Қазақ ЖӘне түрік халықтарындағы орнитонимді тілдік бірліктердің лингвоелтанымдық сипаты
жүктеу/скачать 233.41 Kb. Pdf көрінісі
|
| №
Түрік тілінде Қазақша аудармасы 1 Alıcı kuş dindiğinden (gaga) bellidir. Алғыр құс тұмсығынан белгілі. 2 Alıcı kuşun ömrü az olur. Алғыр құстың өмірі қысқа. 3 Anasız çocuk kanatsız kuş gibidir. Анасыз бала қанатсыз құспен тең. 4 Ava gelmez kuş olmaz, Başa gelmez iş olmaz. Ауланбайтын құс болмас, Басқа келмейтін іс болмас. 5 Dağ kuşu dağda, bağ kuşu bağda yaraşır. Тау құсы тауға, бақ құсы баққа жарасар. 6 Elindeki kuşu sıkı tut, kuş arama. Қолыңдағы құсыңды жіберіп алма, құс іздеме. 7 Erkek kuş havai, dişi kuş yapar yuvayı. Еркек құс түздікі, ұрғашы құс үйдікі. 8 Erkek kuşun yuvası olmaz. Еркек құстың ұясы болмас. 9 Evde horoz, sokakta tavuk olma. Үйде қораз, сыртта тауық болма. 10 Gafil kuşun avcısı çok olur. Аңқау құстың аңшысы көп. 11 Kanadı olan uçar, tırnağı olan koşar. Құс қанатымен ұшып, тырнағымен жүгіреді. 12 Kış kışlığını yapar, kuş kuşluğunu. Қыс қыстығын, құс құстығын жасайды. 13 Kuş gördüğü yuvayı yapar. Құс көрген ұя салар. 14 Tek kanatlı kuş olmaz. Жалғыз қанат құс болмас. 15 Kuş kanadın, er atın. Құс қанатымен, ер атымен.
Түрік тілі мен қазақ тіліндегі орнитонимдерге қатысты тілдік бірліктердің пайда болу себептерінің ұқсас жақтары көп. Тіліміздегі аталмыш тілдік бірліктер құстың бойындағы ерекше қасиетіне, сыртқы түр-тұлғасына, әсемдігіне, сұлулығына байланысты айтылса, түрік тіліндегі тілдік бірліктер де дәл солай қалыптасқан. Мысалы, karga burun (қарға мұрын), çifte kumrular, leylek bacaklı (дегелек аяқты), serçe parmağı (торғай саусақты) сияқты ұқсатулар арқылы пайда болған. Бір ғана бұлбұл құсына байланысты bülbül gibi konuşmak, bülbül gibi dem çekmek, bülbül gibi okumak, bülbül gibi söylemek, bülbül gibi şakımak, bülbül-i kadeh, bülbül-i genç, bülbül-i nalan, bülbül-i şeyda, çesm-i bülbül, deli bülbül, dere bülbülü, dut yemiş bülbüle dönmek, kenef bülbülü, sazına bülbül konmak, şeyda bülbül cекілді тіркестер қалыптасқан [5]. Түрік тіліндегі орнитонимдерге қатысты тілдік бірліктердің барлығы да құстардың жеке қасиеттеріне негізделгенін төмендегі кестеден байқауымызға болады (Кесте 2). жүктеу/скачать 233.41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|