1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
0,15
0,20
34
4,45
7,55
67
8,80
14,85
2
0 25
0,45
35
4,60
7,75
68
8,90
15,05
3
0,40
0,65
36
4,70
7,95
69
9,05
15,80
4
0,50
0,90
37
4,85
8,20
70
9,15
15,50
5
0,65
1,10
38
5,00
8,40
71
9,30
15,70
6
0,80
1,35
39
5,10
8,65
72
9,45
15,95
7
0,90
1,55
40
5,25
8,85
73
9,55
16,15
8
1,05
1,55
41
5,35
9,10
74
9,70
16,40
9
1,20
2,75
42
'5,50
9,30
75
9,85
16,60
10
1,30
2,00
43
5,65
9,50
76
9,95
16,85
11
1,45
2,20
44
5,75
9,75
77
10,10
17,05
12
1,55
2,64
45
5,90
9,95
78
10,20
17,25
13
1,70
2,90
46
6,05
10,20
79
10 35
17,50
14
1,85
3,10
47
6,15
10,40
80
10,50
17,70
15
1,95
3,30
48
6,30
10,65
81
10,60
17,95
16
2,10
3,55
49
6,40
10,85
82
10,75
18,15
17
2,25
3,75
50
6,55
11,05
83
10,85
18,40
18
2,34
4,00
51
6,70
11,30
84
11,00
38,60
19
2,50
4,20
52
6,80
11,50
85
11,15
18,80
20
2,60
4,45
53
6,95
11,75
86
11,25
19,05
21
2,75
4,65
54
7,05
11,95
87
11,40
19,25
22
2,90
4,85
55
7,20
12,20
88
11,50
19,50
23
3,00
5,10
56
7,35
12,40
89
31,65
19,70
24
3,15
5,30
57
7,45
12,60
90
11,80
19,95
25
3,30
5,55
58
7,60
12,85
91
11,90
20,15
26
3,40
5,75
59
7,75
13,05
92
12,05
20,35
27
3,55
6,00
60
7,85
13,30
93
12,20
20,60
28
3,65
6,20
61
8,00
13,50
94
12,30
20,80
29
3,80
6,40
62
8,10
13,75
95
12,45
21,05
30
3,95
6,65
63
8,25
13,95
96
12,60
21,25
31
4,05
6,85
64
8,49
14,15
97
12,70
21,45
32
4,20
7,10
65
8,50
14,40
98
12,85
21,70
33
4,30
7,30
66
8,65
14,60
99
12,95
21,90
Сұйықтықтың салыстырмалы тығыздығын 20
0
С температурада
анықтаған дұрыс. Бұл температурадан ауытқу болған жағдайда түзетулер
енгізу керек, әрбір градусқа
0,002 өлшемін қосады. Егер анықталып жатқан
сұйықтықтың температурасы 20
0
С-тан төмен болса қосылады, ал жоғары
болса азайтады. Шырынның бастапқы тығыздығы және ашыған шырынның
тығыздығы белгілі болған жағдайда, төмендегі кестені қолдана отырып,
86
ашыған шырындағы пайда болған спирт пен қалған көмірсулардың мөлшерін
анықтауға болады.
Мысалы: бастапқы шырынның тығыздығы 1,083; ашыған шырынның
тығыздығы 1,045. Тығыздықтың айырмашылығы 1,083-1,045=0,038 құрады,
1-кесте бойынша ол қанттылықтың 8,40%-ға және спирттің 5,0%-ға кемігенін
көрсетеді.
1 тапсырма. Ашып жатқан шырынның тығыздығын ареометр көмегімен
өлшеу арқылы қант және этил спирт мөлшерін анықтау.
2 тапсырма. Орындалған жұмыстарға сипаттама беріп есеп дайындау.
Қысқаша есебіне кіретіндер: жұмыс орындау сипаттамасы, анықтау мен
есептеу нәтижесі. Жұмыс бойынша қорытынды.
Бақылау сұрақтары
1. Абсолюттік пен салыстырмалы тығыздық дегеніміз не?
2. Шырынның тығыздығына қандай факторлар әсер етеді?
3. Шырынның тығыздығын анықтау үшін қандай әдістер қолданылады?
4. Шырынның тығыздығын ареометрмен анықтау неге негізделген?
5. 1кг қант ашуынан қанша спирт пайда болады?
6. Шырынның тығыздығын ареометрмен қалай анықтайды?
5 - зертханалық жұмыс.
Тақырып: «Шарап материалдары мен шараптарды желімдейтін
заттарды таңдау»
Жұмыстың мақсаты: Шарап материалдары мен шараптарды
желімдеуге қолайлы заттарды таңдау тәсілдерін үйреніп білу.
Жұмысқа керекті құрал-жабдықтар:
Пробиркалар, пробиркаға штатив, пипетка 5-10мл, желімдеу
материалдарының жинағы (балық желімі, желатин, казеин, альбумин,
жұмыртқа ақуызы, бентонит, танин және басқа да дисперсиялық заттар);
өлшенген колба -1л.
Жұмысты орындау әдістемесі
Шараптарды тұндыру және қалыптастыру үшін әртүрлі органикалық
және органикалық емес желімдеуіш материалдар қолданады. Желімдеуіш
материалдарды таңдау келесі фактроларға байланысты: шарап түріне, оның
химиялық құрамына, шараптағы лайланушы және тұрақсыз заттардың түріне
және мөлшеріне. Соған байланысты желімдеу материалдарын таңдау
жұмысы тек эмпириялы жолмен (күнделікті тәжірибеден), яғни бірқатар
сынақтан өткізу арқылы жүргізіледі.
Сынамалы желімдеуді орындау кезінде, аз ғана мөлшерлерінде
жұмсалып, жақсы тұндыру нәтижесін беретін желімдеу материалы таңдалып
алынады. Жұмысты жасар алдында желімдеу материалдарының суспензиясы
мен ерітіндісі дайындалып алынады.
Желатин ерітіндісін дайындау. Желатинді (2,5 г) майдалап салқын суға
салып (200 мл шамасында) езіп 3-4 сағатқа қояды. Ісінген желатинді су
87
ваннасында 30-35
0
С температураға дейін жылытып, толық ерігенше
араластырады. Ерітіндіге алдын-ала 8г шарап қышқылы қосылып ерітілген
120мл. 96% ректификаланған спирт құяды да, қоспаны 1л өлшенбелі колбаға
ауыстырады, белгіге дейін су қосып мұқият араластырады.
Балық желімінің ерітіндісін дайындау. Балық желімінің майдалаймыз
немесе жұқа сопақ етіп кесеміз. 2,5г өлшеп алып, 24 сағатқа суға салып
қояды, балық иісін жою үшін әрбір 5-6 сағатта суын ауыстырып тұрады.
Бір тәуліктен кейін суын төгіп, ісінген желімді уқалап жұмсартып, өте
майда капронды тордан өткізіп үгітеді және шамамен 500мл салқын су құяды
да 25
0
С-қа дейін жылытады және толық ерігенше араластырады. Ертіндіні 1л
өлшем колбасына ауыстырады, оған алдын-ала 8г шарап қышқылы қосылып
ерітілген 120мл. 96% ректификаланған спирт құйып, белгіге дейін су қосып
мұқият араластырады.
Казеин ерітіндісін дайындау. 1%-ды 700мл калий гидроксидінің
ерітіндісінде 100г құрғақ казеинді 30
0
С температурада ерітеді және 1л өлшем
колбасына ауыстырады, оған калий гидроксидінің ерітіндісін қосып, белгіге
дейін жеткізеді. Пайдаланар алдында ерітіндіге 5 есе су құйып, көлемін
ұлғайтады.
Танин ерітіндісін дайындау. 2,5г танинді 100мл ыстық (50-60
0
С) суда
ерітеді. Толық ерігеннен кейін 120мл 96% спирт қосады, араластырып 1л
өлшем колбасына ауыстырып, су қосып, белгіге дейін жеткізеді..
Бентонит суспензиясын дайындау. Литрлі химиялық стаканға 100г
құрғақ бентонит салып, оған 200мл ыстық су құйып (75-80
0
С), араластырып
24 сағатқа ісінуі үшін қалдырады. Ісінген бентонитке 500-600мл ыстық суды
ақырындап құйып отырып аралыстарады, бірқалыпты суспензия пайда
болғанша. Суспензияны араластырып отырып электроплитада қайнағанша
ұстайды, 10 мин қайнатады. Суытқаннан кейін 1л өлшем колбасына
ауыстырады да, белгіге дейін су құяды және мұқият араластырады.
Жұмысты орындау үшін, нөмірленген бірнеше пробиркаларға зерттеліп
жатқан шараптардан 10 миллилитрден құяды және оған желімдеуші
материалдар ерітіндісінің 2-3 тамшысын қосамыз.
Мысалы, 1 пробиркаға – желатин, 2 пробиркаға – балық желімі, т.б.
Желімдеуші материалдарды қосқаннан кейін пробиркаларды екпінді
шайқаймыз және бірнеше уақыттан кейін шараптың тұнуы және үлпектердің
(хлопья) пайда болуы бақылайды. Егер көптеген пробиркаларда шарап тұнуы
нашар болса, онда 1-2 тамшы сәйкес ерітінділерді тағы қосамыз және қайта
шайқаймыз. Сонымен желімдеу үшін, ірі үлпектердің пайда болуын
қамтамасыз еткен және шарап тұнуын тез және жақсы жүргізген материалдар
таңдап алынады. Өндіріс жағдайында шараптарды тұндыруда келесі
желімдеуіш материалдардардың қосындылары (комбинациялары) жақсы
нәтиже көрсетеді: желатин және бентонит; бентонит және палыгорскит;
палыгорскит және гидрослюда.
88
1 тапсырма. Студент шарапты тұндыру ұшын балық желімін, желатин,
бентонит және басқа да дисперсиялық заттарды пайдаланады.
2 тапсырма. Студент шарапты тұндыру ұшын басқа да желімдеуіш
материалдардарды (казеин, альбумин, жұмыртқа ақуызын, танин, каолин,
кизельгур,
гидрослюда,
палыгорскит)
және
олардың
әртүрлі
комбинацияларын пайдаланады.
3 тапсырма. Жасалған жұмыстың қысқаша есебінде жұмысты орындау
әдітемесі, зерттеу нәтижелері, шарапты тұндыруға ұсынылған желімдеуіш
материалдардардың
салыстырмалы
сипаттамасы
және
желімдеуіш
материалдардарды таңдау жөнінде қорытынды келтіріледі. Зерттеу
нәтижелері төмендегі 1-кестеге толтырылады.
1-кесте
Пробирканың №
Желімдеуіш
материал
Ерітінді қосу мөлшері
(тамшы саны)
Зерттеу нәтижесі
Достарыңызбен бөлісу: |