күндізгі бетінің бұзылу аймақтарын жіктеу келтірілген. Факторлардың және олардың өзара байланыстарының тау жыныстары массивінің күйіне және тау жыныстарының жылжу процесіне әсері анықталған. Қазба тереңдігінің үлестерінде опырылу аймақтарының биіктіктері бағаланған, жарықшақтылық аймақтарының қуаттары анықталған. Массивтің бұзылу дәрежесіне байланысты кен орнын әрі қарай қазу ұсыныстары берілген.
UDC 622.26. VOROBYOV А.Е., ТURSUNBAYEVA А.К., PORTNOV V.S., MOLDABAYEVA G.ZH., DZHIMIYEVA R.B. Forming Fall Zones and Cracking in Underground Developing Pyroshales.
Shutting down mining workings formed when developing pyroshales leads to deforming the earth surface. Depending on geometrical parameters of mining workings, their position relative to the light surface, strength properties of rocks, in the vault part the forms of deformations can change. There is presented classification of fall zones above mining workings in underground extracting pyroshales. There is defined the effect of the factors and their interconnection in the mining rock mass state and rock mass shearing. There are evaluated the heights of fall zones in the working depth, established the force of cracking zones. There are given recommendations of the further developing of the deposit depending on the degree of the mass breaking.
УДК 622.272. КРУПНИК Л.А., ДЕМИН В.Ф., ШАПОШНИК Ю.Н., ШАПОШНИК С.Н. Выбор рациональной технологии закладочных работ на Суздальском руднике АО «ФИК АЛЕЛ».
В результате проведенных исследований разработана рациональная технология приготовления закладочных смесей. Схема привязана к поверхностному бетоносмесительному узлу. Технология применима для Суздальского рудника АО «ФИК Алел». Подобраны составы закладочной смеси для приготовления. Разработана технологическая схема приготовления и транспортирования закладки. Выбрано основное технологическое оборудование. Проведен расчет технологических процессов закладочных работ.
ӘОЖ 622.272. КРУПНИК Л.А., ДЕМИН В.Ф., ШАПОШНИК Ю.Н., ШАПОШНИК С.Н. «ФИК АЛЕЛ» АҚ Суздаль кенішінде толтыру жұмыстарының ұтымды технологиясын таңдау.
Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде толтыру қоспаларын жасаудың ұтымды технологиясы әзірленген. Сұлба беттік бетон араластырғыш торапқа байланыстырылған. Технология «ФИК Алел» АҚ Суздаль кеніші үшін қолданылады. Жасауға арналған толтыру қоспасының құрамдары іріктелген. Толтырманы жасаудың және тасымалдаудың технологиялық сұлбасы әзірленген. Негізгі технологиялық жабдықтар таңдалған. Толтыру жұмыстарының технологиялық процестерін есептеу жүргізілген.
As a result of the studies carried out there was developed a rational technology of preparing stowing mixtures. The scheme is affixed to the surface concrete mixing point. The technology is applicable to the Suzdal mine JSC “FIK ALEL”. There were selected the compositions of the stowing mixtures for preparing, developed a technological scheme of preparing and transporting the stowing. There was selected the main technological equipment, carried out the calculation of technological processes of stowing operations.
Самым энергоемким и дорогостоящим процессом подготовки руды является их разрушение: взрывание, дробление и измельчение. Представлена комплексная система по оптимизации процессов рудоподготовки и дезинтеграции упорных руд для эффективного извлечения целевого металла, полученная на основе установленных закономерностей формирования рудного штабеля, с заданными технологическими и геометрическими параметрами, инструментальными исследованиями устойчивости бортов, послойного формирования рудной массы различной крупности и орошения выщелачивающими растворами. Установлены закономерности по оптимизации процессов рудоподготовки и дезинтеграции упорных руд, полученные на основе анализа послойного формирования штабеля рудной массой различной крупности, устойчивости бортов штабеля и орошения растворами, позволяющие повысить эффективность кучного выщелачивания.
ӘОЖ 622.277(574). ТҰРСЫНБАЕВА Ә.К. Үймелік ерітінділеу үшін асыл металдар кен орындарының рудасын дайындау.
Руданы дайындаудың ең энергия сыйымды және қымбат тұратын процесі оларды бұзу болып табылады: жару, ұсақтау және ұнтақтау. Руданы дайындау процестерін оңтайландыру және мақсатты металды тиімді алу үшін тірек руданы ұсақтай белсендіру бойынша кешенді жүйе берілген, ол руда қаттамасын қалыптастырудың белгіленген заңдылықтары негізінде берілген технологиялық және геометриялық параметрлерімен, беткейлердің орнықтылығын инструменттік зерттеулермен, ірілігі әр түрлі руда массасын қабатпен қалыптастыру және ерітінділеу ерітінділерімен сулау арқылы алынған. Руданы дайындау және тірек руданы ұсақтай белсендіру процестерін оңтайландыру бойынша заңдылықтар анықталған, олар үймелік ерітінділеу тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін, қаттаманы ірілігі әр түрлі руда массасын қабатпен қалыптастыруды, қаттама беткейлерінің орнықтылығын және ерітінділермен сулауды талдау негізінде алынған.
UDC 622.277(574). ТURSUNBAYEVA А.К. Ore-Preparing of Noble Metals Deposits for Heap Leaching.
The most power intensive and expensive process of ore preparing is their breaking: blasting, crushing and grinding. There was presented a complex system for optimizing the processes of ore preparing and hard ores disintegration for efficient extracting the target metal obtained based on the established laws of forming ore staple with the preset technological and geometrical parameters, instrumental studies of the sides stability, forming ore mass of various lumpiness, irrigating with leaching solutions. There are established the laws of ore-preparing and hard ores desintegration processes optimization obtained based the analysis of layer forming of ore staple with various lumpiness and solutions irrigation, permitting to increase heap leaching efficiency.
УДК 622.271. ПАК Г.А., ДОЛГОНОСОВ В.Н., ПАНАСЕНКО Е.А., ДОЛГОНОСОВА Е.В. Периодические выбросы метана из очистного пространства на шахтах «Саранская» и «Сокурская».
Рассмотрены шаги обрушения основной кровли во взаимосвязи с процессами сдвижения горных пород и газовыделения из выработанного пространства. Установлено, что указанные явления носят периодический характер с общим, единым периодом, который определяется геомеханическими процессами – сдвижением подработанного массива и обрушением основной кровли. Выполнено сравнение прогнозных и фактических значений шагов обрушения и отмечена их высокая сходимость. Разработана методика прогноза, которая позволит обеспечить безопасность ведения горных работ за счет объективного прогноза газовыделения и знания времени и места опасных периодов, связанных с обрушением основной кровли. Проведенные исследования позволили выявить общие закономерности процесса сдвижения и газовыделения из очистного пространства.
ӘОЖ 622.271. ПАК Г.А., ДОЛГОНОСОВ В.Н., ПАНАСЕНКО Е.А., ДОЛГОНОСОВА Е.В. «Саран» және «Соқыр» шахталарындағы метанның тазарту кеңістігінен мерзімдік лақтырыстар.
Негізгі төбенің опырылу қадамдары тау жыныстарының жылжу және қазылынды кеңістіктен газ бөлінуі процестерімен өзара байланыста қарастырылған. Көрсетілген құбылыстардың жалпы, бірыңғай сипатта болатыны анықталған, ол геомеханикалық процестермен – қазымдалған массивтің жылжуымен және негізгі төбенің опырылуымен анықталады. Опырылу қадамдарының болжамдық және нақтылы мәндерін салыстыру орындалған және олардың жоғары үйлесімділігі аталған. Газ бөлінуін объективті болжау және негізгі төбенің опырылуымен байланысты қауіпті кезеңдердің уақыты мен орнын білу есебінен тау-кен жұмыстарын жүргізу қауіптілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін болжау әдістемесі әзірленген. Жүргізілген зерттеулер жылжу және тазарту кеңістігінен газ бөліну процесінің жалпы заңдылықтарын айқындауға мүмкіндік берді.
UDC 622.271. PAK G.A., DOLGONOSOV V.N., PANASENKO YE.A., DOLGONOSOVA YE.V. Periodical Methane Outbursts from Stope at mines “Saranskaya” and “Sokurskaya”.
There have been considered the steps of breaking the main roof in interconnection with the processes of mi9ning rocks shearing and gas emission from the worked out space. It was established that the mentioned phenomena have a periodical character with the common, united period that is defined by geomechanical processes, i.e. worked out space shearing and the main roof breaking. There was carried out a comparison of the predicted and real steps of breaking and noted their high compliance. There is developed a predicting methodology that will permit to ensure mining operations safety due to the objective predicting of gas emission and knowing the time and place of dangerous periods connected with the main roof breaking. The studies carried out permitted to reveal the general laws of the shearing process and gas emission from the stope.
УДК 622.411.332 (574.31). ЛЕВИЦКИЙ Ж.Г. Динамика изменения концентрации метана в куполах большого объёма.
Для условий подземных горных выработок рассмотрено решение задачи изменения концентрации метана по высоте куполов большого объёма. Учитывая, что для условий Карагандинского бассейна интенсивность метановыделения с поверхности обнажения угольного пласта изменяется во времени, динамика изменения концентрации газа по высоте купола описывается неоднородным уравнением конвективной диффузии с неоднородными граничными условиями. С введением новой переменной, решение задачи сведено к анализу уравнения конвективной диффузии в частных производных с однородными граничными условиями, что позволило, используя разложение в ряд Фурье по синусам, решить поставленную задачу. Получена аналитическая зависимость, позволяющая оценить распределение концентрации метана в куполах больших объёмов с различным сроком их существования. Допустимая точность расчётов (± 5 %) обеспечивается при использовании десяти членов разложения. Анализ полученной зависимости показывает, что концентрация метана в куполах большой высоты нарастает неравномерно. На участках, прилегающих к контуру выработки, идёт плавное её увеличение, а в верхних точках купола концентрация метана резко увеличивается и может достигать максимальной величины.
ӘОЖ 622.411.332 (574.31). ЛЕВИЦКИЙ Ж.Г. Көлемі үлкен күмбездерде метан шоғырлануының өзгеру динамикасы.
Жер асты тау қазбаларының жағдайлары үшін үлкен көлемді күмбездер биіктігі бойынша метан шоғырлануының өзгеру есебін шешу қарастырылған. Қарағанды бассейнінің жағдайлары үшін көмір қатының жалаңаштануы бетінен метан бөліну қарқындылығының уақытта өзгеретінін есепке алып, газдың күмбез биіктігі бойынша шоғырлануының өзгеру динамикасы шекаралық жағдайлары біртексіз конвективті диффузияның біртексіз теңдеуімен сипатталады. Жаңа айнымалының енгізілуімен, есепті шешу біртекті шекаралық шарттары бар жеке туындыларда конвективті диффузия теңдеуін талдау келтірілді, бұл синустар бойынша Фурье қатарына ыдыратып, қойылған міндетті шешуге мүмкіндік берді. Метанның қолданылу мерзімі әр түрлі үлкен көлемді күмбездерде шоғырлануын үлестіруді бағалауға мүмкіндік беретін аналитикалық тәуелділік алынған. Есептеулердің мүмкін дәлдігі (± 5 %) он ыдырау мүшесін пайдаланғанда қамтамасыз етіледі. Алынған тәуелділікті талдау метанның биіктігі үлкен күмбездерде шоғырлануының бірқалыпсыз өсетінін көрсетеді. Қазба контурына тиесілі учаскелерде ол бірқалыпты ұлғаяды, ал күмбездің жоғарғы нүктелерінде метанның шоғырлануы күрт ұлғаяды және барынша үлкен шамаға жетуі мүмкін.
UDC 622.411.332 (574.31). LEVITSKY ZH.G. Dynamics of Changing Methane Concentration in Large Volume Vaults.
For the conditions of underground mining workings there has been considered the solution of the problem to change methane concentration by the height of large volume vaults. Taking into account that for the conditions of the Karaganda coal basin methane emission intensity from the coal outcrop surface changes in time, the dynamics of the gas concentration changing by the height of the vault is described with an irregular equation of the convective diffusion with irregular boundary conditions. Introducing a new variable reduced the problem solving to the analyzing of convective diffusion in private derivatives with regular boundary conditions permitted, using Fourier numbering by sinuses, to solve the problem posed. There has been an analytical dependence permitting to evaluate methane concentration distribution in large volume vaults with different terms of their life. The admissible accuracy of calculations (± 5 %) is provided with using ten members of decomposition. The dependence obtained analysis shows that methane concentration in large volume vaults is growing unevenly. At the section neighboring the working contour there is its even growing, and in the top points of the vault methane concentration increases sharply and can achieve the maximum value.
УДК 331.45 (574). СИХИМБАЕВ М.Р., СТАРЫХ Н.С. Преимущества от внедрения систем менеджмента охраны труда на предприятиях Республики Казахстан.
Одним из главных приоритетов успешной работы казахстанского предприятия на рынке – создание системы менеджмента охраны труда. В противном случае велика вероятность несчастных случаев на производстве, вследствие которых работник теряет трудоспособность, а само предприятие терпит убытки. В этой связи большинство крупных мировых компаний уже сделали свой выбор в пользу улучшения условий охраны труда. Более того, из списка десятков основных показателей деятельности предприятия, охрана труда работников ставится на первое место, поскольку данный показатель связан со здоровьем и качественной работой персонала.
ӘОЖ 331.45 (574). СИҚЫМБАЕВ М.Р., СТАРЫХ Н.С. ҚазақстанРеспубликасы кәсіпорындарындағы еңбек қорғау менеджменті жүйелерінің артықшылықтары.
Қазақстандық кәсіпорынның рынокта сәтті жұмыс істеуінің басты артықшылығының бірі – еңбек қорғау менеджменті жүйесін құру. Ондай болмаған жағдайда өндірістегі жазым жағдайлардың ықтималдығы үлкен, ал кәсіпорынның өзі шығындарға ұшырауда. Осыған байланысты көптеген ірі әлемдік компаниялар еңбек қорғау жағдайларын жақсарту пайдасына өзінің таңдауын жасады. Сонымен қоса, ондаған кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің тізімінен жұмыскерлердің еңбегін қорғау бірінші орынға қойылады, себебі берілген көрсеткіш персоналдың денсаулығымен және сапалы жұмысымен байланысты.
UDC 331.45 (574). SIKHIMBAYEV M.R., STARYKH N.S. Advantages of Introducing Health Safety Management Systems at Enterprises of Republic of Kazakhstan.
One of the main priorities of the successful work of a Kazakhstan enterprise at the market is forming health safety management system. Otherwise there is a great possibility of accidents in the production due to which a worker loses his workability and the enterprise suffers losses. In this connection a lot of large world companies have already selected labor conditions improving. Besides, among the list of the main indicators of the enterprise activities the workers’ health safety is in the first place as this indicator is connected with the health and the personnel quality work.
УДК 691.542 (574). БАЙДЖАНОВ Д.О., ТОКАНОВ Д.Т., СЕМЕНОВА У.И. Применение механической активации в технологии цемента низкой водопотребности.
Цемент низкой водопотребности (далее ЦНВ) представляет собой новый класс высокоэффективных гидравлических вяжущих веществ, имеющих ряд преимуществ по сравнению с традиционным портландцементом. В основе процесса получения ВНВ лежит механохимическая активация сырьевой композиции при оптимальном соотношении компонентов. Создание новых видов вяжущих обеспечивает снижение расхода клинкерной части цемента по сравнению с современным уровнем на 40-50 %, приближает производство вяжущего к объектам строительства и, как следствие, снижает транспортные расходы до 70 %. На основе этих вяжущих создаются строительные материалы низкой энергоемкости. В статье приводятся результаты оценки качества цемента низкой водопотребности. Показано, что чисто клинкерный цемент низкой водопотребности класса 62,5 не изменил прочностные показатели как в 1- и 3-суточном возрасте, так и 28-суточном возрасте. Рассмотрено влияние различных модификаторов на свойства цемента. Предложены технологические мероприятия, обеспечивающие стабильные свойства цементов с низкой водопотребностью.
ӘОЖ 691.542 (574). БАЙЖАНОВ Ж.О., ТОҚАНОВ Д.Т., СЕМЕНОВА У.И. Суды аз қажет ететін цемент технологиясында механикалық активацияны қолдану.
Суды аз қажет ететін цемент (САҚЦ) дәстүрлі портландцементпен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар, жоғары тиімді гидравликалық тұтқыр заттардың жаңа класын білдіреді. САҚЦ алу процесінде құрамдас бөліктердің ара қатысы оңтайлы болғанда шикізат композициясының механика-химиялық активациясы жатыр. Тұтқыр заттардың жаңа түрлерін жасау қазіргі деңгеймен салыстырғанда цементтің клинкерлік бөлігінің жұмсалуының 40-50 %-ға азаюын қамтамасыз етеді, тұтқыр заттардың өндірісін құрылыс объектілеріне жақындатады және осының салдарынан, көлік шығындарын 70 %-ға дейін азайтады. Осы тұтқыр заттардың негізінде энергия сыйымдылығы төмен құрылыс материалдары жасалады. Мақалада суды аз қажет ететін цементтің сапасын бағалау нәтижелері келтіріледі. 62,5 класты суды аз қажет ететін таза клинкерлік цементтің 1 және 3 тәулік жасында да, 28 тәулік жасында да беріктік көрсеткіштерін өзгертпегені көрсетілген. Әр түрлі өзгерткіштердің цементтің қасиеттеріне әсері қарастырылған. Суды аз қажет ететін цементтің тұрақты қасиеттерін қамтамасыз ететін технологиялық шаралар ұсынылған.
UDC 691.542 (574). BAIDZHANOV D.О., ТОКАNOV D.Т., SEMYONOVA U.I. Using Mechanic Activation in Cement of Low Water Use.
Low water use cement (LWUC) is a new class of highly efficient binding agents having a number of advantages as compared to the traditional Portland cement. In the basis of the process of obtaining LWUC there is a mechanical-and-chemical activation of the raw composition with an optimal components ratio. Forming new kinds of binding agents provides the cement clinker part consumption decrease as compared to the modern level, by 40-50 %, make close binding agents production to the construction objects and decreases transport expenses by 70 %. Based on these binding agents there are made building materials of low power consumption. There are presented the results of evaluating low water use cement quality. Purely clinker cement of low water use of 62,5 class doesn’t change its properties both in 1-day and 3-day age, as well as in 28-day age. There has been considered the effect of different modifiers on cement properties. There are suggested technological measures providing stable properties of cements with low water use.
УДК 69.059. АБИЛЬДИН С.К., МОСКАЛЕНКО Н.А. Исследование причин обрушения покрытия завода ЖБИ.
Проведено экспертное обследование формовочного цеха главного корпуса ЖБИ в результате аварийного обрушения плит покрытия на участке в осях «1-2» пролета «Г-Д». Экспертное обследование включало в себя следующие этапы: подготовительные, общее и детальное обследование объекта; поверочные расчеты несущей способности стальной подстропильной фермы, с учетом фактических нагрузок и физико-механических свойств материала; составление технического заключения. В результате экспертного обследования аварийного участка установлено, что обрушились две плиты покрытия КЖС и стальная подстропильная ферма. Осмотр показал, что плиты покрытия КЖС имеют повреждения, вызванные только падением, поэтому все внимание было сосредоточено на разрушенной подстропильной ферме. Результаты детального инструментального осмотра фермы показали, что разрушение началось с разрыва нижнего пояса в месте стыковки листов усиления, в которых также выявлены нарушения технологии проведения сварочных работ – непровары, недостаточная глубина проплавления по периметру, неравномерность катетов сварного шва (недопустимые занижения и завышения), недопустимые зазоры при сборке, наличие неудаленных наплывов и подрезов. Данные характерные дефекты выявлены и в остальных подстропильных фермах. Нами был разработан проект усиления уцелевших подстропильных ферм путем наращивания сечения и локальным усилением прослабленных сечений.
«Г-Д» аралығының «1-2» осьтеріндегі учаскеде жабын тақталарының апаттық опырылуы нәтижесінде ТББ бас корпусының қалыптау цехын сараптық зерттеу жүргізілді. Сараптық тексеру келесі кезеңдерден тұрды: нысанды дайындап, жалпы және толық тексеру; нақтылы жүктемелерді және материалдың физика-механикалық қасиеттерін есепке алып, болат итарқа асты фермасының көтергіш қабілетін тексеріп есептеу; техникалық қорытындыны құрастыру. Апаттық учаскені сараптық тексеру нәтижесінде КЖС жабынының екі тақтасының және болат итарқа асты фермасының опырылғаны анықталды. Тексеру көрсеткендей, КЖС жабыны тақтасының тек құлаумен ғана тудырылған бұзылуы бар екенін көрсетті, сондықтан барлық назар бұзылған итарқа асты фермаға аударылған. Ферманы толық аспаптық тексеру нәтижелері бұзылудың күшею қаңылтырлары түйіскен жерде үзілуден басталғанын көрсетті, сондай-ақ оларда дәнекерлеу жұмыстарын жүргізу технологиясының бұзылуы – шала пісірілімдер, периметрі бойынша балқытылу тереңдігінің жеткіліксіздігі, пісіру жігі катеттерінің бірқалыпсыздығы, құрастыру кезінде жол берілмейтін саңылаулар, жойылмаған шорлардың және кесіктердің бар болуы айқындалған. Қалған итарқа асты фермаларында да берілген ақаулар айқындалған. Біз қиманы өсіру жолымен және нашар қималарды жергілікті күшейтумен бұзылмай қалған итарқа асты фермаларын күшейту жобасын әзірледік.
UDC 69.059. АBILDIN S.К., МОSKALENKO N.А. Studying Causes of Breaking RCP Works Roof.
There has been carried out the examining of the molding shop of RCP works main building as a result of the accidental breaking of the roof plates at the section on the axes «1-2» of the flight «Г-Д». The expert examining included the following stages: preparatory, general and detained examining of the object; verifying calculation of the steel beam bearing capacity taking into account real physical loads and physical-and-mechanical properties of the material; making a technical opinion letter. As a result of the expert examining there was established that there had been broken two plates of the roof and a steel beam. The examination showed that the plates had damages caused by only falling. That’s why the attention was paid to the steel beam. The damage began with breaking the bottom belt in the place of joining the strengthening sheets where there were revealed breaking the regulations of welding operations. The characteristic defects were revealed in other beams. We developed a project for strengthening the survivor beams by the way of the section enlargement and local strengthening the weakened sections.
УДK 624.131.524.2. МУЗДЫБАЕВА Т.К., ТУЛЕБЕКОВА А.С. Определение несущей способности основания из армированного песка численным методом.
Исследование напряженно-деформированного состояния основания в последнее время все чаще выполняется с использованием численных методов, в частности методом конечных элементов (МКЭ). МКЭ является основой многих программ, которые применяются при расчете напряженно-деформированного состояния. В статье рассматривается армированный песок как основание. На практике для армирования грунта используют геосинтетические материалы. Для армирования была использована бронзовая арматура. На ней удобно измерять растягивающие усилия с помощью электрических тензодатчиков и понять механизм работы армированного грунта. Модель учитывает присущие анизотропии упругие и неупругие механические свойства работы, связанные с деформацией в полосе сдвига.
Соңғы уақытта негіздің кернеулі-деформацияланған күйін зерттеу көбінесе сандық әдістерді пайдалану арқылы, атап айтқанда шеткі элементтер әдісімен (ШЭӘ) орындалады. ШЭӘ кернеулі-деформацияланған күйді есептегенде қолданылатын көптеген программалардың негізі болып табылады. Мақалада негіз ретінде бекемдетілген құм қарастырылады. Практикада грунтты бекемдету үшін геосинтетикалық материалдарды пайдаланады. Бекемдету үшін қола арматура пайдаланылған болатын. Онда электр тензодатчиктердің көмегімен созушы күштерді өлшеу және бекемдетілген грунт жұмысының механизмін түсіну ыңғайлы. Модель өзіне тән анизотропияларды, жылжу жолағындағы деформациямен байланысты жұмыстың серпімді және серпімсіз механикалық қасиеттерін есепке алады.
UDC 624.131.524.2. МUZDYBAYEVA Т.К., ТULEBEKOVA А.S. Defining Bearing Capacity of Base Made of Reinforced Sand by Numerical Method.
Studying stressed-and-strained state of a base is now often performed using numerical methods, particularly, by the method of finite elements (MFE). This method is the base for a lot of programs that are used in calculating stressed-and-strained state. Here there is considered reinforced sand as a base. In practice to reinforcing ground there are used geo-synthetic materials. To reinforce there has been used bronze reinforcement. On it it’s convenient to measure tensile forces with the help of electric tensor sensors and to understand the working mechanism of the reinforced ground. The model takes into consideration elastic and inelastic mechanical properties of the work connected with the strain in the shift strip.
УДК 336.717.061(574.3). АХМЕТЖАНОВ Б.А., ЖУМАБАЕВА К.М. Анализ рынка кредитных услуг и особенности обслуживания платежных карточек Республики Казахстан.
Данная статья дает подробный анализ рынка кредитных услуг в Казахстане за последние пять лет. В динамике заметны изменения кредитов БВУ (банк второго уровня) по видам валют, по срокам предоставления займов, по качеству кредитного портфеля БВУ. Показано, как банки связаны с функционированием народного хозяйства, какие виды финансово-кредитных организаций на территории РК осуществляют выдачу кредитов. Работа выявляет, на примере АО «АТФБанк», положительную динамику роста эмиссии платежных карточек, объема безналичных платежей, роста среднемесячных остатков. Раскрывает причину недостаточного уровня пользования платежными картами и позицию Национального Банка Казахстана к данной проблеме.
ӘОЖ 336.717.061(574.3). АХМЕТЖАНОВ Б.А., ЖҰМАБАЕВА К.М. Қазақстан Республикасының несие қызметтері рыногын талдау және төлем карточкаларына қызмет көрсету ерекшеліктері.
Берілген мақала Қазақстандағы несие қызметтері рыногының соңғы бес жылда нақты талдануын береді. Динамикада ЕДБ (екінші деңгейлі банк) несиелерінің валюталар түрлері бойынша, қарыздар беру мерзімдері бойынша, ЕДБ несие қоржынының сапасы бойынша елеулі өзгерістер бар. Банктердің халық шаруашылығының жұмыс істеуімен қалай байланысқаны, ҚР аумағында қаржы-несие ұйымдарының қандай түрлерінің несиелер беруді жүзеге асыратыны көрсетілген. Жұмыс «АТФБанк» АҚ мысалында төлем карточкаларының эмиссиясы өсуінің оң динамикасын, қолма-қол ақшасыз төлемдер көлемін, орташа айлық қалдықтардың өсуін айқындайды. Төлем карталарын пайдаланудың жеткіліксіз деңгейінің себебін, Қазақстанның Ұлттық Банкінің берілген проблемаға ұстанымын ашады.
UDC 336.717.061(574.3). АKHMETZHANOV B.A., ZHUMANAYEVA К.М. Analysis of Credit Services Market and Peculiarities of Servicing RK Credit Cards.
There is given a detailed analysis of credit services market in Kazakhstan within the period of the last 5 years. In the dynamics there can be seen the BSL credits changing by the kinds of currency, by the terms of presenting loans, by the BSL credit portfolio quality. There is shown how the banks are connected with the national economy functioning, what kinds of financial-and-credit organizations on the RK territory carry out loaning. On the example of JSC “ATFBank” there is revealed a positive dynamics of credit cards emission growth, payments on a clearing basis amount, growing mean month remainders; revealed the reason of insufficient level of using discount cards; shown the position of the RK National Bank relating to this problem
УДК 336.532(574.31). БОРИСЕНКО А.В., ВИНС Е.С., ИБРАЕВ М.К., ТАЖИБЕКОВА К.Б. Оценка эффективности инвестиционного проекта по внедрению активационной технологии газоочистки «ABsalut Ecology».
Даны оценка влияния активационной технологии «ABsalut Ecology» на природоохранные мероприятия, экономической эффективности государственных капитальных вложений; методика оценки эффективности инвестиционного проекта. Оценен экономический эффект от резкого снижения выбросов в атмосферу парниковых газов и пылевых загрязнений. Определен социально-экономический эффект: возврат в энергетический цикл значительной части сожженного углерода. Дан анализ основных показателей экономической оценки эффективности инвестиционного проекта. Определен общий экономический эффект инвестиционного проекта.
«ABsalut Ecology» активациялық технологиясының табиғатты қорғау шараларына әсерін; мемлекеттік күрделі салымдардың экономикалық тиімділігін бағалау; инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау әдістемесі берілген. Атмосфераға көшетхана газдары лақтырыстарының және шаңмен ластанудың күрт азаюынан экономикалық эффект бағаланған. Әлеуметтік-экономикалық эффект: күйдірілген көміртектің елеулі бөлігін энергетикалық циклге қайтару анықталған. Инвестициялық жобаның тиімділігін экономикалық бағалаудың негізгі көрсеткіштерін талдау берілген. Инвестициялық жобаның жалпы экономикалық эффектісі анықталған.
UDC 336.532(574.31). BORISENKO A.V., VINS YE.S., IBRAYEV М.К., ТАZHIBEKOVA K.B. Evaluation of Investment Project Efficiency for Introduction of Activation Technology of Gas Purification «ABsalut Ecology».
There is evaluated the effect of the activation technology «ABsalut Ecology» on the nature-protection measures; the efficiency of the state capital investments; a methodology of evaluating the efficiency of the investment project. There is evaluated from the sharp decreasing greenhouse gases outbursts into the atmosphere and dust pollution. There is defined a social-and-economic efficiency: returning into the power cycle of the significant part of carbon burnt. There is given the analysis of the basic indicators of the investment project efficiency; defined the total efficiency of the investment project.
УДК 666.972.16. РАХИМОВ М.А., СЕРОВА Р.Ф., РАХИМОВА Г.М., АКАНОВ Ч.Т. Влияние органоминеральной добавки на свойства бетонных смесей.
В статье представлены результаты исследований влияния дозировок модификатора марки ОМД-МС на изменение нормальной густоты цементного теста. Приведено сравнение модификатора марки ОМД-МС с достаточно изученным суперпластификатором С-3 и известной гидрофобно-пластифицирующей добавкой (ГПД). Приведены результаты опытов по определению влияния модификаторов ОМД-МС, ГПД и С-3 на подвижность бетонных смесей совместно с ускорителем твердения тиосульфатом натрия. Проанализированы результаты исследований качества бетонной смеси по удобоукладываемости. Проведен комплексный анализ влияния расхода воды на водопотребность, водоотделение и расслаиваемость, определяющих их удобоукладываемость. Наиболее существенной особенностью цементных материалов является способность их разжижжаться под влиянием механических воздействий в присутствии добавок-пластификаторов.
Мақалада ОМД-МС маркалы модификатор мөлшерлемелерінің цемент қамырының қалыпты қоюлығының өзгеруіне әсерін зерттеу нәтижелері берілген. ОМД-МС маркалы модификаторды айтарлықтай зерделенген С-3 суперпластификаторымен және гидрофобты-пластификациялаушы әк тас қоспасымен (ГПҚ) салыстыру келтірілген. ОМД-МС, ГПД және С-3 модификаторларының натрий тиосульфатының қатаюын үдеткіші бар бетон қоспаларының жылжымалылығына әсерін анықтау бойынша тәжірибелердің нәтижелері келтірілген. Бетон қоспасының ыңғайлы төселу бойынша сапасын зерттеу нәтижелері талданған. Су шығынының олардың ыңғайлы төселуін анықтайтын суды қажет етушілікке, су бөлінуіне және қабатталушылыққа әсерін кешенді талдау жүргізілген. Цемент материалдарының аса маңызды ерекшелігі олардың пластификатор-қоспалар болғанда механикалық әсер етуімен сұйықтандырылу қабілеті болып табылады.
UDC 666.972.16. RAKHIMOV M.A., SEROVA R.F., RAKHIMOVA G.M., AKANOV CH.T. Organic Mineral Additives Effect on Concrete Mix Properties.
There are presented the results of studying the effect of modifier OMD-MS dosage on the changing of the cement grout densoty. There is presented a comparison of OMD-MS modifier with a sufficiently studied super-plastisizer S-3 and a known water repellent agent (WRA). There are presented the results of the experiments to determine the effect of OMD-MS, WRF and S-3 modifiers effect on concrete mixes fluidity alingside with solidifying acceleratorsodium thyosulfat. There have been analyzed the results of studying the concrete mix quality by its workability. There has been carried out a complex analysis of water consumption effect on water use, water removal and foliation that determine their workability. The most significant characteristic of cement materials is their ability to dilute under mechanical action of plactisizing additives.
УДК 004.42:378.14(574)=512.122. ФЕШИН Б.Н., ШАЛДЫШЕВ Д.В., БУЛАТБАЕВА Ю.Ф., БАЙМУХАМЕТОВ К.М., МУРДАЛОВА Е.О. Перспективные формы дистанционного обучения в рамках международной программы Sinergy.
Описывается состояние международной программы «Sinergy». Приводится список апробированных лабораторных работ. Разработаны предложения по технологии работы на стенде «Процессорная станция FESTO» в рамках многосвязной системы автоматического регулировании. Предложения по станциям-стендам сортировки, переноса и сбора предполагают изменение штатного состава комплекта штучных изделий и алгоритмов их обработки. По стенду «Портальный робот» необходимо иметь доступ к программированию контроллера SIMATIC S7-300. Предлагаются перспективные направления совершенствования процессов обучения будущих специалистов по автоматизации и управлению, а также магистрантов, докторантов и курсантов аналогичного профиля на стендах фирмы FESTO.
ӘОЖ 004.42:378.14(574)=512.122. ФЕШИН Б.Н., ШАЛДЫШЕВ Д.В., БОЛАТБАЕВА Ю.Ф, БАЙМҰХАМЕТОВ К.М., МУРДАЛОВА Е.О. Sinergy халықаралық программасы шеңберінде қашықтан оқытудың перспективалы түрлері.
«Sinergy» халықаралық программасының күйі сипатталады. Мақұлданған зертханалық жұмыстар тізімі келтіріледі. Автоматтық реттеудің көп байланысты жүйесі шеңберінде «FESTO процессорлық станциясы» стендіндегі жұмыс технологиясы бойынша ұсыныстар әзірленген. Сұрыптау, тасымалдау және жинау станция-стендтері бойынша ұсыныстар даналап есептелетін бұйымдар жинағының штаттық құрамын және оларды өңдеу алгоритмдерін өзгертуді болжайды. «Порталдық робот» стенді бойынша SIMATIC S7-300 контроллерін программалауға қатынас болуы қажет. Автоматтандыру және басқару бойынша болашақ мамандарды, осыған ұқсас бейінді магистранттарды, докторанттарды және курсанттарды FESTO фирмасының стендтерінде оқыту процестерін жетілдірудің перспективалы бағыттары ұсынылады.
UDC 004.42:378.14(574)=512.122. FESHIN B.N., SHALDYSHEV D.V., BULATBAYEVA YU.F., BAIMUKHAMETOV К.М., MURDALOVA Е.О. Prospective Forms of Distance Learning in the Frames of International Program “Synergy”.
There is described the state of the international program “Synergy”. There is presented a list of approbated laboratory works; developed suggestions for working technology at the stand “FESTO processor station” in the frames of multi-tie system of automatic control. The offers for the stations-stands of sorting, transferring and collecting suggest the staff structure of the products complete changing and their processing algorithms either. At the stand “Portal robot” there will be necessary to have an access to programming the controller SIMATIC S7-300. There are suggested prospective trends of improving the processes of training future specialists in automation and control, as well as masters, doctorates and students of the similar profile at the stands of FESTO company.
УДК 621.313.2:621.314.58. ЭМ Г.А. Анализ существующих методов теоретического исследования тиристорного электропривода постоянного тока.
Тиристорный электропривод постоянного тока (ТЭП ПТ) получил широкое распространение в промышленности. На протяжении всего развития автоматизированного электропривода ведутся интенсивные поиски эффективных методов теоретического исследования статических и динамических свойств ТЭП ПТ. Дается анализ существующих методов теоретического исследования полупроводникового (тиристорного) электропривода постоянного тока. Рассмотрены основные направления исследований в области ТЭП ПТ. Причем теория переходных процессов и динамики управляемых вентильных систем до сих пор является наименее исследованной областью автоматизированного электропривода. Выполнен краткий анализ методов имитационного моделирования для исследования статических и динамических свойств ТЭП ПТ. Определены основные условия, необходимые для выбора значения максимального шага интегрирования при проведении имитационных экспериментов с силовыми полупроводниковыми элементами.
ӘОЖ 621.313.2:621.314.58. ЭМ Г.А. Тұрақты токтытиристорлық электр жетегін теориялық зерттеудің қолданылып жүрген әдістерін талдау.
Тұрақты токты тиристорлық электр жетегі (ТТ ТЭЖ) өнеркәсіпте кеңінен таралған. Автоматтандырылған электр жетегі дамуының бүкіл кезеңінде ТТ ТЭЖ статикалық және динамикалық қасиеттерін теориялық зерттеудің тиімді әдістерін қарқынды іздеу жүргізіледі. Мақалада тұрақты токты жартылай өткізгішті (тиристорлық) электр жетегін теориялық зерттеудің қолданылып жүрген әдістерін талдау жүргізілген. ТТ ТЭЖ саласындағы зерттеулердің негізгі бағыттары қарастырылған. Сонымен бірге басқарылатын вентиль жүйелерінің ауыспалы процестерінің және динамикасының теориясы қазірге дейін автоматтандырылған электр жетегінің ең аз зерттелген саласы болып табылады. ТТ ТЭЖ статикалық және динамикалық қасиеттерін зерттеу үшін имитациялық модельдеу әдістерін қысқаша талдау орындалған. Күштік жартылай өткізгішті элементтермен имитациялық эксперименттер жүргізгенде шоғырландырудың барынша үлкен қадамының мәндерін таңдау үшін қажетті негізгі күштер анықталған.
UDC 621.313.2:621.314.58. EM G.A. Analysis of Existing Methods of DC Electric Drive Theoretical Study.
DC thyristor electric drive (DC TED) is widely used in industry. Within the whole period of developing an automated drive there have been searched efficient methods of theoretical studying static and dynamic properties of DC TED. Here there has been carried out an analysis the existing methods of theoretical studying semiconductor (thyristor) electric drive, considered the basic trends of studies in the field of DC TED. Transition processes and controlled valve systems dynamics theory is till the least studied field of automated electric drive. There has been made a short analysis of imitation modeling methods for studying static and dynamic properties of DC TED. There have been defined the basic conditions necessary for selecting the maximum step if integration when carrying out imitation experiments with the power semiconductor elementsи полупроводниковыми элементами.
УДК 622.0025:621.314.632. ФЕШИН Б.Н., СУЛЕЙМЕНОВ К.М., СУЛЕЙМЕНОВ Н.С. Оптимизация выбора оборудования АСУ ТП по комплексу технико-экономических критериев (Часть I).
С целью разработки методики выбора оборудования АСУ ТП формализован объект — иерархическая АСУ ТП. Определен минимальный набор технических средств современных систем автоматического контроля, регулирования и управления (САК, САР, САУ). Классифицированы типы САК. Определен список критериев и ограничений для выбора оборудования. Проведен анализ объектов контроля и управления (ОКУ) с позиции оценки их динамических свойств, при действии внешних возмущений с нормальными законами распределения. Предложен алгоритм оценки параметров САК – интервала дискретности измеряемых координат ОКУ.
ТП АБЖ жабдықтарын таңдау әдістемесін әзірлеу мақсатында нысан – иерархиялық ТП АБЖ құрылған. Қазіргі заманғы автоматтық бақылау, реттеу және басқару (АБЖ, АРЖ, АБЖ) жүйелерінің техникалық құралдарының ең аз жинағы анықталған. АБЖ типтері жіктелген. Жабдықтарды таңдау үшін критерийлер мен шектеулер тізімі анықталған. Сыртқы қоздырулар қалыпты үлестіру заңдарымен әрекет еткенде олардың динамикалық қасиеттерін бағалау ұстанымынан бақылау және басқару нысандарын (ББН) талдау жүргізілген. АБЖ параметрлерін – ББН өлшенетін координаталарының дискреттілігі интервалын бағалау алгоритмі ұсынылған.
With the aim to develop a methodology od selecting ASC TP equipment there has been formalized an object, i.e. hierarchic ASC TP. There has been defined a minimum complete of automatic control technical means for regulating and controlling (САM, САD, САU). There has been defined the list of the objects for controlling and managing from the position of their dynamic properties evaluation, under the action of external disturbance with normal laws of distribution. There has been suggested an algorithm of CFV parameters evaluation as an interval of discreteness of the CFV coordinates measured.
УДК 622.232.8.72. ЕРМЕКОВ Т.Е., ТАЗАБЕКОВ И.И., АРПАБЕКОВ М.И. Выбор моделирующего алгоритма процессов фронтально-фланговой выемки угля горными автоматическими манипуляторами.
Рассматривается способ обработки забоя выемочным манипулятором с учетом обоснования параметров при совмещении нескольких движений в автоматизированном режиме в очистном забое с разрушаемым массивом добычи угля. Предложенный способ и устройство закладки позволяет обеспечить повышение эффективности, безотходную технологию, а также безопасность ведения горных работ, так как в этом случае при селективной выемке с легкообрущающейся кровлей не требуется затраты по выдаче на поверхность шахты. В данной работе изложены новые принципы построения манипуляторов для горной и строительной промышленности на базе существующих очистных механизированных комплексов с адаптивно-программным управлением, с учетом условий сложности горно-геологических условий и чрезвычайных ситуации при проведении строительных и горных работ.
ӘОЖ 622.232.8.72. ЕРМЕКОВ Т.Е., ТАЗАБЕКОВ И.И., АРПАБЕКОВ М.И. Көмірді тау-кен автоматты бақылаушылармен маңдай алды-қапталдық алу процестерінің модельдеуші алгоритмін таңдау.
Көмір өндірудің бұзылатын массиві бар тазарту забойындаавтоматтандырылған режимде бірнеше қозғалысты бірлестіргенде параметрлердің негізделуін есепке алып, забойды алу бақылаушыларымен өңдеу тәсілі қарастырылады. Ұсынылған тәсіл және толтыру құрылғысы тиімділікті, қалдықсыз технологияны, сондай-ақ тау-кен жұмыстарын жүргізу қауіпсіздігін жоғарылатуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, себебі бұл жағдайда төбесі оңай құлайтын сұрыптап алу кезінде шахтаның бетіне беру бойынша шығындар талап етілмейді. Берілген жұмыста кен-геологиялық жағдайлардың, құрылыс және тау-кен жұмыстарының төтенше жағдайларының күрделілігі шарттары есепке алынып, бейімді-программалық басқарылатын қолданылып жүрген механикаландырылған тазарту кешендері базасында тау-кен және құрылыс өнеркәсібі үшін бақылаушыларды құрудың жаңа принциптері баяндалған.
UDC 622.232.8.72. YERMEKOV Т.Е., ТАZABEKOV I.I., ARPABEKOV M.O. Selecting Modeling Algorithm of Coal Front-and-Flank Mining with Automatic Manipulators.
There is considered a method of treating a face with mining manipulator taking into account substantiating parameters when combining several movements in automated mode in the face with a breakable mass of coal mining. The method suggested and the unit for filling permit to provide the efficiency increase, waste-free technology and safety of mining operations, as in such a case in selective mining with easily-breakable roof there are no need of costs for drawing. In the work there are presented the principles of building manipulators for mining and building industry based on the existing stoping powered complexes with adaptive-program control, taking into consideration the complexity of mining-geological conditions and extraordinary situations of building and mining operations.
