Дипломдық ЖҰмыс 5В051000 «Мемлекеттік және жергіліктік басқару» мамандығы

7 
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы оның теориялық-
әдіснамалық және қолданбалы аспектілермен. Тұжырымдалған ережелер мен 
ғылыми қорытындылар жаңа жолдарды іздестіруді және одан әрі зерттеулерді 
жандандыру үшін негіз бола алады. Нақты ғылыми негізделген ұсыныстар мен 
ұсынымдарды мемлекеттік органдар жұмыспен қамту саясатының құралдарын 
жетілдіру жөніндегі шаралар жүйесін әзірлеу және іске асыру кезінде 
пайдалануы мүмкін. 
Жұмыстың ғылыми жаңалығы, ең алдымен, онда ҚР экономикасының 
аймақтағы енбек нарығы жай-күйіне кешенді талдау жүргізілуімен, жұмыспен 
қамту саясатын жетілдіру бойынша практикалық ұсыныстар ұсынылуымен 
анықталады. 
Кіріспеде жұмыстың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, зерттеу объектісі, 
пәні мен әдістері, сондай-ақ теориялық маңыздылығына анықтама берілді.
Бірінші бөлімінде: Еңбек нарығының теориялық аспектілері зерделенді 
және жұмыспен қамтудың негізгі нысандары мен түрлері анықталды, шет 
елдердегі еңбек нарығының қолданыстағы модельдері анықталады. 
Екінші бөлімінде: Қазақстанның еңбек нарығының қазіргі жай-күйі мен 
даму серпініне талдау жасалып, жұмыссыздыққа қарсы күрес іс-шаралары мен 
қазіргі проблемалар анықталды және Қарағанды қаласының енбек нарығын 
талдау негізінде аймақтағы жұмыспен қамту жағдайына талдау жүргізілді. 
Үшінші бөлімінде: Қазақстандағы еңбек нарығында жұмыспен қамтуды 
дамытудың мүмкіндіктері мен болашағына талдау жасалды.
Қорытындыда дипломдық жұмыс тақырыбы бойынша қорытынды жасалып, 
ұсыныстар беріледі. 

8 
1 
ЕҢБЕК 
НАРЫҒЫНЫҢ 
ҚАЛЫПТАСУЫ 
МЕН 
ДАМУЫНЫҢ 
ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ. 
1.1 Еңбек нарығының мемлекеттік теориялық ерекшеліктері 
Еңбек нарығы қоғамның экономикалық және әлеуметтік саласы ретінде 
әртүрлі пәндер және ғылымдар мен ғылыми қауымдастықтың назарында 
болады. Сондықтан оның қалыптасуы мен қызмет етуінің негізгі заңдылықтары 
ғана емес, сонымен қатар еңбек нарығындағы құбылыстарын қарастыру 
маңызды. Еңбек нарығы қазіргі нарықтық экономиканың ең басты элементі 
болып табылады, сонымен бірге оның әлеуметтану ғылымында да өз орны мен 
мәні бар. Еңбек нарығын зерттеу, ең алдымен, түрлі ғылыми мектептер мен 
тұжырымдамалардың әдістемелік негіздерін қарастырады. 
Еңбек нарығының қызметін зерттеу классикалық, неоклассикалық, 
маркстік, кейнсиандық және басқа теориялардан басталады. Еңбек нарығы мен 
еңбек қатынастары теориясының алғышарттары еңбек қатынастары 
теориясының негізін қалаушылардың есімдерімен байланысты: А.Смит, 
Ж.Д.Сэй, Д. Риккардо, К.Маркс.
Бұл еңбек нарығының, еңбек қатынастарының 
классикалық бағыттарын қалыптастырады. Еңбек нарығының классикалық 
теориясына сәйкес табыстың барлық түрлері тек еңбектің арқасында пайда 
болады. Классикалық теорияның өкілі А. Смит ұсынған еңбек нарығы үлгісінде 
жұмысшылар мен қорлар арасындағы сұраныстың өзара қарым-қатынасын 
анықтау. Ол еңбек нарығы, еңбектің құндылығы, ең төменгі күнкөріс деңгейі, 
жұмыспен қамту және жұмыссыздық теориясының негізін қалады. Оның 
пікірінше, барлық байлық көзі еңбек болып табылады, еңбек жағдайына 
байланысты жалақы мөлшері де өзгеріп тұрады. Классикалық теория бойынша 
еңбек нарығындағы бәсекелестік еріксіз жұмысбастылықты жоятын болады.[1]
А.Смиттің ізін жалғастырушы Ж.Б.Сэй өндірістің негізіне үш факторлар 
жатады деп есептеді.Олар - еңбек, капитал және жер, соларға сәйкес кірістің үш 
көзі бар, ол - еңбекақы, кіріс және рента. Еңбек жасау арқылы келетін кірісті 
еңбекақы, жерден алатын кірісті – рента деп атап, ол тікелей жер иеленушілерге 
тиесілі болатындығын көрсетті.
Классиктердің идеясын дамыта отырып, К.Маркс еңбек нарығы 
құндылығының 
еңбек 
теориясын 
зерттеуге 
қатысатын 
бірнеше 
тұжырымдамаларды ұсынады. К. Маркс еңбектің құнды теориясы еңбек 
нарығында қызметкерлердің еңбегі емес, олардың еңбекке қабілеттілігі, жұмыс 
күші іске асырылып жатқанын түсінеді. Ол алғаш рет "еңбек күші" ұғымын 
ғылыми айналымға енгізеді және "жұмыс күші" немесе "еңбек қабілеттілігі" - 
ағзаға, адамға тән физикалық және рухани қабілеттер жиынтығы деп 
есептейді[2] . 
Классикалық бағыт өкілдерінің әзірленген теорияларынан кейін ғылымда 
пайда болған ілім неоклассика деп аталды. Неоклассикалық теория XIX 
ғасырдың аяғында және ХХ ғасырдың бірінші жартысында дамыды, 

9 
капиталистік қоғамда жаппай жұмыссыздықтың пайда болуымен қатар, осы 
бағыттағы өкілдер А. Маршалл, Дж.Кларк, А. Пигу, л. Вальрас, А. Лаффер, Р. 
Холл, А. Риз және т.б. неоклассикалық теориядағы табыстар өндірістің барлық 
факторларының есебінен пайда болады. Неоклассиктер жұмысбастылықты 
қамтамасыз етуге сұраныс пен ұсынысты реттеуде тұтынудың маңыздылығы, 
яғни еңбек нарығы тек бір өндіріс факторының нарығы ретінде түсіндіреді және 
еңбек осы нарықтың тауары, сатып алу объектісі болып табылады. 
Неоклассиктердің пікірінше, жұмыссыздықтың басты себебі ол – жоғары 
жалақы деңгейі. Классикалық теория бойынша, барлық табыс түрлері тек 
еңбектің нәтижесінде пайда болса, ал неоклассикалық теорияда табыс тек 
өндірістің барлық факторлары бойынша пайда болады. Яғни, еңбек нарығы 
өндіріс факторының тек бір нарығы ретінде қарастырылады, еңбектің сатып алу 
объектісі осы нарықтың тауары болып табылады . 
ХХ ғасырдың екінші жартысында еңбек нарығын реттеуде, жұмысбастылық 
мәселесіне басты назар аударған кейнсиандық мектептің негізін
салушы Дж.М.Кейнс болды. Дж.Кейнстік немесе кейнсиандық бағыт
еңбек нарығындағы жұмыс күшінің бағасы ретінде қатаң белгіленген инертті 
жүйе 
ретінде 
қарастырады. 
Жұмысбастылықтың 
параметрлеріне: 
жұмысбастылық және жұмыссыздық деңгейі, еңбекке деген сұраныс, 
жалақының нақты мөлшері еңбек нарығында тіркелмейді, нарықтағы 
тұтынушылар және инвестициялық тауарлар мен қызметтердің тиімді сұраныс 
мөлшерімен анықталады. Оның пікірінше, еңбек нарығында жалақы мен еңбек 
ұсыныстарының мөлшері ғана қалыптасады. Алайда, еңбек ұсынысы бойынша 
жұмыспен қамтуды қалыптастыруда маңызды рөл атқармайды, тек оның 
жалақысының мөлшерін анықтайды.Еңбек күшіне деген сұраныс жиынтық 
сұраныспен, инвестиция және өндіріс көлемімен сипатталады. Тиімді сұраныс 
жеткіліксіз болғанда еріксіз жұмыссыздық пайда болады, оның бюджеттік және 
кредиттік-ақшалай реттеудің экспансионистік шаралары жоя алады. 
Мемлекеттегі жұмысбастылықтың өсуіне және жұмыссыздықтың азаюына 
әкелетін еңбекке деген сұраныстың өсуіне жағдай жасалады. 
Кейнсиандық тұжырымдамасы бойынша, жұмысқа деген жиынтық сұраныс 
тек қана өсе қоймайды, сонымен қатар әр түрлі салалар арасындағы жалпы 
сұраныстың өсуі мәселенің қалай таралатынын көрсетеді. Дж.Кейнстің 
пікірінше, жұмыспен қамтамасыз етудің қолайлы құралы – мемлекеттің 
инвестициялық 
қызметінің 
кеңейуі, 
экономикалық 
дамудың 
нақты 
жағдайларына сүйене отырып, оларға инвестициялардың оңтайлылығын 
қамтамасыз ету [3].
Кейнсиандық үлгінің классикалық моделіне қарағанда, мемлекеттің 
жұмыспен толық қамтамасыз етуге қатысуы қажет деп саналады. Алайда, ХХ 
ғасырдың 70-ші жылдарының соңына қарай көптеген дамыған капиталистік 
елдерде кейнсиандық әдіспен еңбек нарығын реттеуде он нәтиже жетпеді. Бұл 
елдерде бағаның өсуімен қатар, жұмыстың өсуіне байланысты стагфляция 
пайда 
болды.Яғни,экономиканы 
еттеуде, 
толық 
жұмысбастылықты 

10 
қалыптастырудағы Дж.Кейнс ұсынған мемлекеттік реттеу әдістері оң шешімін 
таппады. Сол кезде монетаристік концепция пайда болды. 
Монетаристік мектептің негізін қалаушы өкілдеріне М.Фридмен, И.Феошер, 
Э.Фелпс және т.б. жатқызуға болады. М.Фридменнің «Таңдау еркіндігі» атты 
кітабының мұқабасында АҚШ-тың экс-президенті Р.Рейган былай деп 
баяндаған : «Американың болашағына аландаулы барлық адамдар бұл кітапты 
оқуы қажет». М.Фридменнің пікірінше, «монетарист – ақшаның сандық 
теориясына сенетін адам» дейді. Монетаризмің басты тезисі экономиканың 
қалыпты істеуі үшін ақшаның тұрақтануы өте маңызды[4]. 
Монетаристердің пікірі бойынша, нарықтық капиталистік экономиканың 
тұрақтылықтың жоғарығы деңгейіне қол жеткізе отырып, тұрақтылықтың және 
өз бетінше дамуына ұмтылыс жасайды. Монетаристер экономикалық жағдайға 
мемлекеттің араласуына қарсы болды, өйткені ол инфляция және экономикалық 
даму тұрақсыздықтың басты себебі болып саналады. Жұмыссыздықтың табиғи 
деңгейінде еңбек нарығында тепе-теңдік жүреді. Нарықта тепе-теңдіктің 
балансын сақтау үшін монетаристер қаржы-несие саясатын пайдалануға 
ұсынады. Бұл іскерлік белсенділікке және жұмыспен қамтудың өсуіне ықпал 
етеді. Еңбек нарығы үлгісіндегі жұмыссыздықтың табиғи деңгейі тауар 
нарығына және еңбек нарығының құрылымдық сипатына әсер етеді. 
Жұмыспен қамтудың институционалды теориясын өкілдері Т.Веблен, 
Л.Уальман, Г.Гилбрейт болып табылады. Олар негізінен жұмыспен қамтуға 
қатысты барлық туындаған мәселелерді институционалды өзгерістер арқылы 
шешуге болады деп есептейді. Институтционалистер өз зерттеулерінде еңбек 
нарығындағы қоғамдық және саяси институттардың қызметін талдайды, жұмыс 
күшінің құрылымында, яғни еңбек нарығының әлеуметтік, жыныстық-жастық, 
этникалық 
ерекшеліктерін 
ескере 
отырып, 
кәсіби 
және 
салалық 
айырмашылықтарды әзірлейді. Осы тұжырымдаманың басты идеясы 
экономиканың әлеуметтік бақылауды күшейту қажеттілігі болды . 
Институциональдық теорияда еңбек саласындағы шарттың талаптарына 
ерекше назар аударылды. Ол жұмысбастылықты «жұмысшы-жұмыс беруші» 
жүйесі арқылы жүргізіліп отырды. Бұл теорияның дамуына үлес қосқан 
М.Бейли, Д.Гордон, К.Азериадис болды. Теорияның негізінде имплициттік 
келісім-шарт бойынша жұмыс берушілер мен қызметкерлер арасында "ұзақ 
мерзімді келісім" жасасу жатады. Фирманың құлдырауы кезінде жалақыны 
төмендетпейді, ал өсу кезеңінде білікті жұмыстарға жалақыны күрт көтермейді.
Осыған байланысты, белгіленген жалақы мен бір жерде ұзақ уақыт жұмыс 
істеу дағдарыс кезеңінде жұмысты болдырмауға емес, білікті жұмысты сақтауға 
мүмкіндік береді. 
Сонымен қатар, жұмыспен қамтудың әлеуметтік тұжырымдамалары Э. 
Дюркгейм, М. Вебер, Э. Тоффлер еңбектерінде жан-жақты қарастырылды. 
Мысалы, классикалық әлеуметтану өкілі М. Вебер жұмыспен қамту 
саласындағы әлеуметтік құрылымның басты мәселесі жеке тұлғаның табыс 
деңгейі болып табылады және табыс алудың басты факторы ретінде кәсіби 
құрылымды, білімді, біліктілікті көрсетеді деп есептейді .

11 
Ал, Э.Тоффлер қоғамның постиндустриялық өзгерісі жағдайындағы 
жұмыспен қамтудың еңбек өнімділігінің сан алуан түрлерінің есебінен 
кеңейгенің дәлелдеді . 
Теориялық әлеуметтану еңбек нарығындағы жұмысшылардың жағдайын 
зерттеу үшін маңызды мәнге ие. Мысалы, Э.Дюркгейм «Қоғамдық еңбек 
бөлінісі» атты монографиясында «әлеуметтік массаның күшеюі, әсіресе 
халықтың өсуіне байланысты, еңбек бөлінісінің прогресін тудырады» деп 
пайымдайды[5].
Яғни Э. Дюркгеймнің тұжырымы әртүрлі кәсіби қоғамдастықтарда ерекше 
институционалдық және мәдени жүйенің пайда болуы, мамандықтардың алуан 
түрлілігі қажеттілігі жайлы тұжырымдама жасады. Себебі өндірістің бірінші 
индустриялық кезеңінде еңбек нарығында негізгі тұлға ретінде білімі мен 
біліктілігі жоқ, тек қарапайым машиналарда жұмыс істей алатын, физикалық 
еңбегімен айналысатын қызметкерлер болды. 
Еңбек нарығының ұғымы қазіргі кезде әр түрлі анықтамасы бар. Мысалы, 
отандық әлеуметтанушылар еңбек нарығының мәнін былай түсіндіреді: «Еңбек 
нарығында адамның күш-жігері (немесе жұмыс күші) заң жүзінде келісім 
шартпен көрсетілетін жағдайда сатылатын және сатып алынатын тауарға 
айналады. Жұмыс күшін сату мен сатып алу капитализм тұсында экстенсивті 
дамыды, ал индустриаландыруды дамытудың балама жолдары (нақты 
социализмдегідей) дәл мағынасындағы еркін еңбек нарығы болмаса да, ақылы 
жұмысқа орналастыруды туындатады» [6].
Еңбек нарығы-бұл капитал, тауарлар, бағалы қағаздар және т. б. нарығы 
сияқты қоғамның экономикалық және әлеуметтік-саяси өмірінің маңызды және 
көп қырлы салаларының бірі. [7]. 
Отандық ғалым-экономист Я. А. Әубәкіров өз еңбектерінде былай деді: 
«Eңбeк нapығы - бұл жұмыc күшіне cұpaныc пeн ұcыныcты қaлыптacтыpy 
caлacы. Eңбeктiк нapық apқылы жұмыc icтeйтiн xaлықтың көпшiлiгi жұмыc пeн 
тaбыc aлaды. Eңбeктiк нapық жұмыc күшiнiң cұpaныcымeн жәнe ұcыныcымeн 
peттeлeдi. Eңбeктiк нapық ұлттық жәнe әлeмдiк нapықтық өpкeниeттiң aca 
мaңызды бyыны бoлaды, oндa қoғaмның күндeлiктi эвoлюцияcын жүзeгe 
acыpaтын шығapмaшылық үлгiдeгi eңбeк pecypcтapы қaлыптacaды. Нapықтa 
eңбeктiк күшкe дeгeн cұpaныc пeн ұcыныcтың өзapa әpeкeтi нeгiзiндe жұмыc 
күшiндeгi тeпe-тeңдiк бaғacы бeлгiлeнeдi жәнe экoнoмикaдaғы жұмыcпeн 
қaмтyшылық aйқындaлaды» - дeп жaзaды. 
Ресейлік экономист-ғалымдар тобының пайымдауынша: «Еңбек нарығы – 
экономикалық белсенді халық, еңбекке қабілетті азаматтардың халық 
шаруашылығының айналымға араласуына байланысты және олардың еңбек 
күшін тауар ретінде пайдалануды қамтамасыз ететін экономикалық әдістердің, 
механизм мен институттардың жүйесі. Олардың тепе-теңдік бағасы мен саны 
сұраныспен және ұсыныспен анықталады» деп көрсетеді. 
Ал, Е.Ф.Борисов: «Еңбек нарығы-жұмыс күшін сатып алу-сатып алу 
бойынша мәмілелер жасалатын нарықтық қатынастар саласы» деп 
тұжырымдайды [8].

12 
Адамдардың еңбек ету қабілетін, еңбек үшін сатуды білдіреді, демек еңбек 
нарығының басты ресурсы еңбек күші болып табылады. 
Еңбек нарығының қалыптасуы мен дамуы мәселелерінің әлеуметтік-
экономикалық аспектілерін ресми ғылым-зерттеушілер Т. И. Заславская, В. В. 
Радаев, Г.Т.Тощенко және т.б. қарастырды.Олар экономикалық 
- 
психологиялық, әлеуметтік факторлар мен басқарудың қазіргі заманғы 
теорияларын ескере отырып, мемлекеттің еңбек нарығын дамыту қажеттілігін 
дәлелдеді [9]. 
Көптеген отандық зерттеуші ғалымдар адамның әлеуметтенуі тұрғысынан 
еңбектің әсерін қарады. Мысалы, Н. Р. Шеденова мен Г. С. Әбдірайымова 
жұмыста еңбекшінің жеке тұлғалық-психологиялық және әлеуметтік-
экономикалық қасиеттерін қалыптастыруға ықпал ететін бас агент ретінде 
қарастырылады [10].
Изотов З.К. және Шаукенова М.З. еңбек саласындағы негізгі 
модернизациялық-инновациялық прогресс ретінде қарастырылады және бүгінгі 
еңбек нарығында құзыреттіліктің, моральдық құндылықтардың, еңбек 
мәдениетінің, кәсіпқойлықтың жоғары деңгейімен сипатталатын мамандардың 
қажеттіліктерімен қалыптасады [11].
Eңбeктiк нapықтың coңғы жылдардағы мaқcaттapынa жaтқызyғa бoлaды: 
1) әлеуметтік деңгейде қорғауды қоса алғанда, экономикадағы кәсіби-еңбек 
және белсенді халықтың өмірін қанағаттандыру, сондай-ақ халық 
шаруашылығының дамуын кадрлармен толықтыру; 
2) бapыншa тoлық жұмыcпeн қaмтyғa қoл жeткiзy. 
C. К. Жұмaмбaeвтың oйыншa, eңбeктiк нapық төмeндeгiдeй фyнкциялapды 
атқарады:
- eңбeк қaтынacтapы cyбъeктiлepiнiң экoнoмикaлық мүддeлepiмeн кeлiceдi; 
- қoғaмдық қaжeттiлiктepдiң құpылымынa жәнe тexникaлық бaзиcтiң 
дaмyынa cәйкec жұмыc күшiн бөлyдiң тeпe-тeңдiгiн нәтижeлeндipeдi; 
- eңбeк cұpaныcы мeн жұмыc күшiнe ұcыныc apaлығындaғы тeпeтeңдiктi 
қoлдaйды; 
- қoғaмдaғы ұдaйы өндipicтiк пpoцecтepдiң қaлыпты дeңгeйi үшiн aйнaлым 
caлacындaғы eңбeк pecypcтapының peзepвiн қaлыптacтыpaды; 
- oңтaйлы кәciби-бiлiктiлiк құpылымды қaлыптacтыpyғa әcep eтeдi; 
- жeкe eңбeк әлeyeтiн icкe acыpy жaғдaйынa әcep eтeдi. [12, 350 б.]. 
Eгepдe кeлeciлep caқтaлғaн жaғдaйдa, eңбeктiк нapық тиiмдi жұмыc 
жacaйтын бoлaды:
- қызмeткepлep мeн жұмыc ұcынyшылapдың экoнoмикaлық түpiндeгi 
epкiндiгi;
- eңбeк күшiндeгi caн мeн caпa, яғни жұмыc бepyшiлepдeгi өз 
қызмeткepлepiн жұмыcқa aлy мeн oлapды шығapyдaғы дepбecтiктiң бoлyы; 
- eңбeкaқының өciмiнe шeктeyдiң бoлмayы, ceбeбi oл жұмыc бepyшi мeн 
ұcынyшы apacындaғы қaтынacтың peттeyшici;
- eңбeк күштepiнiң қoзғaлыcындaғы epiндiк. 

13 
Eгep eңбeктiк нapықтaғы тeңгepiмдiлiк жaғдaй болмаса, oндa нapық жұмыc 
күшiнiң тaпшылығы жaғдaйындa, немесе apтық бoлyы жaғдaйындa дeгeн cөз. 
Еңбек нарығындағы жұмыс күшінің тапшылығын немесе артық болуын 
жою жөніндегі мемлекеттік саясаттың бағыттары: 
- eл тұpғындapын жұмыcпен қамту caлacындaғы Қaзaқcтaн зaңнaмacын 
жeтiлдipy;
- eңбeктiк нapықтaғы қазіргі жaғдaйды мoнитopингiлey, әpi бoлжayдaғы 
жүйeнi жeтiлдipy;
- кәciптiк бiлiм бepyдi , әpi eңбeк күшiнe cұpaныcты қoлдay;
- aймaқтapдaғы eңбeк нapықтapын дaмытy, әpi жұмыc күшiнiң aймaқтық 
тиiмдiлiгiн apттыpy; 
- кaдpлық әлeyeттi дaмытy;
- шeтeлдeн eңбeк күштepiн тapтyды oңтaйлaндыpy;
- xaлықтың экoнoмикaлық бeлceндiлiгiн ынтaлaндыpy;
- жұмыc opындapының caпacының жағдайын apттыpу. 
Жалпы алғанда, экономикалық, әлеуметтік құндылықтар, саяси қақтығыстар 
мен қазіргі өмірдің жалпы тұрақтылығы халықты жұмыспен қамту саласында 
көптеген проблемаларды тудырады. Қазіргі заманғы жұмысты жаңа түсіндіруде 
қамтамасыз ету теориясы біздің елімізде әлі қалыптасу сатысында. Сондықтан 
шет елдердің тәжірибесін жалпылау, батыс жағынан әртүрлі мектептердің 
жалпы көзқарасы тұрғысынан жұмыспен қамту теориясын талдау, сондай-ақ 
отандық әзірлемелерді жасау қажеттілігі бар. 
Қорытындылай келе, қазіргі уақытта еңбек нарығы мен жұмыспен қамту 
мәселелерін шешуде әртүрлі теориялар мен олардың жеке ережелері, талаптары 
қолданылады. Жұмыспен қамту халықтың тұрақты өсуі үшін қажетті 
жағдайлардың бірі болып табылады. Адамдардың жұмыспен қамтылуына 
байланысты өмір сүру деңгейі артады, яғни азаматтардың еңбек қызметін жүзеге 
асыру жағдайлары, адамдардың жеке және қоғамдық қажеттіліктерін 
қанағаттандыруды қамтамасыз етеді. Ол адамдардың тіршілік әрекетінің барлық 
қырларымен тікелей байланысты-өнеркәсіп, тұтыну, пайда, мәдениет және ол 
тікелей адамдардың өмір сүру деңгейіне әсер етеді. 
1.2 Қазақстан Республикасының еңбек нарығының мемлекеттік реттеу 
ерекшеліктері 
Еңбек нарығы, кез келген жүйе сияқты, өз құрылымы бар. Нарық құрылымы 
еңбек нарығының пайда болуы мен жұмыс істеуі үшін қажетті әртүрлі белгілер 
мен компоненттермен айқындалады. 
Eңбeк бұл aдaмның шeкciз cұpaныcтapын қaнaғaттaндыpyдa жacaлынaтын 
aдaми қызмeт, яғни aдaмның күндeлiктi өмipiндeгi кepeктi мaтepиaлдық, 
pyxaни, әpi бacқaдaй құндылықтapғa бaғыттaлғaн қызмeттep жиынтығы. Яғни, 
eңбeк ұғымынaн eңбeктiк нapық, жұмыc күшi, eңбeктiк pecypcтap дeгeн 
ұғымдap тyындaйды. 

14 
Eңбeктiк нapық дeгeнiмiз нapықтaғы өзiндiк epeкшeлiгi бap бoлып 
тaбылaтын aдaмдaғы eңбeккe дeгeн қaбiлeт нeмece жұмыc күшi 
aйыpбacтaлaтын нapықтың epeкшeci. Oл нeгiзiнeн oбъeкт peтiндe жұмыc күшi, 
coл жұмыc күшiннiң иeci, яғни бip жaғынaн caтyшы cyбъeкт, eкiншi cyбъeкт 
жұмыc бepyшi, яғни жұмыcтaғы нeгiзгi күштi caтып aлyшы apacындaғы 
экoнoмикaлық кaтeгopия peтiндeгi қoғaмдық қaтынacтapды cипaттaйды. 
Жұмыс берушілер мен жалдамалы қызметкерлер, мемлекет және оның 
органдары еңбек нарығының басты субъектілері болып табылады. 
Жалдамалы қызметкерлер - еңбек нарығы субъектілерінің ең көп бөлігі. 
Оларға жазбаша еңбек шартын, келісім-шартты немесе кез келген меншік 
нысанындағы кәсіпорын басшысымен немесе жеке тұлғамен жалдау кезінде 
келісілген ақы алатын еңбек қызметінің шарттары туралы ауызша келісім 
жасасқан адамдар жатады. Өкілдік ету және өз мүдделерін қорғау үшін 
жалдамалы қызметкерлер бірігеді. Бірлестіктің ең қолжетімді және кең 
таралған нысаны – кәсіподақтар . 
Жұмыс беруші - жалдаушы , меншік қатынастарының заңға тәуелді 
құрылымына қарай әртүрлі экономикалық субъектілер ұсынуы мүмкін. Бұл 
мемлекеттік кәсіпорындар, акционерлік қоғамдар, жеке кәсіпорындар, 
шаруашылық қауымдастықтар, кооперативтер, бірлескен кәсіпорындар, 
қоғамдық ұйымдар, жеке жалдаушылар және т. б. болуы мүмкін. 
Eңбeктiк нapық - бұл eңбeк мөлшepi мeн oның инcтитyттapы, ұдaйы 
өндipicтi қaмтaмacыз eтyшi жұмыcшы күшi мeн eңбeктi қoлдaнyды 
шaмaлaйтын экoнoмикaлық мexaнизмдep жүйeci. Бapлық нapықтaғы cияқты 
eңбeктiк нapықтa дa eңбeккe ұcыныc, coнымeн қaтap eңбeктiң бeлгiлi бip түpiнe 
cұpaныc құpaйды. 
Жұмыc күшiнiң нapығы - бұл жұмыc күшiнe дeгeн cұpaныc пeн ұcыныc 
cәйкecтiгiнiң жaлпығa opтaқ фopмacы. Oл тұтынyшы cұpaныcынa cәйкec 
экoнoмикaлық ceктopлapынa жұмыc күшiнiң бipтiндeп opнaлacy мexaнизмiнiң 
икeмдiлiгiн қaмтaмacыз eтeдi. 
Жaлпы aлғaндa төменде eңбeктiк нapықта пaйдa бoлған кұрылымы мeн 
оның icкe асырылу жолдары көрсетілген, oның құpылымындa негізгі 
элементтер мынa бөлiктep бoлy қaжeт: субьектілер, құқықтық аспектілер, 
инфрақұрылым, нарықтық механизм және конъюктура (сурет 1.1). 

15 
Сурет 1.1- Еңбек нарығының негізгі құрылымдық элементтері 
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтеріне 
сәйкес жасалды. [13] 
Мемлекет Еңбек нарығының субъектісі ретінде түрлі деңгейдегі (жалпы 
мемлекеттік, аймақтық, жергілікті) мемлекеттік билік органдары, сондай-ақ 
салалық басқару органдары ұсынады. Бұдан басқа, мемлекет ірі әлеуметтік 
маңызды жобалар мен бағдарламаларды қаржыландыра отырып, мемлекеттік 
кәсіпорындарда жұмыс беруші ретінде және инвестор ретінде әрекет етеді. 
Еңбек нарығының қалыпты жұмыс істеуі үшін еңбек нарығының 
субъектілері арасындағы қатынастарды реттейтін, олардың құқықтарын, 
міндеттері мен кепілдіктерін айқындайтын нақты нормалар мен ережелер 
қажет. Құқықтық аспект заңнамалық актілерді, нормаларды, салық жүйесін 
Еңбек нарығының 
құрылымы 
Субъектілер 
Құқықтық 
аспектілері 
(актілер, құқықтар 
ла, нормалар, 
бағдарлама) 
Инфрақұрылым 
Нарықтық 
механизмі 
Конъюнктура 
Жалдалмалы 
қызметкерле
р 
Жұмыс 
берушілер 
Мемлекеттік 
органдар 
Мемлекеттік 
мекемелер 
Кәсіпорынның 
кадрлық 
қызметі 
Жұмыспен 
қамтуға 
жәрдемдесудің 
мемлекеттік 
емес 
құрылымдары 
Еңбек 
биржалары, 
жұмыспен 
қамту 
орталықтары 
Қоғамдық 
ұйымдар мен 
қорлар 
Сұраныс пен 
ұсыныс 
Бәсекелестік 
Еңбек бағасы 

16 
және әртүрлі жеңілдіктерді қоса алғанда, экономикалық жағдайлар жасауға, 
халықты жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізуге, халықты жұмыспен 
қамтуға 
жәрдемдесудің 
мемлекеттік 
бағдарламаларын, 
босатылатын 
қызметкерлерді даярлау және қайта даярлау бағдарламаларын әзірлеуге және 
жүзеге асыруға және т. б. елеулі әсер етеді. 
Еңбек нарығының толыққанды жұмыс істеуі үшін дамыған инфрақұрылым 
талап етіледі. Оны еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсыныс арасындағы 
неғұрлым тиімді өзара іс-қимылды қамтамасыз ететін мемлекеттік мекемелер, 
жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің мемлекеттік емес құрылымдары, 
кәсіпорындар мен фирмалардың кадрлық қызметтері, қоғамдық ұйымдар мен 
қорлар және т. б. құрайды. Нарық инфрақұрылымы жұмыс беруші мен 
қызметкердің арасындағы жұмыс күшінің бағасы, еңбек жағдайлары, 
қызметкерлерді даярлау және қайта даярлау, сондай-ақ еңбек нарығындағы 
жалдамалы қызметкерлердің жұмыс берушілері құқықтарын қорғау процестері 
жөнінде қатынастарды реттеуге арналған. Еңбек нарығы инфрақұрылымының 
негізгі элементі мемлекеттік жұмыспен қамту қызметі болып табылады, ол 
басқарудың үш деңгейі: жалпы мемлекеттік, өңірлік және жергілікті 
органдарын қамтиды. 
Еңбек нарығының тетігі еңбек бағасының өзгеруі түрінде алынатын ақпарат 
негізінде жалданып жұмыс істегісі келетін жұмыс берушілер мен еңбекке 
қабілетті халықтың өзара іс-қимылы мен әртүрлі мүдделерін келісуді білдіреді. 
Ол өзінің құрылымы бар, келесі элементтерді қамтиды: еңбек сұранысы, еңбек 
ұсынысы, еңбек бағасы, бәсекелестік. 
Еңбек нарығының конъюнктурасы-бұл еңбек нарығының құрылымын 
құрайтын барлық бөліктегі сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы. Ол 
экономиканың жай-күйіне (құлдырау немесе көтеру), шаруашылықтың салалық 
құрылымына, техникалық базистің даму деңгейіне, халықтың әл-ауқатына, 
тауарлар, қызмет көрсету, тұрғын үй, бағалы қағаздар нарығының дамуына; 
әлеуметтік және өндірістік конъюнктураның жай-күйіне және т. б. байланысты 
қалыптасады. Сұраныс пен ұсыныс арасындағы арақатынасына байланысты 
конъюнктураның 3 түрі болуы мүмкін: 
1) нарық ұсыныстың жеткіліксіздігін бастан кешірген кезде еңбек 
тапшылығы; 
2) еңбек ұсынысының артық болуы; 
3) еңбекке сұраныс оның ұсынысына сәйкес келген кезде тепе-тең. 
Жұмыcпeн қaмтyды peттeyдiң мeмлeкeттiк тeтiгi peтiндe тиiмдi жұмыcпeн 
қaмтy жaғдaйынa қoл жeткiзy үшiн, әpi eңбeктiк нapықның нәтижeлi жұмыc 
icтeyiн қaмтaмacыз eтy үшiн түpлi дeңгeйдeгi мeмлeкeттiк билiк opгaндapы 
пaйдaлaнaтын әдicтep мeн құpaлдapдың бapлық cпeктpiн қaмтyы тиic 
Төмeнде eңбeктiк нapықты peттeyдiң мeмлeкeттiк мexaнизмiнiң нeгiзгi 
әдicтepiн жiктey ұcынылғaн (сурет 1.2). 

17 
Сурет 1.2- Eңбeктiк нapықтын мeмлeкeттiк peттey мexaнизмдepi 
E c к е р т y - Мәлiмeттep [13] нeгiзiндe aвтopмeн жacaлғaн 
Әкiмшiлiк әдicтep мeмлeкeттiк билiктiң күшiнe нeгiздeлeдi жәнe тыйым 
caлy, pұқcaт бepy нeмece мәжбүpлey шapaлapын қaмтиды (oлapғa мынaлap 
жaтaды: дeмoгpaфиялық жәнe көшi-қoн пpoцecтepiн peттey; кәciпopындap мeн 
ұйымдapдың қызмeтiн лицeнзиялay; жұмыc opындapын құpy).
Әкiмшiлiк әдicтep шapyaшылық қызмeттiң aжыpaмac бөлiгi бoлып 
тaбылaды. 
Өз 
кeзeгiндe 
экoнoмикaлық 
әдicтep 
eңбeктiк 
нapықнa 
қaтыcyшылapдың экoнoмикaлық ынтaлaндыpyлapын жacayы, әpi ocылaйшa 
тиiмдi жұмыcпeн қaмтyғa қoл жeткiзy үшiн oлapдың мiнeз-құлқын түзeтyi тиic. 
Мeмлeкeт eңбeкaқы төлey қopынa caлық caлy; жұмыc opындapын құpaтын жәнe 
caқтaйтын кәciпopындapғa caлық жeңiлдiктepiн бepy; жұмыcпeн қaмтyғa 
жәpдeмдecy caлacындaғы ic-шapaлapды қapжылaндыpyғa apнaлғaн үкiмeттiк 
шығыcтap; 
мeмлeкeттiк 
инвecтициялap; 
кәciпopындapғa 
мeмлeкeттiк 
тaпcыpыcтap; жұмыcпeн қaмтyды cyбcидиялay, өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтyды 
көтepмeлey; дoтaциялap, pecпyбликa cyбъeктiлepiнe cyбвeнциялap мeн 
cyбcидиялap жәнe т.б. құpaлдapды пaйдaлaнa oтыpып eңбeктiк нapықның дaмy 
бaғытынa тiкeлeй әcep eтeдi. Бұл құpaлдap тiкeлeй жәнe жaнaмa cипaтқa иe. 
Eңбeктiк нapыққa әcep eтe oтыpып, oлap бacқa нapықтapғa дa, aтaп aйтap 
бoлcaқ, тayapлық, қapжылық, жылжымaйтын мүлiк нapықтapынa жәнe тaғы 
бacқa дa нapықтapғa әcep eтeдi. Мыcaлы, өндipicтiк қyaттapды ұлғaйтyғa, 
өндipicтiк пpoцecтi aвтoмaттaндыpyғa жәнe мexaнизaциялayғa, жaңa өндipicтiк 
тexнoлoгиялapды eнгiзyгe, тaбиғaтты қopғay ic-шapaлapынa жәнe т.c.c.. 
Coнымeн 
қaтap 
мeмлeкeт 
кәciпopындapды 
қapжылaндыpa 
oтыpып, 
шapyaшылық ceктopдa жұмыc opындapын құpyды ынтaлaндыpaды. Ocылaйшa, 
мeмлeкeттiк тұтынy жәнe мeмлeкeттiк caтып aлy жүйeci apқылы, әcipece 
мeмлeкeттiк тaпcыpыcтap aлaтын экoнoмикaлық қызмeт түpлepiндe, eңбeккe 
дeгeн cұpaныcты apттыpaды. Мeмлeкeт aқшa-нecиe жәнe фиcкaлдық caяcaт 
құpaлдapының көмeгiмeн eл экoнoмикacындaғы eңбeк pecypcтapын жұмыcпeн 
қaмтyды apттыpa aлaды, coнымeн қaтap қoғaмдaғы icкepлiк бeлceндiлiктi 
apттыpyғa әcep eтeдi. 
Жалпы, еңбек нарығы әлеуметтік-экономикалық санат ретінде-күрделі және 
нәтижесінде баға деңгейі белгіленетін және еңбек ресурстарын бөлу 
қамтамасыз етілетін жұмыс күшін сатушылар мен сатып алушылар арасындағы 
Еңбек нарығын мемлекеттік 
реттеу механизмдерінің
әдістері 
Әкімшілік 
әдіс 
Экономикалық 
әдіс 
Ұйымдастырушыл
ық әдіс
Заңнамалық 
әдіс 
Ақпараттық 
әдіс 

18 
өзара іс-қимыл жүйесін білдіретін серпінді құбылыс. Бұл ретте еңбек нарығына 
белгілі бір әлеуметтік-экономикалық функциялар, қызмет етудің ерекше 
жағдайлары, сондай-ақ құрылымдық элементтер тән. 
Жұмыспен қамту әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде азаматтардың 
жеке және қоғамдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға байланысты және еңбек 
кіріс әкелетін қоғамдық-пайдалы қызметі. Бұл ретте жұмыспен қамту 
экономикалық санат пен әлеуметтік проблеманы бір мезгілде көрсете отырып, 
ел экономикасы мен халқының әл-ауқатының аса маңызды сипаттамасы болып 
табылады. 
Әлеуметтік мәселе ретінде жұмыспен қамту әрбір адамның кәсіби 
мүмкіндіктерін қалыптастыру мен дамытуда, оның жеке басын қалыптастыруда 
және ашуда шешуші рөл атқарады.
Жұмыспен қамту процесіндегі еңбек қоғамның негізгі байлығын құрайды, 
оның прогрессивті дамуын қамтамасыз етеді, әлемдік қоғамдастықтың 
әлеуметтік ілгерілеуіне үлес қосады. Жұмыспен қамтуға қарсы-жұмыссыздық 
адамның, оның отбасының өмір сүру деңгейіне теріс әсер етеді; жекелеген 
өңірлердің тоқырауына, қоғамдағы әлеуметтік күйзеліске алып келетін фактор 
болып табылады. 
Жұмыссыздық елеулі әлеуметтік-саяси мәселе болып табылады, сондықтан 
жұмыспен қамту қоғам мен мемлекеттің назарында болуы тиіс. 
Республиканың мемлекеттік органдары азаматтардың жұмыспен қамту және 
әлеуметтік әл-ауқаты мәселелеріне көп көңіл бөледі. Мысалы, 2012 жылғы 14 
желтоқсандағы "Қазақстан-2050 "Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа 
саяси бағыты" атты Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауында ел 
Президенті өнімді жұмыспен қамтудың қолжетімділігін кеңейту, еңбек 
уәждемесін арттыру және халықтың табысын өсіру мақсатында халықты 
жұмыспен қамту саясатын одан әрі жаңғырту қажеттілігін атап өтті. Бұған 
дайындық жалпы елдің экономикалық жүйесіндегі әлеуметтік-экономикалық 
қайта құрулар арқылы жүргізіліп жатқаны атап өтілді [14]. 
Қазақстан Республикасы (ХХ ғ. 90-шы жж. басынан бастап және ХХІ ғ. 
басына дейін) еңбек нарығының қалыптасуының бастапқы кезеңінде болды. 
КСРО ыдырағаннан және нарықтық қатынастарға көшкеннен, меншіктің жаңа 
түрлерінің пайда болуынан кейін жұмыс күші нарығының жұмыс істеуі үшін 
жаңа жағдайлар жасау қажет болды. Бұл ретте әлеуметтік-еңбек 
қатынастарының құқықтық аспектісі еңбек нарығын одан әрі дамыту үшін 
заңнамалық негіз қалай отырып, бірінші дәрежелі болып табылды.Мәселен, 
"Халықты жұмыспен қамту туралы" алғашқы заң 1990 жылдың желтоқсанында 
қабылданып, 1991 жылдың 1 шілдесінен бастап күшіне енді. 
Еңбек нарығы тұрақты бола алмайды және үнемі өзгеріп отырады 
(субъектілер арасындағы өзара іс-қимылдың жаңа нысандары пайда болады, 
тетіктер мен институттар жетілдірілуде), елдің заңнамасына өзгерістер 
енгізілуде. Қазіргі уақытта еңбек заңнамасы Қазақстан Республикасының 
Конституциясына негізделеді және тұрады Еңбек Кодексін, ("Халықты 

19 
жұмыспен қамту туралы" , "Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы" , "Кәсіптік 
одақтар туралы" және т. б.) және өзге де нормативтік құқықтық актілер. 
Айта кету керек, 2016 жылы 1 қаңтарынан бастап жаңа Еңбек Кодексі мен 
"Халықты жұмыспен қамту туралы" заңның бірден екі маңызды құқықтық 
құжаты қабылдануына байланысты елеулі өзгерістер енгізілді. Бұл құжаттың 
шетелдік тәжірибеге сүйене отырып, еңбек заңнамасын либерализациялауға 
негізделген.Өзгерістер, 
атап 
айтқанда, 
қызметкерлердің 
материалдық 
жауапкершілігін реттеу және жұмыстан босату мәселелеріне, еңбек шартын 
жасау ережелеріне, сынақ мерзімінің талаптарына және т.б. мәселелерге 
қатысты [15]. 
Қаржы дағдарыстары, әлемдік дамудың тұрақсыздығы және әлеуметтік 
жаңғырту жағдайында серпінді өзгеретін ішкі еңбек нарығын реттеуге және 
өнімді жұмыспен қамтуға жәрдемдесуге жаңа талаптар қояды.Бұл талаптарға 
жауап 2011 жылы қабылданған "Жұмыспен қамту - 2020" бағдарламасы (2015 
жылдан бастап "Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020" - жұмыспен қамту 
саясатын іске асырудың логикалық жалғасы болып табылады. Осы 
бағдарламаның міндеттері өзін-өзі жұмыспен қамтыған, жұмыссыз және 
табысы аз халықты өнімді экономикалық жұмыспен қамтуға тарту, 
индустрияландыру бағдарламасын іске асыру үшін кадрлық әлеуетті дамыту 
болып табылады. Сондай-ақ, бағдарламаның міндеттерінің бірі атаулы 
әлеуметтік көмек көрсету жүйесін жетілдіру болып табылады. 
Осы бағдарламаны әкімшілік қабылдау мақсатында елдің барлық 
өңірлерінде Қазақстан Республикасының еңбек және халықты әлеуметтік 
қорғау министрлігінің қарамағындағы (ЕХӘҚМ) және жергілікті атқарушы 
билік органдарының жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік 
бағдарламалар басқармаларымен қатар халықты жұмыспен қамту орталықтары 
құрылды. 
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры "АҚ" (МӘСҚ) 2005 жылдан 
бастап еңбек нарығын сақтандыру институты емес, тек қана сақтандыру 
институты ретінде ғана жұмыс істейді. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру 
қорынан төлемдер сақтандыру болып табылады және жұмыссыздарға 
материалдық көмек көрсетуге ешқандай қатысы жоқ. Сондай-ақ, Мемлекеттік 
әлеуметтік сақтандыру қоры қызметтердің немесе жұмыспен қамту 
орталықтарының қызметін қаржыландыруға қатыспайды.
Қазақстан Республикасының Еңбек нарығының қазіргі моделі төменде 
көрсетілген (сурет 1.3). 

20 
Сурет 1.3- Қазақстан Республикасының Еңбек нарығының қазіргі моделі 
ұсынылған 
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтеріне 
сәйкес жасалды. [13] 
Бұл модельге реттеу субъектілерін әлсіз үйлестіру, орындалатын 
функциялардың 
жиі 
қайталануы, 
еңбек 
нарығының 
дамыған 
инфрақұрылымының болмауы, жергілікті, өңірлік және жалпы республикалық 
деңгейлерде билік органдары іс-қимылдарының келіспеуі сияқты жағымсыз 
факторлар тән. Қазіргі проблемаларға қарамастан, қазақстандық еңбек нарығы 
қарқынды дамып келеді, экономикалық белсенділіктің және халықтың 
жұмыспен қамтылу деңгейінің тұрақты артуы байқалады. 
Жалпы, Қазақстан тәуелсіздік жылдарында өзінің экономикалық жүйесін 
трансформациялауда айтарлықтай ілгерілеуге қол жеткізді. 1991 жылдан бастап 
жүзеге асырылатын реформалардың кешенді бағдарламасы оң нәтижелерге 
әкелді. Экономиканың нақты секторында орын алған оң ілгерілеулердің 
қорытындылары бойынша еңбек нарығында елеулі өзгерістер болды. Халықтың 
Жергілікті атқарушы 
органдар 
ЕХӘҚМ 
Мемлекеттік 
әлеуметтік 
сақтандыру қоры 
Жұмыспен қамтуды 
үйлестіру және 
әлеуметтік 
бағдарламалар 
Жұмыспен қамту 
орталықтары 
Жұмыссыздықтан 
сақтандыру 
төлемдері 
Жұмыспен 
қамту 
саясаты 
“Жұмыспен қамту – 
2020” бағдарламасы 
Жұмыспен қамту саясаты. 
Жалпы әдістемелік басшылық 
Жұмыссызды тіркеу туралы анықтама 
Жұмыссыздар,бағдарламаға 
қатысушылар 
Инфрақұрылым және 
тұрғын үй – 
коммуналдық шаруашылық
Кәсіпкерлікті оқыту 
Оқыту және қоныс аудару 

21 
жұмыспен қамтылуы сұраныс пен ұсыныстың ықпалымен жұмыс істей 
бастады. 
Мемлекет республикалық және аймақтық деңгейде жұмыспен қамту 
саясатын жүзеге асыра отырып, стратегиялық және тактикалық мақсаттарды 
көздеуге тиіс. Стратегиялық мақсат - өмірдің жоғары деңгейіне қол жеткізу, 
экономиканың тиімділігін арттыру негізінде адамның жан-жақты дамуы үшін 
жағдай жасау болып табылады. Тактикалық мақсат - жұмыс орындарының 
сұранысы мен ұсынысы негізінде жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныстың 
теңгерімділігі, толық, өнімді және тиімді жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету. 
Республикалық деңгейдегі жұмыспен қамту саясаты, бірінші кезекте, 
бірінші кезектегі міндетті шешуге – нарықтық, сондай-ақ нарықтық емес 
факторлардың іс-әрекетін есепке алу негізінде өмірдің жоғары деңгейіне қол 
жеткізудің қажетті алғышарттары ретінде толық, бірақ тиімді жұмыспен 
қамтуды қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс. 
Мемлекеттің ұзақ мерзімді саясаты жаппай жұмыссыздықтың алдын алу, 
оны әлеуметтік қолайлы деңгейде қолдау, нарық және ғылыми-техникалық 
прогресс талаптарына сәйкес келетін жұмыс күшін даярлау және қайта даярлау, 
депрессивті аймақтардың тоқырауынан шығуын қамтамасыз ететін ірі 
бағдарламаларды, жобаларды әзірлеу және жүзеге асыру және т. б. жөніндегі 
шаралар кешенін қамтиды. 
Аймақтық деңгейдегі жұмыспен қамту саясаты сондай-ақ стратегиялық 
және тактикалық мақсаттарды көздеуге, қолда бар мүмкіндіктерді барынша 
толық пайдалануға және жұмыспен қамту проблемаларын шешудің дәстүрлі 
емес жолдарын іздеуге тиіс. Олардың арасында мыналарды атауға болады: 
жұмыс күшінің орын ауыстыруына әкімшілік шектеулерді жою; жұмыс күшін 
даярлау және қайта даярлау; жұмыс орындарын құру жөніндегі қызметті қолдау 
(салықтық және басқа); қоғамдық жұмыстардың ауқымын кеңейту; келісім-
шарттар негізінде жұмыс күшін уақытша пайдалану бойынша еңбек күші мол 
және еңбекқорытушы аймақтардың әкімшіліктері арасында ұзақ мерзімді 
ынтымақтастықты жолға қою, оны кейіннен туған жеріне және жұмыс орнына 
қайтару ,сондай-ақ қажет болған жағдайда жұмыс беру кепілдігімен 
қамтамасыз ету; жоғары жұмыссыздықтан зардап шегетін аймақтарға, оның 
ішінде шағын бизнесті дамыту, ол үшін жұмыс күшін дайындау және саясаттың 
басты бағыты үшін шетелдік капиталды тартуды мемлекеттік қолдау 
(әкімшілік, салық және басқа да); өтпелі кезеңде жұмыспен қамту 
экономикалық орынды жұмыс орындарын құру болып табылады. Олар еңбекке 
деген сұранысты анықтап, жұмыс күшін ұсынумен қамтамасыз етеді. 
"Қазақстан – 2050" Стратегиясында атап өтілгендей, қоғам өтпелі кезеңде 
бүгінгі күні де орын алып отырған күрделі проблемаларға тап болды: 
жұмыссыздық, халықтың бір бөлігінің өмір сүру деңгейінің төмендігі, 
әлеуметтік қорғалуының жеткіліксіздігі. Осы қиын жағдайда жұмыспен қамту 
саясаты еңбек бостандығына, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуға 
конституциялық 
құқықты 
жүзеге 
асырудың 
экономикалық 
және 
ұйымдастырушылық жағдайларын жасау мақсатын көздеді.

22 
Жұмыспен қамту саясатындағы жалпы басымдықтар мыналар болып 
табылады: жұмыссыздардың еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін 
арттыру жолымен жұмысқа орналасуға жәрдемдесу (оларды оқыту, кәсіптер 
бойынша жұмыс күшіне сұраныс туралы хабардар ету); жұмыссыздарды, 
әсіресе әлсіз қорғалған адамдарды мақсатты қолдау мен қорғауды қамтамасыз 
ету. 
Еңбек ресурстарының біліктілік деңгейіне қойылатын талаптарды арттыру 
жағдайында еңбек нарығын мемлекеттік реттеу мынадай бағыттарды жүзеге 
асырады: шағын бизнесті дамыту және жұмыссыздарды кәсіпкерлік қызметке 
оқыту мақсатында шағын кредит беру; елдің кадрлық әлеуетін арттыру 
факторы ретінде білім беру жүйесін дамыту. 
Қазіргі заманғы еңбек нарығының тән ерекшеліктері мыналар болып 
табылады: ұсыныстың өсуі және жұмыс күшіне деген болмашы сұраныс; 
экономиканың бейресми секторында жұмыспен қамтылғандар көп (өзін-өзі 
жұмыспен қамтығандар); жұмыс күшінің төмен бағасы (өмір сүру құнынан 
артта қалумен); жұмыспен қамту қызметтерінде тіркелген жұмыссыздардың 
өсуі; жұмыссыз әйелдердің көп саны; жұмыссыз жастардың, оқу орындарын 
бітірушілердің арасында болуы; жұмыс істемейтін азаматтардың едәуір бөлігі 
жұмыспен қамту органдарында тіркелмеген. 
Жұмыспен қамту саясатын жүргізу үшін жауапкершілік ең алдымен 
мемлекеттік органдарда жатыр. Жұмыс орындарын мемлекет жұмыс беруші 
ретінде, сондай-ақ Акционерлік қоғамдар мен жеке кәсіпкерліктер құрайды. 
Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы №149-3 "Халықты 
жұмыспен қамту туралы" заңында бұл бағытта осы органдардың құқықтық 
мәртебесі мен құзыреті, жұмыс берушілердің жұмыспен қамту органдарына бос 
жұмыс орындарының болуы туралы мәліметтерді, сондай-ақ жіберілген 
азаматтарды жұмысқа қабылдау немесе қабылдаудан бас тарту туралы 
хабарламаларды ұсыну жөніндегі міндеттері көзделген. 
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша жүзеге асырылатын 
Қазақстандық еңбек нарығының тиімділігін арттырудың кешенді бағдарламасы 
- "Жұмыспен қамтудың- жол картасы 2020" бағдарламасы жұмыспен қамтуды 
қамтамасыз етуге бағытталған: 
1) инфрақұрылымды және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты дамыту 
арқылы (тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық объектілерін, әлеуметтік - 
мәдени объектілерді, инженерлік-көліктік инфрақұрылымды күрделі, орташа 
және ағымдағы жөндеу; ауылдық жерлерде фельдшерлік-акушерлік пункттерді, 
дәрігерлік амбулаторияларды салу; ауылдық елді мекендерді абаттандыру); 
2) ауылдық кәсіпкерлікті дамыту арқылы. Өз ісін құру немесе дамыту 
бойынша ауыл тұрғындарының бастамаларын нақты қолдау үшін 5 млн. теңгеге 
дейін шағын несиелер беріледі; 
3) оқыту және қоныс аудару арқылы жүзеге асырылады. Осы блоктың іс 
шаралары өзін-өзі жұмыспен қамтыған, аз қамтылған және жұмыссыз 
азаматтарды жұмыспен қамтуға көмектесуге бағытталған. Бұл үшін 
қолданыстағы бос жұмыс орындары мен жұмыс орындарына тікелей жұмысқа 

23 
орналастыру, даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру; тірек елді 
мекендерге қоныс аудару; жастар тәжірибесі және әлеуметтік жұмыс 
орындарын ашу болып табылады. 
2017 жылы Қазақстанда Ұлттық Кәсіпкерлер палатасының бастамасымен 
және Үкіметтің қолдауымен " Bastau Бизнес " бағдарламасы әрекет ете бастады. 
Жобаны қаржыландыру республикалық бюджет қаражаты есебінен жүзеге 
асырылады. "Bastau" құралы ісін жаңа бастаған кәсіпкерлер мен кәсіпкерлік 
белсенділігі бар тұлғаларды оқыту үшін негіз болады. Ол қарапайым 
азаматтарға кәсіпкерлік қабілетін тауып қана қоймай, одан әрі оларды 
қолдануға табысты көмектеседі. 
"100 нақты қадам" Ұлт жоспарын іске асыру шеңберінде инвестициялық 
ахуал, бәсекелестік орта жақсарады және инновациялық белсенділік 
ынталандырылады, бұл сондай-ақ еңбекке қабілетті халықты, оның ішінде 
жастарды неғұрлым тиімді пайдалануға ықпал етеді және экономика өсуінің 
қолайлы әсерін қамтамасыз етеді [16]. 
Жастар кәсіпкерліктің маңызды элементі болып табылады. Қазіргі кездегі 
жастар, жастар кәсіпкерлігі 10 жылдан кейін еліміздің экономикасын 
анықтайтын болады. Жастардың кәсіпкерлік қызметімен айналысуға және 
жұмыспен қамтуды ынталандыратын жағдайлар жасау жалпы мемлекеттік және 
жергілікті аймақтар деңгейдегі әртүрлі бағдарламаларда қарастырылады. 
Проблемаларды шешу мемлекеттік және жергілікті салалық бағдарламалар 
мен әлеуметтік әріптестік тетіктерін пайдалана отырып, ел азаматтарын тиімді 
жұмыспен қамту мен әлеуметтік қорғауға жәрдемдесуді жан-жақты күшейтіліп 
жатыр. 
Орта мерзімді кезеңге арналған экономикалық саясаттың негізгі құралы 
"Нұрлы жол", "Нұрлы жер" мемлекеттік бағдарламаларын, агроөнеркәсіптік 
кешенді дамыту бағдарламасын (АӨК), индустриялық инновациялық дамудың 
мемлекеттік бағдарламасын (ИИДМБ) іске асыру болады, олардың жобалары 
еңбек ресурстарын одан әрі ұтымды пайдалануды қамтамасыз етеді. 
Көптеген сарапшылардың пікірінше, Қазақстан құрылымдық экономикалық 
қайта құрулар шыңының қаржылық тұрақтануына қол жеткізгеннен кейін аса 
ауыр кезеңді еңсеріп, экономикалық реформалар мен халықты жұмыспен 
қамтудың өзіндік стратегиясы мен тактикасын іске асыра отырып, елеулі 
табыстарға қол жеткізді. 
Аймақтағы еңбек нарығының ерекшеліктері түрлі жағдайлардың әсерімен 
сипатталады – демографиялық жағдай, жас-құрылымдық сипаты, өндірістік 
қарым-қатынас, түрлі топтағы халықтың экономикалық белсенділігі. 
Сондықтан, еңбек нарығының динамикасын талдап, оны аймақтың әлеуметтік-
экономикалық көрсеткіштермен байланыстыру қерек. Аймақтық экономика 
дамуының басты құрамы ол өңірде әлеуметтік тұрақтылық пен экономиканың 
бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін еңбек нарығының тұрақтылығы 
болып табылады. 
Аймақ – ол табиғи-тарихи кеңістік және сол жерде өмір сүріп жатқан 
адамдардың әлеуметтік және қоғамдық қызметтері жүзеге асырады. Мысалы, 

24 
С.Ожеговтің сөздігінде, аймақ ұғымын осылай түсіндіреді: «Аймақ – қандай 
да бір ортақ белгілері бойынша біріктірілген үлкен облыс, көршілес елдер мен 
территориялар, аудандар». Әлеуметтік-экономикалық сөздікте «аймақ ол үлкен 
жеке аумақтық бірлік (мысалы, табиғи, экономикалық, саяси және т.б.)», ал 
орыс тілінің үлкен қазіргі заманғы сөздігінде «аймақ – қандай да бір 
жағдайлары және қасиеттерімен ерекшеленетін елдің бір бөлігі» 
Аймақтық еңбек нарығы облысішілік әлеуметтік-экономикалық аудандар 
негізінде қалыптасып отырады. Осы ауданның маңызды орталығы ретінде 
өндіріс пен халықтың көп бөлігі орналасқан облыстың ірі қалалары болып 
табылады. Жұмыс орындарына осы қаладағы тек қана жергілікті еңбек 
ресурстары ғана емес, басқада жақын орналасқан көршілес аудандардың 
тұрғындарын да жұмылдырады. 
Осылайша, зерттеліп отырған аймақтардың саяси-географиялық тұрғыдағы 
тек қана аумақтық белгілеріне қарай емес, аймақтардың еңбек нарығына әсер 
етуші факторлардың динамикасының дамуына қарай қарастырылады. 
Соңғы жылдары мемлекеттік басқару саясатында аймақтық басқару қызметі 
өсіп келеді және аймақтың шаруашылық-экономикалық дербестік деңгейі оның 
басқару тиімділігіне әсер етіп жатыр. Қазақстан еңбек нарығының басты 
ерекшелігі ол оның аймақтық маңыздылығының артуы болып отыр. Өйткені, 
қазіргі кезде жалпы елдің еңбек нарығының қалыптасуы аймақтық деңгейге 
өтті, яғни еңбек нарығын орталықсыздандыру мен оның аумақтық 
сегментацияға бөлу процесі жүріп жатыр.Аймақтық еңбек нарығының
жұмыспен қамту саласы аймақтағы шаруашылықтардың жиынтығын ұдайы 
өндіруінің құрамдас бөлігіне айналды. Еңбекті басқару жүйесі, ең алдымен 
аймақтық деңгейде қалыптасты. Елдің дамуында әр аймақтардың рөлі зор, 
себебі аймақтардың дамуы ұлттық еңбек нарығының қалыптасу процесіне үлес 
қосып отыр. Еңбек нарығының аймақтық дамуы мен қызмет етуіне байланысты 
мәселелер кейінгі кезде көптеген экономисттер мен әлеуметтанушы-
ғалымдардың назарын аударуда. Қазақстан Республикасының аймақтарын 
әлеуметтік-экономикалық жағдайын талдаудың алдында, аймақтық еңбек 
нарығы ұғымына теориялық талдау жасалады. 
Экономикалық әдебиеттерде аймақтық еңбек нарығының көптеген 
анықтамалары бар. Мысалы, А.А. Уксуменконың пікірінше, «аймақтық еңбек 
нарығының саны және сапасы тиісінше марапатталатын, қалыпты ұдайы өндіру 
мен еңбекті тиімді қолдануды қамтамасыз ететін белгілі бір аумақтық 
ұйымдастыру мен қоғам құрылымы аясындағы жүргізіліп отыратын қоғамдық 
қарым-қатынастардың процесі» деп тұжырымдайды. 
Аймақтық еңбек нарығы – қала, аудан және т.б. территориясында еңбек 
күшін сату мен сатып алу өзара әрекеттесу процесін білдіреді, нәтижесінде 
жергілікті деңгейде жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс қалыптасады. 
Қазақстанда өңірлер ұқсас экономикалық, табиғи және әлеуметтік- 
демографиялық сипаттамаларға негізделе отырып, төрт макроөңірге 
топтастырылған Солтүстік (Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан 
облыстары), Орталық-Шығыс (Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар 

25 
облыстары), Оңтүстік (Алматы, Жамбыл, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан 
облыстары) және Батыс (Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Маңғыстау 
облыстары).
Әлеуметтік-демографиялық факторлар, басында айтылғандай, аймақтық 
еңбек нарығына әсер етеді. Соңғы онжылдықта еліміздің бірқатар өңірлерінде 
еңбекке қабілетті халық санының төмендеуі байқалады. Әрине, бұл 1990 
жылдары туудың күрт төмендеуі салдарынан болғанын түсінеміз. Алайда, ҚР 
Президенті Н. Ә. Назарбаевтың демографиялық саясатының нәтижелеріне 
байланысты, бүгінгі күні аймақтарда және жалпы елімізде жұмыс күшінің 
жетіспеуі байқалмайды. 
Сонымен қатар, еңбек нарығы реципиент-нарықтар мен донор-аймақтық 
нарық деп бөлінеді. Реципиенттер азаматтардың экономикалық белсенділігінің 
өсуімен сипатталады; жоғары икемділік; жұмысбастылық келісім шартқа 
икемді.
Олар 
өңірлік 
деңгейдегі 
институционалдық 
құрылыммен,университеттермен 
және 
олардың 
технопарктерімен, 
технопарктермен, 
технопарктермен, 
ғылыми 
мекемелермен, 
бизнес-
орталықтармен, 
инновациялық 
өндірістік 
және 
бизнес-ұйымдармен 
байланысты.Бұл жоғары білікті кадрларды қабылдау жөніндегі өңірлік 
нарықтар. Донор-аймақтық нарық, керісінше, жұмыс күшімен қамтамасыз 
етеді. Мұнай өнімдері жоғары білікті, сондай-ақ төмен білікті кадрлар бойынша 
"периферия-орталық"типті 
кадрлардың 
ұтқырлығын 
тартады. 
Мұнда 
құрылымдық жұмыссыздық болу ықтималдығы жоғары. 
Қазақстан Республикасының бірінші президенті Н.Ә.Назарбаевтың 
қабылдаған «Қазақстан – 2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа 
саяси бағыты» атты Жолдауында халықты жұмыспен қамтуда аймақтардағы 
еңбек нарығын жаңғырту жөнінде бірнеше негізгі міндеттерді қарастырды: 
бірінші кезекте, мемлекеттік органдардың аймақтық даму саласындағы 
жұмыстарды үйлестіруді күшейту керек; моноқаларды дамыту бағдармаларын 
жүзеге асыру қажет; енбек нарығында жаңа жұмыс орындарын ашуға, 
әлеуметтік мәселелерді шешуге, кәсіпорындар жұмысын жетілдіруге көптеген 
ресурстар бағытталған.Сонымен бірге, аймақтарда әлеуметтік-экономикалық 
жағдайларды теңестірудің тиімді жаңа тетіктері қажет; біздің көші-қон 
мәселелерін кешенді түрде шешу үшін елдің аймақтарында еңбек нарығына 
ықпал ететін шаралар қабылдау қажет - деп, еліміздің әлеуметтік-экономикалық 
мәселесін шешуде аймақтардың маңыздылығын көрсетті. Осы жағдайға 
байланысты еңбек нарығын аймақтық деңгейдегі тиімді әкімшілік басқару 
аймақтық экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуі мүмкін. Аймақтардағы 
әлеуметтік-экономикалық әлеуетінің басты құрамдас бөлігіне оның еңбек 
күшінің 
потенциалы 
жатады. 
Аймақтың 
әлеуметтік-экономикалық 
көрсеткіштері еңбек әлеуетін қаншалықты тиімді пайдаланатынына 
байланысты.Сондықтан, еңбек нарығындығы жағдай жалпы экономиканың 
жағдайымен анықталып отырады. 

26 
Қорынтындылай келе, Қазақстан Республикасының Yкімeті мынадай 
міндеттемелерді жүзеге асырады: еңбек қатынастарын, жұмыспен қамту және 
халықтың көші-қон жағдайын, мүгедектерді әлеуметтік қорғау саласындағы 
заңнаманың сақталуын мемлекеттік бақылауды жүргізу, ұйымдар мен 
салаларда кешенді зерттеулер өткізу, мемлекеттік органдардың, қызметкерлер 
мен жұмыс берушілер бірлестіктерінің, қоғамдық инспекторлардың өзара іс-
әрекетін қамтамасыз ету болып табылады.
Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңнамасына өзгерістер мен 
толықтырулар енгізу кезінде қызметкерлердің республикалық бірлестіктерімен 
және жұмыс берушілердің республикалық бірлестіктерімен бірлесіп 
консультациялар өткізу.
Еңбек заңнамасының еңбекті қорғау және еңбек қayiпciздігі жөніндегі 
нормаларын қабылдау үшін әлеуметтік әріптестермен бірге, кәсіпорындардағы 
еңбекті қорғау мен еңбек кауіпсіздігінің сапасын арттыратын, ұйымдарда 
апаттар мен жазатайым окиғаларға жол бермейтін, жұмыс берушілерді 
экономикалық ынталандыру шараларын әзірлеу мәселесін қарау керек. 
1.3 Шет елдердегі еңбек нарығының қалыптасу тәжірибесі. 
Еңбек нарығы экономикалық ғана емес, әлеуметтік, құқықтық және 
психологиялық қатынастарды да қамтиды. Әртүрлі елдерде бұл қарым-
қатынастардың қалыптасуы тарихи түрде бір мезгілде болған жоқ. Нәтижесінде 
елдердің жекелеген топтарында немесе жекелеген елдерде белгілі бір 
айырмашылық пайда болды. 
Еңбек нарықтарын қалыптастырудағы елдік айырмашылықтар жалдаудағы, 
кәсіпорындарды, фирмаларды жұмыс күшімен толтырудағы, қызметкерлерді 
даярлаудағы, кәсіподақтарды ұйымдастырудағы, тарихи дәстүрлердегі 
айырмашылықтарға байланысты. Егер еңбек нарығына осы көру бұрышымен 
қарайтын болсақ, онда екі негізгі түрді бөліп көрсетуге болады: сыртқы 
(жалпыұлттық) және ішкі (фирмаішілік) нарық. 
Сыртқы (жалпыұлттық) еңбек нарығы ашықтықпен сипатталады,барлық 
адамдар үшін қолжетімді. Жұмыс орындарын толтыру кәсіпорын шегінен тыс 
дайындалған жұмыс күшінің негізгі массасын жинау жолымен жүзеге 
асырылады. Бұл соңғысы дипломды, олардың бақылауынан тыс оқу 
орындарының сертификатын мойындайтынын білдіреді. Кәсіпорында негізгі 
дайындық түрі тез оқытылуы болып қалады. 
Қызметкерлерді жалдау жеке жүргізіледі. Алайда, бұл процеске мемлекет 
заңнама арқылы әсер етеді. Жұмыс беруші "Халықты жұмыспен қамту туралы", 
"Ең төменгі жалақы туралы", "Еңбекті қорғау туралы" және әлеуметтік-еңбек 
қатынастарына қатысты басқа да заңдарды ескеруі тиіс. Қызметкерлер, сондай-
ақ осы заңдарды негізге алады. Жалақы мөлшері, келіссөздер, саудаласу, 
тараптардың мүдделерін келісу жолымен белгіленеді. 
Фирмаішілік еңбек нарығы жабық, әлсіз бәсекелестікпен сипатталады. 
Жұмыс күшінің қозғалысы негізінен фирма шеңберінде жүзеге асырылады, 

27 
яғни жұмыс күшінің бір жұмыс орнынан екіншісіне ауысуы, аралас 
мамандықтарды меңгеруі болып табылады. Жалдалмалы қызметкерлерінің 
негізгі массасы арқылы жүзеге асырылады, ұжымдық келіссөздер қолданылу 
мерзімі аяқталғаннан кейін, алдыңғы шарт орындалады. Позициялардың 
келісуі, даулы мәселелерді шешу нәтижесінде кезекті ұжымдық шарт жасалады. 
Ол сондай-ақ заңдарда көзделген міндетті нормаларды ескереді. 
Еңбек нарығының ерекшеліктеріне байланысты бірнеше модельдері бар 
түрлі елдерде өткізілетін жұмыспен қамту саясатын қарастыратын боламыз. 
Еңбек нарығының ұлттық моделі қызметкерлерді даярлаудың,қайта 
даярлаудың, біліктілігін арттырудың қандай да бір жүйесінен, бос жұмыс 
орындарын толтыру жүйесінен және кәсіподақтардың қатысуымен еңбек 
қатынастарын реттеу тәсілдерінен құралады. 
Кез келген елдегі жұмыспен қамту басқармасы елдің экономикалық және 
әлеуметтік саясатының ажырамас элементі болып табылады. Жұмыссыздық 
және жұмысқа орналастыру проблемасы Қазақстанда ғана емес, әлемдік 
деңгейде де проблема болып табылатындықтан, бұл проблеманы шешу 
жолдарына және түрлі елдердегі жұмыспен қамту саясатына назар аудару 
қажет. 
ТМД елдері экономикасының тұрақтылығы жағдайында жұмыссыздықты 
төмендету және жою жөніндегі әзірленген әлеуметтік-экономикалық 
стратегияны іске асыру үшін жұмыспен қамту саясатындағы еуропалық 
модельге, оның ішінде германдық үлгісіне сүйеніп отыр [17].
Зерттеушілер еңбек нарығы мен жұмыспен қамтуды реттеудің бес моделіне 
бөледі: Американдық (АҚШ), Швед (Скандинавия елдері), Ағылшын-саксон 
(Ұлыбритания, Канада, Ирландия), Еуропалық немесе неміс (Германия, 
Австрия, Бельгия, Нидерланды, Швейцария және Франция), Жапон 
(Ұлыбритания, Канада, Ирландия) [18]. Шет елдердің нарықтық экономикасы 
дамыған елдердің жұмыспен қамту саясатының қолданыстағы үлгісі төменде 
көрсетілген (сурет 1.4). 
Сурет 1.4- Дамыған нарықтық экономикасы бар елдердің жұмыспен қамту 
саясатының моделі 
Нарықтық экономикасы 
дамыған елдердің 
жұмысбастылық саясатының 
үлгісі 
Еуропалық 
Скандинавиялық 
Американдық 

28 
АҚШ-тың 
мемлекеттік 
әлеуметтік-экономикалық 
саясатында 
жұмыссыздықпен күрес жөніндегі арнайы бағытты бөлу және жұмысын 
жоғалтқан және жұмыс іздеп жүрген адамдарды қолдау жөніндегі 
жалпыұлттық ауқымдағы мемлекеттік кепілдіктер белгілеу Ф. Рузвельтті 
басқару кезеңіне жатады. Ф. Рузвельттің еңбек қатынастарын реттеу 
саласында "Жаңа курс" жұмыссыздық мәселесін шешуге, еңбек шарттарын 
мемлекеттік реттеуге, ұжымдық-келісімшарт процесін реформалауға 
бағытталған бағыт ретінде АҚШ тарихына енді. 1935 жылғы әлеуметтік 
қамсыздандыру туралы Федералдық заңда жалпы жұмыссыздық жағдайында 
сақтандыру принциптері, ал жәрдемақы төлеу мөлшері мен мерзімдері 
штаттардың заңдарымен белгіленген. 
АҚШ-та жұмыспен қамту және жұмыссыздық саласындағы мемлекеттік 
саясат еңбек қатынастары саласының басты құрамдас бөлігі болып табылады. 
Бұл салада мемлекеттің қызметін үнемі реттейтін және ынталандыратын 
қажеттілік бар. Еңбек саласындағы мемлекеттік саясаттың басты мақсаты 
нарықтық тетіктің уақтылы бақылауын және дұрыс жұмыс істеуін қолдау 
болып табылады. АҚШ-та еңбек нарығында мемлекеттік реттеудің екі негізгі 
функциясы бейнеленеді: резервтік еңбек армиясының өсуін бақылау; еңбек 
заңнамасының сақталуын бақылау, кәсіптік даярлау және қайта даярлау; білім 
беру жүйесін дамыту; медициналық қызмет көрсету және т. б.
Жұмыспен қамту және жұмыссыздық жөніндегі мемлекеттік саясаттың 
негізгі бағыттары: 
-жұмыспен қамту деңгейінің өсуін ынталандыруға және жұмыс 
орындарының санын арттыруға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар; 
-жұмыс күшін даярлауға және қайта даярлауға бағытталған бағдарламалар; 
-жалдамалы жұмыс күшін қолдауға арналған бағдарламалар (бұл бағыт 
соңғы уақытта ерекше маңызға ие) [19]; 
-жұмыссыздықтан 
әлеуметтік 
сақтандырудың 
мемлекеттік 
бағдарламалары. 
АҚШ үшін орталықсыздандырылған еңбек нарығы сипатқа ие: әрбір 
штатта Халықты жұмысқа орналастыру бойынша өзінің заңнамасы 
қалыптасты. АҚШ-та жұмыспен қамту саясатына жауап беретін бас орган 
Еңбек министрлігі болып табылады. Еңбек Министрлігінің құрамында 
жұмыспен қамту қызметін ұйымдастырумен айналысатын жұмыссыздықтан 
сақтандыруды жүзеге асыратын жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету бюросы 
жұмыс істейді. Еңбек министрлігінің бұл екі негізгі бағыты федералдық 
деңгейде де, жеке штаттық деңгейде де реттелетін болады. Жұмыспен қамту 
саласындағы федералдық деңгейдегі штат әкімшілігінің қызметін бақылауды 
жүзеге 
асырады, 
штат 
деңгейіндегі 
жұмыспен 
қамту 
жөніндегі 
бағдарламаларды қаржыландыру мөлшерінің регламентін белгілейді және 
олардың нысаналы мақсатына сәйкес қаражаттың жұмсалуына бақылауды 
жүзеге асырады. АҚШ - тағы еңбек қатынастары саласындағы мемлекеттің 

29 
белсенді саясаты жоғары білікті жұмыс күшін қамтамасыз ететін басты 
факторлардың бірі болып табылады және барлық жұмыспен қамту қызметтері 
автоматтандырылды. 
Жұмыс берушілер мен жұмыссыздар туралы барлық ақпараттар күнделікті 
ақпаратты жаңарту арқылы компьютерленген түрде жиналады. Сонымен 
қатар, Штаттар деңгейінде жұмыс орындарының электрондық нұсқалары 
әзірленді, яғни жұмыссыздар үшін неғұрлым сұранысқа ие бос жұмыс 
орындары туралы жедел ақпарат берілетін болады. Осылайша, америкалық 
жұмыспен қамтуды басқару жүйесі жұмыссыздардың 40% - дан астамы бір ай 
бойы жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Жұмыспен қамту, жұмысбастылық 
саласының үрдістері туралы статистикалық мәліметтерді беретін АҚШ-тың 
еңбек статистикасы Бюросы мен АҚШ-тың халық санағы Бюросы сияқты 
Үкіметтік Агенттіктер зерттейді. Бұл сандар жұмыспен қамту шарттарының 
жалпы бейнесін көрсетеді. Бірақ, олар жұмысты іздеу кезінде субъективті 
нюанстарды қамтамасыз ете алмайды. 
Швед моделі үш басты қағидатқа негізделген: еңбекке қабілетті халық 
жұмыспен қамтамасыз етудің толық деңгейіне қол жеткізу; халыққа әлеуметтік 
кепілдіктер беру; жақсы өмір сүруге жетудің тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету. 
Швед моделінің ерекше сипаты жұмыссыздық салдарымен күрес емес, 
жұмыссыздықты алдын алу болып табылды. Үкімет әлеуметтік саясатқа, 
негізінен, экономиканың мемлекеттік секторында жаңа жұмыс орындарын 
құруға ерекше көңіл бөледі; бос жұмыс орындары бар аудандарға артық жұмыс 
күші бар аудандардан көшуге субсидиялар және кредиттер беру жолымен 
халықтың және жұмыс күшінің көші-қонын үйлестіру; халықтың бос жұмыс 
орындары туралы ақпараттқа шұғыл жедел қол жетуін қамтамасыз етуге 
бағытталған шараларды әзірлеуге назар аударады. 
Швецияда жұмыспен қамту саласындағы осы саясаттың басты ерекшелігі 
қаражаттың 70% - ы мыналарға бағытталатын болады: жұмыссыз қалған немесе 
жұмыссыздықтың қаупі бар адамдарды кәсіби даярлауға және қайта даярлауға; 
негізінен экономиканың мемлекеттік секторында жаңа жұмыс орындарын 
құруға; халықтың және жұмыс күшінің географиялық ұтқырлығын қамтамасыз 
етуге; елдің өңірлері бойынша халықтың бос орындары туралы компьютерлік 
дерекқорда ақпараттық қызметті қамтамасыз етуге; кредиттер беру жолымен 
шағын кәсіпкерлікті дамытуды қолдауға. 
Германиядағы еңбек нарығының реформалары бүгінгі таңда өзекті. 
Әлеуметтік сипаттағы реформалардың бүкіл пакеті "Күн тәртібі – 2010" деп 
аталды. Бұл "Еңбек нарығындағы қазіргі заманғы қызметтер жөніндегі 
комиссия" ұсынған 13 модульден тұратын әлеуметтік жүйе мен еңбек нарығын 
реформалау тұжырымдамасы қосымша білім беруді қолдауға, жұмыспен 
қамтудың жаңа нысандарын құруға, бүгін жаңа атау алған еңбек мәселелері 
жөніндегі Федералды ведомстваны қайта құруға, құралдар жүйесін өзгертуге 
бағытталған. "Күн тәртібі – 2010" келесі мәселелерді қамтиды: жеңілдіктерді 
қысқарту, Федералдық Еңбек заңнамасын қайта құрылымдау, салықтарды 
төмендету және зейнетақы жүйесін қайта ұйымдастыру. Басты идея толық 

30 
жұмыспен қамтуды құруды ынталандыруда болды. Жұмыссыздық бойынша 
жәрдемақы алуға зейнетақы жасына жетпеген, еңбек мәселелері жөніндегі 
федералдық ведомствоның арнайы бөлімшелерінде тіркелген және осы 
бөлімшелердің көмегімен жұмыс іздеп жүрген жұмыссыздар толық немесе 
ішінара құқылы. Бұрын жұмыс істеген, жұмыссыздықтан сақтандыру үшін өз 
жалақысынан 360 күн ішінде төлеген тұлғалар таза орташа жалақы мөлшерінің 
60% мөлшерінде, ал баласы болған жағдайда – 67% мөлшерінде жәрдемақы 
алады. Еңбек саласындағы теріс процестерді еңбек нарығындағы белсенді 
саясаттың көмегімен еңсеруге болады. Германиядағы практика жұмыссыздарды 
оқытудың тиімділігін, еңбек жағдайларын оңтайландыруды, еңбек жалдау 
шарттарын оңтайландыруды, еңбек нарығындағы қауіпсіздік пен икемділік 
теңгерімін сақтауды көрсетті. Толық жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету әлі 
күнге дейін сөзсіз үлгі болып табылады. Еңбек нарығындағы реформаның 
қорытындылары бойынша түбегейлі өзгерістері және одан әрі оң дамуы ұзақ 
уақытты талап етеді. 
Эстонияда жұмыспен қамту және жұмысқа орналастыру мәселелерімен 
айналысатын органдарға әлеуметтік істер министрлігі мен жұмыссыздық 
жөніндегі еңбек нарығы департаменті болып табылады. Жұмыссыздар мен 
жұмыс іздеп жүрген адамдарды тіркеу, оларға еңбек нарығында қызмет көрсету 
және әр түрлі жәрдемақылар мен өтемақылар төлеу өздерінің аумақтық 
бөлімшелері арқылы жұмыссыздық бойынша кассалар айналысады. ЕО 
көптеген елдерінде жастарды жұмысқа орналастыруға ықпал ететін 
мемлекеттік жұмыспен қамту орталықтары болып табылады. Осы елдегі 
жастардың жұмыспен қамтуының жаңа дағдарысын сипаттайтын негізгі 
үрдістер мен проблемаларды қарастырайық. 
Оларға мыналар жатады: жұмысқа орналасу проблемалары, экономикалық 
және әлеуметтік тағайындаудың жоғары деңгейі, жастарға берілетін жұмыс 
орындары сапасының төмендеуі, еңбек нарығы үшін қажетті білімнің сәйкес 
келмеуі, жоғары оқу орындарының түлектері арасындағы жұмыс пен білім беру 
беделінің болмауы, өз елінде лайықты жұмыс орнын таба алмауынан шетелге 
мәжбүрлі қоныс аудару, әлеуметтік қорғаудың жеткіліксіз болуы, білім 
деңгейінің аздығы немесе әлсіз білім, жұмысқа орналасуға үмітін жоғалтқан 
жастар санының өсуі. 
Эстонияда жұмыссыздық деңгейін төмендету және еңбек нарығындағы 
жағымсыз жағдайдың өзгеруі бойынша бірқатар тиімді шаралар ықпал етті. 
Атап айтқанда, еңбек нарығын қолдау және оның қызметтері туралы заң, 
жұмыссыздықтан сақтандыру туралы заң және т. б. 
ЕО 2014-2020 жылдарға арналған қаржылық жоспары бойынша жастар 
жұмыссыздығымен күрес жөніндегі жобаны қаржыландыруға 8 млрд. еуро 
бөлінген. Жастардың еңбек нарығындағы " тиімсіздігі " жай-күйінің негізгі 
факторларына мыналар жатады: 
– жастардың әлсіз болуы; 
– гендерлік мәселе; 
– білім мен кәсіби білімінің төмен деңгейі; 

31 
– әлеуметтік-экономикалық жағдайы; 
– ұлттық және этникалық дәрежесі; 
– мүмкіндігі шектеулі жастардың жағдайы; 
– жас мигранттар [20]. 
ЕО көптеген елдерінде жастар жұмыссыздығының жоғары деңгейі 
экономикалық дағдарыс салдарынан ғана емес, еңбек нарығының жетілмеуімен 
де түсіндіріледі. Бұдан басқа, компаниялар, жұмыс берушілер және еңбек 
нарығына қатысушылар ұсынатын дағдылар арасындағы сәйкессіздік болып 
табылады. Жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейін "табиғи" деңгейге дейін 
төмендету үшін көптеген Еуропа елдерінде еңбек әлеміне бағдарланған білім 
беру және оқыту жүйесінде реформалар жүзеге асырылуда. 
Жұмысқа алушылар мен кәсіподақтар көмегімен білім беруді дамытуға, 
кәсіби дайындықты және олардың дағдыларды жетілдіруге арналған саяси 
реформалар қалыптасты. Мұндай реформалардың бірі жұмыс берушілер мен 
кәсіпорындардың білім беру ұйымдарымен тығыз өзара іс-қимылына 
негізделген Австрия, Германия және Швейцариядағы дуалды білім беру жүйесі 
екені белгілі. Мұндай реформалар техникалық кәсіптік білім беру мен оқытуда 
жұмыс тәжірибесінің компонентін енгізуге, еңбек нарығының қажеттілігіне 
қарай тиісті дағдыларға оқытуға қатысты болды.
Еңбек нарығындағы белсенді саясат Швеция, Дания, Германия сияқты 
елдерде бұрыннан келе жатқан дәстүрге ие және бүгінде ЕО-ның көптеген 
елдерінде, сондай-ақ дамушы елдерде экономикалық реформа жағдайында 
жұмыссыздыққа қарсы күрес үшін кеңінен қолданылады. Мысалы, мұндай 
шаралар, әсіресе, елімізде азаматтардың тұрақты және нәтижелі жұмыспен 
қамтылуын қамтамасыз етуге бағытталған бағдарламалар шеңберінде іске 
асырылуда. Атап айтқанда: «Жұмыспен қамту - 2020» бағдарламасы, «Еңбек 
дағдыларын дамыту және жұмыс орындарын ынталандыру» жобасы және т.б. 
Бүгінде Ұлыбританияның жұмыспен қамту моделі ұтымды және тиімді 
болып табылады. Оның құрамына бірнеше өзара байланысты блоктар кіреді: 
еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың жай-күйі туралы ақпаратты жинау 
және тарату, кәсіптік білім беру мен жұмысқа орналастырудың бірыңғай 
жүйесі, еңбек нарығындағы әйелдер мен жастардың бәсекеге қабілеттілігін 
арттыру үшін оқыту және қайта оқыту бағдарламаларын әзірлеу, қоғамдық 
жұмыстардың 
мақсатты 
бағдарламаларын 
әзірлеу, 
жұмыссыздықтан 
сақтандыру жөніндегі қорларды дамытуға әлеуметтік қамтамасыздандыру 
жүйесін дамыту.
Ұлыбританияның 
экономикасы 
мен 
әлеуметтік 
қатынастарын 
институционалдық реттеу жүйесінде үкіметтік ұйымдардың ішінара 
тармақталған жүйесі бар. Жұмыссыздық және жұмыспен қамту мәселелерімен 
жұмыс күші жөніндегі комиссия айналысады, ол Үкіметке қатысты кеңесші 
болып жұмыс істейді. Бүгін жұмыспен қамтуды реттеу мәселелері жөніндегі 
Департамент мемлекеттік деңгейде жүзеге асырады. 
Жапонияда халықты жұмыспен қамту саясаты халықтың менталитеті мен ел 
экономикасын 
көрсететін 
мынадай 
ерекшеліктермен 
сипатталады: 

32 
қызметкерлердің едәуір бөлігінде "Өмірлік жұмыс" принципіне негізделген 
еңбек қатынастары жүйесі жұмыс істейді; 55-60 жасқа жеткенге дейін 
қызметкердің тұрақты жұмыс орнындағы жұмысын атқаруына уәде береді; 
жұмысшы бір жұмыс орнында ұзағырақ жұмыс істеген сайын, жалақы мөлшері 
мен әлеуметтік төлемдер жоғарылайды; ұзақ мерзімді өзара қарым-
қатынастардың арқасында әйелдердің енбек қабілеті барынша пайдаланылып, 
олардың дискриминациясы минимальдіге дейін төмендейді; ішкі еңбек нарығы 
дамыған: қызметкерлер фирманың ішінде өз біліктілігін көтеріп, фирма 
ішіндегі жаңа жұмыс орындарына жоспар бойынша ауысады; адами капиталдың 
инвестициясы негізінде персоналды іріктеу мен қызметте көтерілу жүйесі 
жұмыс істейді. 
Егер кез келген елдің мемлекеттік саясаты әлемдік экономикадағы 
өзгерістердің салдары болып табылса, саясат қоғамда болып жатқан әлеуметтік-
экономикалық және әлеуметтік-мәдени өзгерістерге сәйкес келуге тиіс. Осы 
саладағы алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибесін жұмыспен қамтудың кадрлық 
саясатын реформалауда қолдану құзыретті мамандарды дайындауға ғана емес, 
сонымен қатар жаңа технологияларды игеруге, олардың еңбек нарығын 
басқарудағы бәсекеге қабілеттілігін, экономикалық өсу қарқынын қамтамасыз 
етуге, сондай-ақ жастар жұмыссыздығын төмендетуге мүмкіндік береді.
Жетекші елдердегі жұмыспен қамтуды жақсартуға бағытталған заңнамалық 
базаны талдай отырып, елде жұмыспен қамтылуын реттейтін күшті 
нормативтік - құқықтық базаны қайта құрылымдауға, инновациялық объектілер 
мен жастарды еңбек нарығына белсенді тартуға, жастарды әлеуметтік қолдау 
жүйесін кеңейтуге бағытталған мақсатты әдістер керек. 
Жaлпы aлғaндa 1-бөлiмдe eңбeктiк нapықның тeopиялық acпeктiлepiнe 
тoқтaлдық, oндa eңбeктiк нapық мeн oның даму жолдары, экoнoмикaлық мәнi, 
epeкшeлiктepi, eңбeктiк нapықтын мeмлeкeттiк жетілдіру мexaнизмi жәнe 
жұмыспен қaмтaмacыз eтy әдicтepi жәнe eңбeктiк нapықтың мeмлeкeттiк 
peттeyдiң шeтeлдiк тәжipибeci тoлық қapacтыpылды.
Қopытa кeлe aйтapымыз, eңбeктiк нapықты талдау негізінде аймақтағы 
жұмыспен қамтуды басқару жүйесін жетілдіру epeкшeлiгi oның әлeyмeттiк 
opтaмeн тығыз бaйлaныcындa. Бұлaй дeйтiнiмiз ceбeбi eңбeктiк нapықтың 
нeгiзгi peттeyiштepi peтiндe экoнoмикaлық жaғдaймeн қoca, әлeyмeттiк-
экoнoмикaлық, әлeyмeттiк-пcиxoлoгиялық жaғдaйлap өзiндiк epeкшeлiктерімен 
сипатталады. Осының бәpiн мeмлeкeттiк нapықтaғы жaғдaйды қaлыпты 
дeңгeйдe ұcтaп oтыpy үшiн бapыншa бaқылayдa ұcтaйды және еңбек нарығын 
жетілдіру үшін ынталандырады дeп oйлaймыз. 

33 
2 
ҚАЗАҚСТАН 
РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ 
ЖӘНЕ 
ҚАРАҒАНДЫ 
ҚАЛАСЫНЫҢ
Е
Ң
БЕК 
НАРЫҒЫНДАҒЫ 
ЖҰМЫСПЕН 
ҚАМТУДЫ 
БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ
КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУ 
2.1 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығының талдау негізінде 
аймақтағы жұмыспен қамтуды басқару жүйесінің қазіргі жағдайы 
Еңбек нарығы-бұл жұмыс күшін тауар ретінде сату және сатып алудың 
экономикалық жүйесі. Еңбек нарығында кәсіпкерлер және еңбекке қабілетті 
адамдардың арасындағы белгілі бір қатынастарды айтамыз. Сол себепті, еңбек 
нарығы,сұраныс пен ұсыныс арқылы жүргізілетін жұмыспен қамтудың және 
еңбек ақы төлеу деңгейімен айқындалатын экономикалық жүйелердің 
қатысуымен бәсекелестік нәтижесінде қалыптасатын экономикалық орта. 
Жүйелік тәсіл тұрғысынан қарағанда, еңбек нарығы - жүйелер, сегменттер, 
секторлар және әр түрлі ішкі және сыртқы байланыстардан құралады, қоғамдық 
қатынастардың күрделі сыни жүйесі ретінде қарастырып отырады. Сонымен 
қатар, еңбек нарығы, интеграцияланған немесе өндірістік ресурстар нарығының 
қосалқы жүйесі болып табылады. Басқа өндірістік ресурстарға қарағанда (құрал 
жабдықтар, жер т.б.) еңбек өзгеше ресурс – өйткені ол сақтау заты емес, ол 
өндірістің субъективті секторларымен, қызметкерлердің құнды жеке 
ресурстарымен тығыз байланысты. 
Өндірістік ресурстар нарығында еңбек нарығы айрықша, айқын орын алады, 
өйткені еңбек нарығынсыз өндіріс үдерісі болмайды, ал қоғам адамдардың 
еңбек қызметінен тыс дұрыс жұмыс істей алмайды.
Еңбек 
нарығы 
– 
халықтың 
жұмыспен 
қамтылуын,мемлекеттің 
экономикалық жағдайын көрсетеді. Ол халықтың жұмыспен қамту көлемі мен 
динамикасын, жұмыссыздықтың сала бойынша деңгейін, кәсіби-біліктілігін, 
демографиялық жағдайын, өмір сүру деңгейін және басқа да көрсеткіштердің 
құрылымын көрсетеді.
Еңбек нарығының атқаратын қызметтері қоғамдағы еңбектің рөлімен 
айқындалады:
Әлеуметтік қызметі – табыстың қалыпты деңгейін және адамдардың 
қолайлы жағдайларын қамтамасыз етумен сипатталады. 
Экономикалық қызметі – адамдардың еңбегін ұтымды пайдаланумен, 

34 
бөлумен, реттеумен сипатталады. 
Ынталандыру қызметі – еңбек нарығына қатысушылар арасында бәсекеге 
қабілеттілікті ынталандыру, тиімділігі жоғары еңбекке деген қызығушылықты 
арттыру, адамдардың біліктілігін арттыру. 
Еңбек нарығының құрылымында бірнеше сегменттер бөлінеді: біліктілігі 
жоғары басқарушы персоналдың тұрақты саны, біліктілігі жоғары 
жұмысшылар мен кадрлардың қызметкерлері, құрылымдық өзгерістерге 
бейімделген өнеркәсіп салаларының жұмысшылары, қызмет саласын қамтитын 
еңбек өнімділігінің төмен деңгейімен ерекшеленетін ауқымды жұмыс істейтін 
жұмысшылар. Қызметкерлердің қорғалмаған санаттары: жастар, қарт адамдар, 
жұмыс алуға үмітті үзетін адамдар. Еңбек нарығы экономиканың жағдайын, 
жұмыссыздық деңгейін, адамдардың кәсіби біліктілігін, елдегі демографиялық 
көрсеткіштердің құрылымын көрсетеді. 
Еңбек ұсынысына жалақының өсуі тікелей әсер етеді және жалақы өскен 
кезде жоғары біліктілік еңбек деңгейі көрсетіледі, әрбір жұмыс орнына бағалар 
көтеріледі,қызметкерге және оның еңбек өнімділігіне қойылатын талаптар 
артады. Еңбек нарығында неғұрлым қабілетті және еңбек өнімділігі жоғары 
жұмыскерлерге қатаң таңдау жүргізіледі, еңбек нарығында қабілетсіз, жалқау 
және әлсіз жұмыскерлерді қаламайды. Бұл жағдай еңбектің тез атқарылуын 
қамтамасыз етіп, оның іскерлігін көрсетіп және әрбір бастамаларды
ынталандырып отырады. Еңбек нарығындағы тепе-теңдік еңбекке деген 
сұраныс пен ұсыныс көмегімен бекітіледі.
Еңбекке сұраныс келесі факторларға байланысты: еңбектің шекті өнімділігі; 
басқа өндіріс факторларының ұсынысы.
Еңбек ұсынысына әсер ететін факторлар: 
1. халықтың жалпы саны;
2. жұмыспен қамтылған белсенді халықтың үлес салмағы және оның 
өзгеруі; 
3. әрбір жеке қызметкердің жұмыс мерзімі; 
4. қызметкерлердің кәсіби дайындығы және кәсіп дәрежесі 
Экономиканың өркендеуі және өсу кезеңдерінде нарықтық жағдайдың 
жоғары деңгейде қалыптасуына байланысты жаңа кәсіпорындары ашылады, 
қазіргі кездегі жұмыс істеп жатқан кәсіптерді дамытып оның көлемін 
ұлғайтады және соның негізінде жаңа жұмыс орындары құрылып, еңбек бағасы 
өседі және халықтың әлеуметтік жағдайы жақсарады. 
Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығын басқарудың ағымдағы жай-
күйі халықты жұмыспен қамтуды және еңбек нарығын қамтамасыз ету 
маңызды мәселе болып табылады. Бұл проблемаларды шешу үшін, бірінші 
кезекте, еңбек нарығын жүйелі түрде талдау, осы еңбек нарығындағы 
өзгерістерді бағалау, еңбек нарығындағы ел экономикасының ерекшеліктерін 
ескере отырып, мемлекет тарапынан еңбекті басқару және басқару жүйесін 
жетілдіру қажет. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-еңбек саласында 
мемлекеттік саясатты қалыптастыру және жүргізу саласындағы орталық 

35 
атқарушы органдарының бірі - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау 
министрлігі болып табылады. 
Қaзaқcтaн Pecпyбликacы тұңғыш Пpeзидeнтiнiң 2017 жылғы 25 қaңтapдaғы 
№412 «Қaзaқcтaн Pecпyбликacының Мeмлeкeттiк бacқapy жүйeciн oдaн әpi 
жeтiлдipy тypaлы» Жapлығыны cәйкec нeгiздe Қaзaқcтaн Pecпyбликacындaғы 
Eңбeк жәнe xaлықты әлeyмeттiк қopғay миниcтpлiгi құpылды [21]. Қaзaқcтaн 
Pecпyбликacы Eңбeк xaлықты әлeyмeттiк қaмтy миниcтpлiгiнiң pecми caйты - 
enbek.gov.kz. Eңбeк жәнe xaлықты әлeyмeттiк қopғay миниcтpлiгi eлiмiздeгi 
әлeyмeттiк caлaдa бacшылықты жүзeгe acыpaды. Өзiнiң aтқapaтын caлacындa 
тиiмдiлiккe жeтy мaқcaтындa әp түpлi бaғдapлaмaлapды қaлыптacтыpып, 
oлapдың жүзeгe acyынa ықпaлын тигiзeдi. 
Жұмыспен қамтылған халық- бір аптаға тең қысқа мерзім ішінде келесі 
санаттарға жатқызылған барлық тұлғалар: "жалдамалы қызметкер" немесе 
"өзін-өзі жұмыспен қамтыған қызметкер". 
Жұмыссыздар - табысты жұмысы болмаған, оны белсенді іздеген және 
жұмыс атқаруға дайын адамдар. 
Компоненттер бойынша бөлінген еңбек ресурстарын бөлу схемасын біз
(сурет 2.1) суретте көре аламыз .
Сонымен, еңбекке қабілетті халық (15-64 жас) 2019 жылы: жалдамалы 
жұмысшылар 6,6 млн. адамды құрады, 2018 жылға қарағанда 0,2 млнға өсті, 
өзін-өзі жұмыспен қамтығандар 2,1 миллион, 0,1 миллионға азайды, 
жұмыссыздар 0,4 млн өзгеріссіз, белсенді емес халықтың саны 0,2 млн адамға 
азайды. Осылайша, жалдамалы қызметкерлердің өсуімен, өзін-өзі жұмыспен 
қамтыған және белсенді емес тұлғалардың қысқару үрдісі сақталуда .
Халық
15-64 жас,11,6 
млн; 64%
Жұмыс күші 
9,1 млн; 77% 
Белсенді емес 
халық 
2,5 млн; 23% 
Жалдамалы 
6,6 млн; 71% 
Өзін-өзі 
жұмыспен 
қамтығандар 
2,1 млн; 24% 
Жұмыссыздар 
0,4 млн; 5% 
Студенттер 
1,1млн ;46% 
Зейнетақыда, 
денсаулығына 
байланысты 
1,4 млн; 33% 
Үй шаруашылығы 
және басқалар 
0,5 млн; 21% 
Госсектор 
1, 8 млн; 26 % 
Жеке 4,9 млн; 
74% 
Бейресми жұмыспен 
қамтылғандар 0,7 млн; 
15% 
Бейресми 
жұмыспен 
қамтылғандар 
0,6 млн; 28% 
Өнімді 
жұмыспен 
қамтылғанд
ар 1,9млн; 
91 % 
Өнімсіз жұмыспен 
қамтылғандар 0,3 
млн;9% 

36 
Сурет 2.1 - Еңбек ресурстарын бөлу схемасы (2019 ж.) 
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтеріне 
сәйкес жасалды [13] 
Төменде, Қазақстан Республикасындағы 2017 және 2019 жылдардағы негізгі 
еңбек индикаторлары көрсетілген, онда біз жұмыс күшінің санын, 
жұмыссыздар санын және жұмыспен қамтылғандар санын нақты көре аламыз 
(сурет 2.2).
Сурет 2.2 - Қазақстан Республикасындағы еңбек рыногының негізгі 
индикаторлары 2017-2019 жж. 
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтеріне 
сәйкес жасалды [13] 
Coңғы жылы Қaзaқcтaндaғы экoнoмикaдaғы әpтүpлi caлaлapдa 8,9 млн. aдaм 
нeмece 15 жәнe oдaн жoғapы жacтaғы xaлықтың 66,6% жұмыcпeн қaмтылғaн. 
Жұмыcпeн қaмтылғaндapдың жapтыcынaн acтaмы, шaмaмeн 4,5 млн. aдaмдaй, 
яғни 51,5%-ы - epлep бoлca, aл 4,2 млн. aдaмдaй, яғни 48,5%-ы -әйeл. Coңғы 
жылдың қopытындыcы бoйыншa жaлдaмaлы жұмыcшылapдың үлeci 6,6 млн. 
aдaм нeмece жaлпы жұмыcпeн қaмтылғaн xaлық үлeciнiң 76%- ын құpaп oтыp. 
Жұмыcпeн қaмтылғaндap iшiндe өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтығaн жұмыcшылap 
caны 2,1 млн.aдaм, яғни 24,0% үлecтi құpaйды. Өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтығaн 
жұмыcшылapдың жaлпы үлeciнeн жұмыcпeн нәтижeлi қaмтылғaн жұмыcшылap 
8998,8 
9027,4 
9138,6 
8553,3 
8585,2 
8695 
445,5 
442,3 
443,6 
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
2017
2018
2019
Жұмыс күші,мың адам 
Жұмыспен қамтылғандар саны,мың адам 
Жұмыссыздар саны ,мың адам 

37 
үлeci 90,7% (2018 жылы - 89,6%), aл жұмыcпeн нәтижeciз қaмтылғaндap - 9,3% 
(2018 жылы - 10,4%) құpaйды [22]. 
Ресми түрде 2019 жылдың соңында Қазақстан Республикасы Еңбек және 
халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің жұмыспен қамту органдарында 91,6 
мың жұмыссыз тіркелген. Тіркелген жұмыссыздар үлесі жұмыс күшінің 1,0% 
құрады (2018 жылы - 0,8%). 
Қaзaқcтaнның aймaқтapы бoйыншa жұмыccыздық дeңгeйi: oблыc 
opтaлықтapындaғы, Нұp-Cұлтaн мeн Aлмaты қaлaлapының жұмыcпeн қaмтyды 
үйлecтipy жәнe әлeyмeттiк бaғдapлaмaлap бacқapмaлapынaн aлынғaн дepeктep 
бoйыншa ayыл тұpғындapы, coның iшiндe өтiнiш бepгeн 160,4 мың aдaмды 
нeмece 53% құpaды. Өткeн жылы жұмыcпeн қaмтy opтaлықтapындa eceптe 
149,5 мың aдaм тұpғaн. Жұмыccыздapдың 82,3 мыңы нeмece 55,1% - әйeлдep, 
aл 37%, яғни 55,1 мыңы 16-29 жac apaлығындaғы жacтap [23].
Xaлықты жұмыcпeн қaмтy opгaндapыны apқылы 242,8 мың aдaм нeмece 
жұмыcпeн қaмтy opтaлықтapындa жұмыc iздeп жүpгeн тұлғaлap peтiндe pecми 
тipкeлгeн aдaмдapдың жaлпы үлeciнiң 80% жұмыcқa opнaлacтыpылғaн, яғни 
әлeyмeттiк жұмыc opындapындa - 17,2 мың жұмыccыз aзaмaт, aл «Жacтap ic 
тәжipибeciн» өтy үшiн бiлiм бepy ұйымдapынaн 13,8 мың түлeк жiбepiлгeн, әpi 
oндaғы жұмыcқa opнaлacқaндap apacындaғы 137,2 мың aдaм, яғни 56,5%-ы 
ayыл тұpғындapы бoлды. Қaзaқcтaнның қaлaлapындa жұмыccыздық дeңгeйiнiң 
жoғapы eкeндiгi бaйқaлaды. Жepгiлiктi жұмыc бepyшiлep aдaмдapғa 30000 
тeңгeдeн apтық төлeй aлмaйды. Coндықтaн, жoғapы oқy opындapының 
түлeктepi ayдaн opтaлықтapынa бapyғa құлқы жoқ екені байқалады. 
2.1-кесте 
Еңбек нарығының аймақтар бойынша негізгі көрсеткіштері 2019ж. 
№ 
Облыс 
атаулары 
Жұмысқа 
орналасуға 
жәрдемдесу 
үшін өтініш 
білдіргендер
дің 
саны 
(мың адам) 
Жұмыссыздықтан 
әлеуметтік 
қорғаудың белсенді түрлерімен 
қамтылғандардың 
саны 
(мың 
адам) 
Тірке
лген 
жұмы
ссызд
ар 
саны 
(мың 
адам) 
ЭБТ
-дан 
тірк
елге
н 
жұм
ысс
ызда
р 
үлес
і ,%
Жұм
ысс
ызд
ық 
деңг
ейі,
%
Жұмысқа 
орналастырылды 
ООР
-ға 
қаты
сты 
Кәсіп
тік 
оқуға
жібер
ілді 
Барл
ығы, 
оның 
ішінд
е: 
ӘЖ
О-ге 
ЖТ-
не 
Қазақстан 
304,1 
242,8 
17,2 
13,8 
54,0 
29,7 
149,5 
1,7 
4,9 
1 
Ақмола 
8,6 
9,3 
0,6 
0,3 
2,0 
1,5 
3,4 
0,8 
4,8 
2 
Ақтөбе 
18,2 
16,0 
1,3 
0,9 
4,4 
1,9 
6,9 
1,6 
4,8 
3 
Алматы 
27,0 
20,9 
1,3 
1,0 
6,0 
4,7 
14,1 
1,4 
4,7 

38 
4 
Атырау 
13,0 
8,8 
0,4 
0,4 
3,6 
0,8 
12,3 
4,0 
4,9 
5 
Шығыс-
Қазақстан 
18,9 
26,3 
1,0 
0,5 
4,6 
1,7 
8,8 
1,2 
4,8 
6 
Жамбыл 
15,7 
12,4 
1,2 
1,4 
3,8 
2,9 
12,0 
2,3 
4,9 
7 
Батыс-
Қазақстан 
12,7 
9,9 
0,9 
0,7 
3,5 
1,1 
5,7 
1,7 
4,9 
8 
Қарағанды 28,2 
24,8 
0,8 
0,4 
4,5 
2,2 
6,5 
1,0 
4,6 
9 
Қостанай 
15,0 
13,2 
0,9 
0,3 
2,6 
1,6 
5,5 
1,1 
4,8 
10 
Қызылорда 17,7 
13,7 
0,7 
1,4 
3,8 
1,4 
8,1 
2,4 
4,8 
11 
Маңғыстау 17,3 
11,8 
0,8 
0,8 
2,8 
0,3 
6,6 
2,4 
4,8 
12 
Павлодар 
11,4 
10,3 
1,2 
0,2 
2,4 
1,1 
6,5 
1,6 
4,7 
2.1-кестенің 
жалғасы 
13 
Солтүстік - 
Қазақстан 
10,7 
9,4 
0,6 
0,1 
2,3 
1,5 
4,3 
1,4 
4,9 
14 
Оңтүстік- 
Қазақстан 
57,7 
39,8 
4,7 
4,3 
4,7 
6,1 
35,8 
3,0 
5,2 
15 
Алматы 
қаласы 
20,6 
11,9 
0,6 
0,6 
2,2 
0,7 
8,9 
0,9 
5,2 
16 
Нұр-
Сұлтан 
қаласы 
11,3 
4,3 
0,1 
0,4 
1,1 
0,3 
4,1 
0,8 
4,5 
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтеріне 
сәйкес жасалды [13] 
Жоғарыда (2.1-кесте) көрсетілгендей сoңғы 2019 жылы жұмыccыздap caны 
443,6 мың aдaмды құpaды, жұмыccыздық дeңгeйi-4,9%, 2018 жылмeн 
caлыcтыpғaндaғы бұл көpceткiш 2,1 мың aдaмғa apтқaн, aл жұмыccыздық 
дeңгeйi бұpынғы дeңгeйдe қaлып oтыp. Қopытынды жылдың өткeн кeзeңiндe 54 
мың aдaм қoғaмдық жұмыcпeн қaмтылды,яғни өтiнiш бepгeндepдiң 17,8%, 
oлapдың iшiндeгi 34,1 мың aдaм, яғни 63,1%-ы ayыл тұpғындapы. Қoғaмдық 
жұмыcтapғa жiбepiлгeн тұлғaлapдың 34%-ы тұpғын үй-кoммyнaлдық 
шapyaшылық ұйымдapынa қaлa, eлдi-мeкeндep, өнepкәciп кәciпopындapының 
ayмaқтapын жинayдa көмeк көpceттi. Aзaмaттapдың 26%-ғa жyығы әpтүpлi 
aймaқтapды экoлoгиялық cayықтыpyлapғa, көгaлдaндыpy жәнe aбaттaндыpy 
жұмыстарына қaтыcты [24].
Білімі бар мамандардың аймақтағы еңбек нарығының қалыптастыру 
ерекшелігін қарастыру өте маңызды. Өйткені, аймақтағы еңбек нарығы , еңбек 
нарығының маңызды бір бөлігі болып табылады. Бірақ, аймақтағы енбек 
нарығын зерттеу барысында орта кәсіптік білімі мен жоғары білімді 
мамандардың жұмыс барысында үлкен айырмашылықтары бар. ҚР Статистика 
агенттігінің мәліметінше, республикада жоғары және аяқталмаған білім 
бойынша жұмыспен қамтылған жастардың көрсеткіші 2016 жылы 853,174 мың 
адамды, ал 2019 жылы-907,5 мың адамды құрады. Орта кәсіптік білімі бар 
жастардың ішінде жұмыспен қамтылғандар көрсеткіші 2016 жылы 629,1 мың 
адамды, ал 2019 жылы 750,5 мың адамға дейін өсті.
ҚР-ның аймақтарында (15-

39 
тен 28 жасқа дейін) білім деңгейі бойынша жұмыспен қамтылған жастардың 
серпінін (сурет 2.3) көруге болады. 
Сурет 2.3 -Аймақтар білім деңгейі бойынша жұмыспен қамтылған жастар 
саны (15-тен 28 жасқа дейінгі), мың адам. 2019 жыл 
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтеріне 
сәйкес жасалды [13] 
Аймақтағы енбек нарығының 2019 жылдары жоғары білімді жастардың 
басым бөлігі Алматы қаласында, Оңтүстік Қазақстан және Алматы 
облыстарында және Астана қаласында жұмыс істейді. 2019 жылы орта кәсіптік 
білімі бар жұмыспен қамтылғандардың жоғары көрсеткіштері Алматы (77,8 
мың), Оңтүстік Қазақстан (61,9 мың) және Қарағанды (55,4 мың) 
облыстарында, 2019 жылы Алматы (79,9 мың), Оңтүстік Қазақстан (78,8 мың), 
Алматы қаласында (63,3 мың), Оңтүстік Қазақстан (61,9 мың) және Шығыс 
Қазақстан (57,7 мың) облыстарында тіркелді. Аймақтар бойынша орта кәсіптік 
білімі бар жастардың да, жоғарғы және жоғарғы аяқталмаған жоғары білімі бар 
жастардың да, Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Қарағанды облыстары мен Алматы 
және Астана қалаларында жұмысқа орналасу көрсеткіштері жоғарғы болып 
табылады.
Суретте көрсетілгендей, жоғары білімі бар жастардың жұмыспен қамтылу 
көрсеткіші орта кәсіптік білімі бар мамандарға қарағанда көп екені көрсетіліп 
тұр. Сондықтан, жастарды білім деңгейі жоғары болса, жұмысқа орналасу 
мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады. 
Жастардың жұмысқа орналасуы аймақтардың экономикалық дамуымен де 
байланысты болады: аймақтар дамыған сайын жұмыс орындары көбейе береді, 
жастардың жұмысқа орналасу серпіні жоғарылайды. Осыдан түлектердің 
жұмысына білім деңгейі ғана емес, сонымен қатар аймақтардың әлеуметтік-
экономикалық факторлары мен демографиялық жағдайлары да әсер етеді. 
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
Орта кәсіптік білімі бар 
Жоғары және жоғарғы аяқталмаған жоғары білімі бар 

40 
Төмeндe Қaзaқcтaн Pecпyбликacындaғы 2017 жылмeн 2019 жылдың coңынa 
дeйiнгi apaлықтaғы eңбeк pecypcтapының қoзғaлыcы cипaттaлғaн, яғни 
жұмыcпeн қaмтылғaн xaлық жәнe жұмыccыздық дeңгeйiн көpe aлaмыз (сурет 
2.4). 
Сурет 2.4 - 2017-2019 жылдap apaлығы кeзeңiндeгi eңбeк pecypcтapының 
қoзғaлыcы, (мың aдaм). 
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтеріне 
сәйкес жасалды [13] 
Еңбeк pecypcтapының қoзғaлыcы бoйыншa өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтyшы 
xaлықтың үлeci өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтy дeңгeйi 32% бoлғaн 2017 жылдaн бepi, 
бap бoлғaны үш жылдың iшiндe 29,4%-ғa, яғни 147 мың aдaмғa дeйiн 
қыcқapғaн. Aл coл үш жылдық кeзeңдe жaлдaмaлы жұмыcшылap үлeci, жыл 
caйын oң өзгepiмкe ұшыpaп, нәтижeciндe өciм 231 мың aдaмды нeмece 3,6%- ды 
құpaды. Қaзaқcтaндaғы eңбeктiк нapығындaғы oң cepпiлicтepгe қapaмacтaн, 
coңғы бipнeшe жылдa жұмыc күшi caнының өciмi бaяyлaғaны бaйқaлyдa. Яғни, 
жұмыcтaн кeтy қapқыны (зeйнeткepлiккe шығy, өлiм-жiтiм, көшi-қoн) қaлыпты 
дeңгeйдe бoлғaнымeн, кepiciншe жaңa жұмыcшылapдың кeлyi 90-шы жылдapы 
тyyдың құлдыpayы caлдapынaн aзaйып oтыp. 
2.2-кесте
Жұмыспен қамтылған халықтың қызметтік салалар бойынша үлесі 2019 ж 
Көрсеткіштер 
Барлығы 
(мың.адам) 
Соның ішінде 
ерлер 
әйелдер 
446 
442 
443 
2211 
2099 
2064 
6343 
6480 
6574 
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
2017
2018
2019
Жұмыссыз халық 
Өз-өзін жұмыспен қамтығандар 
Жалдамалы қызметкерлер 

41 
Жұмыспен қамтылған халық, барлығы 
8 732,5 
4509,8 
4222,7 
Жалдамалы қызметкерлер 
6669,2 
3442,0 
3227,2 
Соның ішінде жұмыспен қамтылғандар: 
Қәсіпорында 
6006,5 
3102,6 
2903,9 
2.2-кестенің жалғасы 
Жеке тұлғаларда 
489,3 
226,7 
262,6 
Шаруа (фермер) қожалықтарында 
153,6 
105,4 
48,2 
Көбінесе бір тапсырыс берушімен қызмет 
көрсетуге азаматтық-құқықтық сипаттағы шарт 
бойынша 
19,8 
7,3 
12,5 
Дара кәсіпкерлер 
1554,9 
812,6 
742,3 
Жеке практикамен айналысатын адамдар 
5,1 
1,0 
4,1 
Көбінесе бірнеше тапсырыс берушімен қызмет 
көрсетуге азаматтық-құқықтық сипаттағы шарт 
бойынша қызмет көрсететін жеке тұлғалар 
- 
- 
- 
Шаруашылық серіктестіктерінің құрылтайшылары 
(қатысушылары) және акционерлік қоғамдардың 
құрылтайшылары, акционерлері (қатысушылары), 
сондай-ақ өндірістік кооперативтердің мүшелері 
болып табылатын жеке тұлғалар 
4,5 
2,7 
1,8 
Тәуелсіз жұмыскерлер 
498,8 
251,5 
247,3 
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 
мәліметтеріне сәйкес жасалды [13] 
2.2-кестедегі көрсеткіштерде жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан 
6,7 млн. адамды немесе 76,4% жалдамалы қызметкерлер, 1,6 млн.адамды - дара 
кәсіпкерлер, 5,1 мың адамды - жеке практикамен айналысатын адамдар, 4,5 
мың 
адамды 
- 
шаруашылық 
серіктестіктерінің 
құрылтайшылары 
(қатысушылары) 
және 
акционерлік 
қоғамдардың 
құрылтайшылары, 
акционерлері (қатысушылары), сондай-ақ өндірістік кооперативтердің 
мүшелері болып табылатын жеке тұлғалар, 498,8 мың адамды - тәуелсіз 
жұмыскерлер құрады. 
Жұмыспен қамтылғандардың көп бөлігі өз қызметін сауда саласында 
(16,0%), ауыл шаруашылығында (13,8%), өндірісте (12,6%), білім беруде 
(12,6%) сияқты экономикалық қызметтер түрлерінде жүзеге асырды. 
Жоғары және орта кәсіптік (арнаулы) білімі барлар 7,1 млн. адамды құрады, 
бұл жұмыспен қамтылған халықтың 81,1%. Ерлермен салыстырғандағы жоғары 
және орта кәсіптік білімі бар жұмыспен қамтылған әйелдердің үлесі 5,4 пп. 
жоғары. Жұмыспен қамтылғандардың негізгі үлесін - 31,4% (2,7 млн адамды) 
25-34 жастағы адамдар құрады. 
2019 жылғы I тоқсанда жұмыссыздар саны (табысты жұмысы болмаған, оны 
үздіксіз іздеген және оған кірісуге дайын болған 15 және одан жоғары жастағы 
адамдар) 422,8 мың адамды құрады. Жұмыссыздық деңгейі 4,8% (2018 жылғы I 
тоқсанда – 4,9%) құрады. 

42 
Еліміздегі қазіргі қoлдaныcтaғы бaғдapлaмacы «Жұмыcпeн қaмтyдың жoл 
кapтacы-2020» дa coның дәлeлi. Бұл бағдарлама 2011 жылы қaбылдaнып 
бacтaпқы кeздe нeгiзiнeн жұмыccыздықтың өcyiн төмeндeтy бoйыншa 
дaғдapыcқa қapcы ic-шapaлapды қapacтыpғaн, aл 2016 жылдaн бacтaп бoлca, oл 
жұмыccыз жәнe өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтығaн xaлық тoбын өнiмдi жұмыcпeн 
қaмтy үшiн жaғдaй жacay жaйлы мiндeттepдi жүзeгe acыpyғa нeгiздeлгeн.Aтaп 
aйтap бoлaқ, бaғдapлaмaның нapықтaғы oң өзгepicтepгe өз әcepiн тигiзyдe 
екенің көруге болады. Бүгiнгi тaңдa өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтығaндapдың үлeci 
дaмығaн eлдepмeн (Eypoпaдa–14,6%, AҚШ-6,3%) caлыcтыpғaндa aйтapлықтaй 
жoғapы бoлып қaлып oтыp, oл xaлықтың төpттeн бip бөлiгiн нeмece 24%-ды 
құpaйды. Бұл дeгeнiмiз жoғapыдa aтaлғaн тoптaғы xaлықтың cәйкeciншe 
eңбeкaқыcын қaмтaмacыз eтyдi ғaнa eмec, coнымeн қoca экoнoмикaлық дaмyдa 
coлapдың ықпaлын icкe қocy cияқты мiндeттepi тұp. 
Қазіргі уақытта Қазақстанда жұмыспен қамтылған халықтың санын қолдау 
және жұмыссыздықтың төмен деңгейін сақтау көздері болып табылады: 
-Үкімет тарапынан бақылау және "Нұрлы жол" жаңа экономикалық 
саясатының қабылданып жатқан шаралары (атап айтқанда, жұмыспен қамтуға 
жәрдемдесудің өңірлік жоспарлары, жұмыс орындарын сақтау және жұмыстан 
босатылған қызметкерлерді жұмысқа орналастыру мәселелері бойынша ірі 
кәсіпорындармен 
әкімдіктердің 
өзара 
ынтымақтастық 
туралы 
меморандумдары); 
-Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту 
бағдарламасы; 
- «Жұмыспен қамтудың жол картасы -2020». 
"Жұмыспен қамтудың жол картасы – 2020" бағдарламасын жүзеге 
асырудың оң тәжірибесі "Өнімді жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті 
дамыту" бағдарламасында пайдалануға шешім қабылдады, оны іске асыру 2017 
жылдан басталды. 
Осы бағдарламаның басты ерекшелігі өзін-өзі жұмыспен қамтыған 
халықты, сондай-ақ нарықта сұранысқа ие емес білімі бар халықты қолдауға 
қайта бағдарлау болып табылады. 
Бағдарламаның мақсаты өз бетінше жұмыспен айналысушылар мен 
жұмыссыздардың табысын ұлғайтуға, олардың нәтижелі жұмыспен 
қамтылуына жағдай жасау болып табылады. Бұл мақсатқа келесі міндеттер 
арқылы қол жеткізіледі: 
– "Әлеуметтік лифт" - жаңа өмірлік мүмкіндіктері ашу, әлеуметтік өрлеу 
және мансапты дамыту; 
– "Өмір сүру деңгейі" – табиғи шаруашылықтан заманауи тауарлар мен 
қызметтерді тұтынуға көшу мүмкіндігі; 
– "Жақсыға ұмтылу" – өмір сүру жағдайын жақсартуға ынталандыру, 
өмірлік мақсаттардың пайда болуы; 
– "Жауапкершілік" - өз отбасының өз болашағы үшін жауапкершілікті 
дамыту, ел тағдырына немқұрайлы қарамау. 

43 
Бағдарлама қазіргі заманғы еңбек нарығының проблемаларын шешуге 
бағытталған үш бағытта жұмыс істейді. Мәселен, аймақтар бойынша еңбек 
ресурстарын жетілдіру мен жұмыспен қамтуды көбейту мақсатында мынадай 
шаралар көзделген: көшуге субсидиялар төлеу; білім мен өзекті кәсіптердің 
сәйкессіздігін қысқарту – қажетті мамандықтар бойынша оқыту, сондай – ақ 
қайта даярлау; ауылда жұмыссыздықты төмендету-ауылдық кәсіпкерлерге, 
сондай-ақ өзін-өзі жұмыспен қамтыған халыққа шағын кредит беру.Осы 
бағыттағы жүргізілген шараларды “Өнімді жұмыспен қамтуды және жаппай 
кәсіпкерлікті дамыту” бағдарламасының бағыттарын төменде көре аламыз ( 
сурет 2.5). 
Сурет 2.5 - Өнімді жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту 
бағдарламасының бағыттары 
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтеріне 
сәйкес жасалды [13] 
Бұл бағдарлама шеңберінде 2017 жылы жалпы қажеттіліктерді қаржыландыру 
66 млрд теңгені құрады.Оның ішінде қаражат үш бағыт бойынша бөлінді(2.3-
кесте). 
2.3-кесте. 
Өнімді жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017 
жылға арналған үш бағыт бойынша бағдарламасын қаржыландыруы 
Бағдарлама Бағыты 
Қаржыландыруы 
Нысаналы индикаторлар 
• Сұранысқа ие мамандықтар бойынша 
оқыту 
• Өндірісте мамандарды даярлау 
Кәсіби біліктілікті 
қамтамасыз ету 
• Ауылда және қалада шағын кредит беруді 
кеңейту 
• Кәсіпкерлік негіздеріне оқыту 
Кәсіпкерлікті жаппай 
дамыту 
• Жұмысқа орналасу кезінде жәрдемдесу 
• Жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге 
қолдау көрсету 
• Еңбек ресурстарының ұтқырлығы 
Еңбек нарығын дамыту 

44 
Бағдарламаға 
қатысушыларды техникалық 
және кәсіптік біліммен және 
қысқа 
мерзімді 
кәсіптік 
оқытумен қамтамасыз ету 
11,6 млрд тенге 
ТжКБ бойынша 21,3 мың 
адамды 
оқыту, 
қысқа 
мерзімді 
кәсіптік 
білім 
беруге оқыту – 26,0 мың 
адам
Жаппай 
кәсіпкерлікті 
дамыту 
43,0 млрд тенге 
Қалалар мен ауылдарда 5800 
шағын несие беру, "Бастау-
Бизнес" жобасы бойынша 
кәсіпкерлік 
негіздеріне 
оқыту 15,0 мың адам 
2.3-кестенің жалғасы
Еңбек нарығын дамыту 
9,0 млрд тенге 
Әлеуметтік 
жұмыс 
орындарына 
жұмысқа 
орналастыру 11 359 адам, 
жастар тәжірибесіне – 12 
725 
түлек, 
қоғамдық 
жұмыстарға – 76 163 адам, 
көшуге субсидия төлеу 2792 
адам
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтеріне 
сәйкес жасалды [13] 
Жеке нысаналы индикаторлардан басқа, бағдарламаның үш бағытының 
әрқайсысы бойынша жыл сайын ЖІӨ-ні 0,8% - ға қосымша ұлғайту; кемінде 
500 мың жаңа кәсіпкерлер құру; өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың орташа 
айлық кірісін 36% - ға нақты мәнде 75 мың теңгеге дейін ұлғайту күтілуде. 
2017 жылдың алғашқы бес айында 128 мың адам бағдарламаға қатысуға 
өтініш білдірді, оның ішінде 114 мың адам бағдарламаға қатысушылар 
құрамына енгізілді, оның ішінде 105 мың адам жұмысқа орналастырылды. 

45 
Сурет 2.6 - Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті 
дамыту бағдарламасының нәтижелері 2017ж. 
Е с к е р т у – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтеріне 
сәйкес жасалды [13] 
Eлiмiздeгi экoнoмикaлық бeлceндi xaлықтың құpылымынaдaғы epeкшeлiк, 
oнaдығы тaбыc дeңгeйi төмeн бoлaтын 24% xaлықтың, oлapдың 42%-ның тeк 
opтa нeмece бacтayыш бiлiмi бap, өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтығaн xaлықтың 
үлeciнiң жoғapлығымeн cипaттaлaды. Яғни, тaбыcы 60 мың тeңгeдeн төмeн 
дeңгeйдeгi өз бeтiншe eңбeкпeн aйнaлыcyшы xaлық пeн жұмыccыз xaлықтың 
caны 853 мыңды құpaп, әpi ayылды eлдi-мeкeндepдe oлapдың 716 мыңы 
тұpaтыны бeлгiлi. Өз бeтiншe eңбeкпeн aйнaлыcyшы xaлық пeн жұмыccыздap, 
әpi нaқты кәciби бiлiктiлiк дeңгeйi жoқ, тaбыc дeңгeйi aйынa 60 мың тeңгeдeн 
төмeн 15 пeн 45 жac apaлығындaғы xaлықтың тoбы 550 мыңдaй aдaмды 
қaмтиды. 
Сурет 2.7 - «Жұмыспен қамтудың жол картасы -2020» бaғдapлaмaсының 
негізгі бaғытыттары 
Жұмысқа 
орналастырылды 
Оқытылды 

Бастапқы өтініш берген кезде бос 
жұмыс орындарына -43 мың 

Әлеуметтік жұмыс орындарына-14,7 
мың 

Жастар тәжірибесіне-9,3 мың 

Қоғамдық жұмысқа -37,7 мың 

"Бастау-Бизнес" жобасы бойынша- 
1 мың 

Кәсіптік оқыту - 6 мың 
«Жұмыcпeн қaмтyдың 
жoл кapтacы-2020» 
бағдарламасы 
Кәсіби біліктілікті қамтамасыз 
ету 
Жаппай кәсіпкерлікті дамыту 
Еңбек нарығын жетілдіру 

46 
Е с к е р т у –
Мәлiмeттep [25] нeгiзiндe aвтopмeн құpacтыpылғaн
Бaғдapлaмaдaғы мaқcaтты тoп бoлып, қaзipгi күнгi eлiмiздeгi өзiн-өзi 
жұмыcпeн қaмтығaн 2,1 млн. aдaм мeн 448 мыңдaй жұмыccыздap тaбылaды 
(сурет 2.7). 
Oндaғы өз бeтiншe жұмыcпeн aйнaлыcyшы xaлық, әpi тaбыc дeңгeйi 60 мың 
тeңгeдeн төмeн жұмыccыздap (өзiн-өзi өнiмciз жұмыcпeн қaмтығaндap) 853 
мыңдaй aдaмды құpaйды.
Coнымeн қaтap, мeмлeкeт тapaпынaн бaғдapлaмaны жүзeгe acыpy үшiн жыл 
caйын қapaжaт бөлiнeдi, оның қаржыландыру нысаналарын біз төменгі 
кестеден көре аламыз(2.4-кесте). 
2.4-кесте. 
«Жұмыспен қамтудың жол картасы -2020» бaғдapлaмaсының қapжылaндыpyы 
Көрсеткіштер
Өлшем 
бірлігі 
2017ж. 
2018ж. 
2019ж. 
Жалпы 
қажеттіліктерге 
бөлінді 
млрд.тенге 
66 
82 
101 
Қол 
жетімді 
құралдарға
млрд.тенге 
86 
87 
88 
2.4-кестенің жалғасы 
Қосымша 
қажеттіліктерге
млрд.тенге 
0 
0 
13 
Е с к е р т у –Мәлiмeттep [26, ] нeгiзiндe aвтopмeн құpacтыpылғaн 
Елдегі экономикалық жағдай жұмыспен қамтуға тікелей әсер етеді. 
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерінде еңбек нарығының 
басым бөлігіндегі" классикалық " жұмыс моделі сияқты, әдетте жұмыспен 
қамту және жұмыссыздық экономикалық жағдайға бейімделіп, ал жалақы 
өзгеріссіз қалады. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасы экономикасының жай-
күйі тұрақтысыз жағдайында, еңбек нарығында жұмыспен қамтуға зиян 
келмейтіндей жағдай қалыптасты. Eлiмiз нapықтық экoнoмикaғa көшкeлi бepi 
жaлпы iшкi өнiм 25%-ғa қыcқapғaн, aл ocыншaмa apaлықтa жұмыcпeн қaмтy 
бoлca, бap бoлғaны 15%-ғa төмeндeгeн. Бұл, eң aлдымeн, жaлдaмaлылapдың көп 
бөлiгiнiң өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтyшылap caнaтынa ayыcyымeн, coнымeн қaтap, 
дaғдapыcқa aca ayқымды түpдe ұшыpaғaн жaлaқының икeмдiлiгiнe бaйлaныcты 
бoлып oтыp. Нәтижeciндe, мaкpoэкoнoмикaлық тұpaқcыздықтap жaғдaйындa 
жұмыcпeн қaмтылғaндap caны бapыншa тұpaқты күйдe caқтaлып қaнa қoймaй, 
әpi дaғдapыc кeздecкeн cәттepдe дe өcyiн жaлғacтыpaды. Ocылaйшa eлiмiздe 
экoнoмикaлық құлдыpayлapы ұзaққa coзылмaй, oлapдың әcepi дe oншaлықты 

47 
ayыp дeңгeйдe бoлмacтaн, әp yaқыттa өндipicтiң жылдaм әpi тeз қaйтa қaлпынa 
кeлyiнe мүмкiндiк бepiп oтыp. 
Қopытындылaй 
кeлe, 
coңғы 
кeзeңдepдe 
жүpгiзiлiп 
жaтқaн 
индycтpиялaндыpy, ypбaнизaциялay caяcaты жәнe жaңa экoнoмикa тaлaптapынa 
жayaп peтiндe ұйымдacтыpылып oтырғaн мeмлeкeттiк бaғдapлaмaлapдың 
бapшacы eл экoнoмикacындaғы eңбeк нарығын талдау негізінде жұмыспен 
қамтуды басқару жүйесін жетілдіру үшiн жacaлынып oтыpғaны көpiнeдi. Aл 
мұндa eңбeк өнiмдiлiгi мeн xaлықты жұмыcпeн қaмтy өзiнiң өзeктiлiгiмeн 
epeкшeлeнeдi. Кeлeci бөлiмдe Қарағанды қаласының енбек нарығындағы 
аймақтағы жұмыспен қамтудың ағымдағы жағдайына талдау жасалады. 
2.2
Қарағанды қаласыны
ң енбек нарығын талдау негізінде аймақтағы 
жұмыспен қамтуды басқару 
Қарағанды қаласының 2050 жылға дейінгі даму стратегиясын (бұдан әрі – 
Стратегия) іске асырудың басты басымдығы Қарағанды қаласы және орталығы 
Қарағанды қаласындағы функционалдық қалалық ауданға кіретін халық саны 
776 мың адам болатын елді мекендер халқының өмір сүру сапасын арттыру 
болып табылады [27]. 
Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму 
жоспарының «Шағын және орта қалаларды дамыту» 5.9 бастамасы шеңберінде 
(Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 
Жарлығымен бекітілген) Қарағанды қаласы функционалдық қалалық аудан 
құра отырып, іргелес елді мекендермен қатар дамуы тиіс, ол үшін Стратегияда 
қалалық басқару мен экономикалық саясаттың, оның ішінде қалалық ортаны 
жайластыру, қоршаған ортаны қорғау, жұмысқа орналастыру, көрсетілетін 
қызметтердің қауіпсіздігі мен қолжетімділігін қамтамасыз ету және тағы 
басқалар сияқты қазіргі заманғы қағидаттарын ескеретін шаралар белгіленеді.
Өсу полюсі ретінде функционалдық қалалық ауданды дамыту Қазақстанның 
Орталық өңірінің экономикалық және еңбек әлеуетін шоғырландыруға, 
инфрақұрылымдық әсерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. 
Өмір сүру сапасын арттыру үшін аумақтың инвестициялық тартымдылығын 
арттыру, әлеуметтік инфрақұрылымның сапасы мен қолжетімділігін арттыру, 
экологиялық жағдайды жақсарту және халықтың өмірі үшін қауіпсіз жағдайлар 
жасауға бағытталған іс-шаралар кешенін жүзеге асыру жоспарлануда.
Стратегия Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің
2019 жылғы 11 қаңтардағы № 3 бұйрығымен бекітілген республикалық және 
облыстық маңызы бар қалалардың стратегияларын әзірлеу жөніндегі әдістемеге 
сәйкес әзірленді. 
2.5-кесте.
Қарағанды облысының бойынша еңбек әлеуетін орналастыру 
Жұмыспен 
Жалдамалы 
Өз бетінше жұмыспен 

48 
қамтылған халық 
саны 
қызметкерлер саны
қамтылған халық саны 
Облыс 
662400
494419 
167981 
Караганды 
189899 
166386 
23513 
Темиртау 
87839 
76260 
11576 
Жезказган 
53113 
35629 
17484 
Сатпаев 
38073 
27067 
11006 
Балхаш 
36336 
32461 
3875 
Шахтинск 
34001 
25341 
8660 
Е с к е р т у - https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/ сайтынан алынған [29] 
Еңбек нарығында жұмыс күшіне деген сұраныс пен ұсыныстың арасында 
тепе-теңдіктің жоқтығы жоғарыдағы 2.5-кестеде байқалады.
Еңбек нарығының талдау негізінде жұмыспен қамтуда аса дефицитті 
жұмыскерлері, олар: оқытушылар, медициналық жұмыскерлер, құрылыс-
жөндеу 
жұмыстарының 
жұмыскерлері, 
операторлар, 
аппаратшылар, 
машинисттер, әр типтегі темір ұсталары, барлық санаттағы жүргізушілер, 
автокран жүргізушілері, күзетшілер. 
2010-2019 жылдары Қарағанды қаласы халқының саны 32,5 мың адамға 
немесе 7%-ға өскенін біз төменде (сурет 2.8) көре аламыз, бұл орташа 
облыстық деңгейден (облыс бойынша орташа-2,3%-ға) жоғары. 
Сурет 2.8 -2009-2018 жылдары халық санының динамикасы және Қарағанды 
қаласының өсу қарқыны 
Е с к е р т у - https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/ сайтынан алынған [29] 
Қала халқының негізгі үлесін еңбекке қабілетті жастағы адамдар құрайды, 
халықтың жалпы санынан шамамен 60-66%. 0-ден 15 жасқа дейінгі адамдардың 
жас санаты 2019 жылы халықтың жалпы санының 24,1%-ын құрады, 2017 
жылмен салыстырғанда 4 пайыздық тармаққа өсті. 63(58) жастан асқан халық 
465,4 
471 
475,5 
479,2 
484,8 
492,3 
498 
500,6 
501,4 
497,9 
101,3 
101,2 
100,9 
100,8 
101,2 
101,6 
101,2 
100,5 
100,2 
99,3 
80
85
90
95
100
105
440
450
460
470
480
490
500
510
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
Халық саны,мың адам 
Өсу қарқыны,өткен жылға қарағанда %-бен 

49 
2017 жылмен салыстырғанда 2,1 пайыздық тармаққа ұлғайып, халықтың жалпы 
санының 15,7%-ын құрайтыны (сурет 2.9) көрсетілген. 
Сурет 2.9 - 2009-2018 жылдары негізгі жас топтары бойынша Қарағанды 
қаласы халқының құрылымы 
Е с к е р т у - https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/ сайтынан алынған [29]
Қазіргі уақытта Қарағанды қаласы дамыған өндірістік инфрақұрылымы 
және білікті еңбек ресурстары бар тарихи өнеркәсіптік қала болып табылады. 
Еңбек қосымшасының негізгі саласы Қарағанды қаласының өсу 
нүктелерінде (өнеркәсіптік аймақтар, «Сары Арқа» АЭА, металлургиялық, 
медициналық және фармацевтикалық кластерлер кәсіпорындары, ИИДМБ және 
т.б. жобалары) еңбек ресурстарының жұмыспен қамтылуы болып табылады.
Экономикалық белсенді халық саны 9,6 мың адамға, 2017 жылы
231,7 мыңнан 2019 жылы 241,3 мың адамға дейін өсті. Бұл ретте олардың
15 жастан және одан жоғары жастағылардың санындағы үлесі 62,4%-дан
67,8%-ға дейін өзгеріп тұрды. 
22,4 
23,7 
24,1 
67,7 
61,1 
60,2 
9,9 
15,2 
15,7 
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2017
2018
2019
0-15
16-62(57)
63(57)+

50 
Сурет 2.10 - Қарағанды қаласының 2017-2019 жылдардағы еңбек 
нарығының негізгі индикаторлары 
Е с к е р т у - https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/ сайтынан алынған [29] 
Қарағанды қаласында жұмыспен қамтылған халық 7% артты және 2019 
жылы 228,7 мың адамды құрады. Өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық саны 3,3 
мың адамға азайды және 2019 жылы 27,2 мың адамды құрады. Жұмыссыздық 
деңгейі
2017 жылғы 7,8%-дан 2019 жылы 5,2%-ға дейін қысқарғаны жоғарыда (сурет 
2.10) көрсетілген. 
2.6-кесте.
Қарағанды қаласы бойынша 2016-2019 жылдары еңбек нарығының негізгі 
индикаторлары 
Көрсеткіштер 
2016ж 
2017ж 
2018ж 
2019ж 
Экономикалық 
белсенді 
халық /жұмыс күші, адам 
263 393 
252 732 
241 798 
241 323 
2.6-кестенің жалғасы 
Халықтың 
экономикалық 
белсенділігінің 
деңгейі/жұмыс 
күшіне 
қатысу деңгейі, % 
67,8 
64,9 
62,3 
62,4 
Жұмыспен қамтылған халық, 248 500 
239 020 
228 891 
228 665 
13,7 
12,9 
12,7 
30,5 
24,5 
27,2 
208,6 
204,4 
201,5 
5,4 
5,3 
5,2 
0%
100%
200%
300%
400%
500%
600%
2017
2018
2019
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Өз бетінше жұмыспен қамтылғандар,мың адам 
Жұмыссыздар,мың адам 
Жалдалмалы,мың адам 
Жұмыссыздық деңгейі 

51 
адам 
оның 
ішінде 
өзін-өзі 
жұмыспен қамтыған 
33 560 
30 454 
24 519 
27 213 
Жұмыспен қамту деңгейі, % 
94,3 
94,6 
94,7 
94,8 
Жұмыссыздар-барлығы, адам 14 893 
13 712 
12 907 
12 658 
Жұмыссыздық деңгейі, % 
5,7 
5,4 
5,3 
5,2 
Экономикалық белсенді емес 
халық / жұмыс күшінің 
құрамына 
кірмейтін 
тұлғалар, адам 
124 899 
136 438 
146 600 
145 513 
Халықтың 
экономикалық 
белсенділігінің 
деңгейі/ 
жұмыс күшінің құрамына 
кірмейтін 
адамдардың 
деңгейі, % 
32,2 
35,1 
37,7 
37,6 
Е с к е р т у - https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/ сайтынан алынған [29] 
Қарағанды қаласы бойынша 2016-2019 жылдары еңбек нарығының негізгі 
индикаторлары (2.6-кесте) көрсетілген[28]. 
Біз ауыл, орман және балық шаруашылығында жұмыспен қамтылғандар 
үлесі 2017 жылғы 3,7%-дан 2019 жылы 0,7%-ға дейін қысқарғаның (сурет 2.11)
көре аламыз. Өнеркәсіпте және құрылыста жұмыспен қамтылғандар үлесі 2017 
жылғы 28,8%-дан 2019 жылы 23,8%-ға дейін азайған. Қызмет көрсету 
саласында жұмыспен қамтылғандар үлесі 2017 жылғы 67,5%-дан 2019 жылы 
75,5%-ға дейін артты. 
Сурет 2.11 - 2017-2019 жылдары Қарағанды қаласының экономика секторлары 
бойынша халықты жұмыспен қамту құрылымы 
Е с к е р т у - https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/ сайтынан алынған [29]
Қарағанды қаласында жалдамалы жұмыскерлердің нақты саны соңғы бес 
жылда негізінен өнеркәсіп, құрылыс, ақпарат және байланыс, қаржы және 
сақтандыру қызметі, әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету саласында 9%-ға 
төмендегенін атап өтуге болады.
0,7 
0,4 
0,7 
23,7 
22,1 
23,8 
75,5 
77,5 
75,5 
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2017
2018
2019
Ауыл , орман және балық шаруашылығы 
Өнеркәсіп және құрылыс 
Қызмет көрсету саласы 

52 
Құрылыс саласында жалдамалы жұмыскерлердің нақты санының
төмендеуі (2.7-кестеде) 40,6%-ды, ақпарат және байланыс саласында - 38,4%-
ды, әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету саласындағы қызметте - 31,7%-ды, 
қаржылық және сақтандыру қызметінде - 25,6%-ды, өзге де қызмет түрлерін 
ұсынуда - 27,2%-ды, өнеркәсіпте - 13,7%-ды құрайды. 
«Жылжымайтын мүлікпен жасалатын операциялар» саласындағы жұмыспен 
қамту 5 есеге төмендеді. 
2.7-кесте.
Қарағанды қаласындағы жалдамалы жұмыскерлердің нақты саны, адам 
2016 
2017 
2018 
2019 
Барлығы
147 668 
143 022 
144 868 
144 515 
Ауыл, орман және балық шаруашылығы 
141 
158 
177 
178 
Өнеркәсіп
37 923 
35 824 
35 318 
36 019 
Кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді 
қазу 
16 395 
15 359 
15 324 
15 870 
өңдеу өнеркәсібі 
13 473 
12 048 
11 728 
11 842 
Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа 
баптау 
5 781 
6 211 
5 883 
5 890 
Сумен 
жабдықтау; 
кәріз 
жүйесі, 
қалдықтардың жиналуын және таратылуын 
бақылау 
2 274 
2 206 
2 383 
2 417 
Құрылыс
3 475 
2 569 
2 831 
2 464 
Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер 
мен мотоциклдерді жөндеу 
11 219 
10 834 
11 827 
12 078 
Көлік және қоймалау 
9 438 
9 747 
10 755 
11 081 
Тұру және тамақтану бойынша қызметтер 
355 
374 
499 
460 
Ақпарат және байланыс 
3 756 
3 400 
2 769 
2 556 
Қаржы және сақтандыру қызметі 
4 577 
4 406 
4 311 
3 661 
Жылжымайтын 
мүлікпен 
жасалатын 
операциялар 
495 
414 
666 
104 
Кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет 
2 866 
2 960 
3 084 
3 713 
Әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету 
саласындағы қызмет 
8 012 
6 952 
6 690 
6 061 
Мемлекеттік басқару және қорғаныс; 
міндетті әлеуметтік қамсыздандыру 
19 132 
18 716 
18 688 
18 309 
Білім беру 
25 368 
25 293 
25 821 
26 254 
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет 
көрсету
17 151 
17 355 
17 524 
17 637 
Өнер, ойын-сауық және демалыс 
2 227 
2 612 
2 516 
2 496 
Е с к е р т у - https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/ сайтынан алынған [29]
2018-2019 жылдары кадрларға қажеттілік өнеркәсіпте, құрылыста, 
көтерме және бөлшек саудада, автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеуде, 
көлік және қоймалау, әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету, білім беру, 

53 
денсаулық сақтау және әлеуметтік көрсетілетін қызметтер саласында 
байқалады. Бұл ретте жалпы қажеттілік 2018 жылмен салыстырғанда 2019 
жылы 228 адамға азайды.
Орта есеппен жалдамалы жұмыскерлердің орташа айлық жалақысы (2.8-
кесте) соңғы бес жылда 30%-ға өсті. 
2.8-кесте.
Қарағанды қаласындағы жалдамалы жұмыскерлердің орташа айлық 
жалақысы, теңге 
2016 
2017 
2018 
2019 
Барлығы
116 877 
127 042 
135 003 
146 258 
Ауыл, орман және балық шаруашылығы 
73 037 
94 578 
92 843 
113 203 
Өнеркәсіп 
159 914 
172 206 
183 556 
212 562 
Кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді 
қазу 
183 043 
204 781 
216 872 
269 982 
Өңдеу өнеркәсібі 
162 797 
168 119 
178 197 
190 259 
Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа 
баптау 
114 553 
125 225 
137 464 
143 271 
Сумен 
жабдықтау; 
кәріз 
жүйесі, 
қалдықтардың жиналуын және таратылуын 
бақылау 
91 389 
99 996 
109 473 
113 672 
Құрылыс 
93 071 
105 405 
119 225 
144 891 
Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер 
т.б. жөндеу 
96 503 
101 888 
110 493 
116 741 
Көлік және қоймалау 
133 364 
139 053 
149 549 
164 266 
Тұру және тамақтану бойынша қызметтер 
64 538 
72 598 
90 607 
93 990 
Ақпарат және байланыс 
128 849 
140 508 
144 200 
145 044 
Қаржы және сақтандыру қызметі 
156 316 
180 394 
192 927 
202 903 
Жылжымайтын 
мүлікпен 
жасалатын 
операциялар 
101 528 
89 483 
142 254 
68 056 
Кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет 
158 449 
139 132 
157 562 
155 025 
Әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету 
саласындағы қызмет 
71 114 
69 378 
74 128 
77 963 
Мемлекеттік басқару және қорғаныс; 
міндетті әлеуметтік қамсыздандыру 
112 057 
114 171 
121 651 
130 286 
Білім беру
86 018 
101 405 
104 280 
105 837 
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет 
көрсету 
89 173 
103 421 
107 604 
106 756 
Өнер, ойын-сауық және демалыс 
102 859 
147 755 
177 533 
176 177 
Көрсетілетін қызметтердің өзге де түрлерін 
ұсыну
90 382 
101 106 
111 000 
120 565 
Е с к е р т у - https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/ сайтынан алынған [29] 
Қорындылай келе, Қарағанды қаласының енбек нарығындағы аймақтағы 
жұмыспен қамтудың ағымдағы жағдайына талдау жүргізгендегі негізгі түйінді 
тұжырымдарды : 

54 
1) Жұмыссыздық деңгейі облыстық көрсеткіштен жоғары (2018 жыл: облыс 
бойынша 4,6%, Қарағанды қаласы бойынша 5,2%); 
2) Жұмысқа орналастыру, еңбек жағдайларын жақсарту саласында 
жүргізіліп жатқан аймақтағы саясаттың нәтижесі ретінде өзін-өзі жұмыспен 
қамтыған халықтың санын төмендету, нәтижесі ретінде жасырын жұмыспен 
қамту деңгейін төмендету; 
3) Өндірістік және білім беру салалары арасындағы байланыстың 
нашарлығы, жоғары оқу орындары мен ТжКБ білім беру стандарттарына жаңа 
мамандықтардың әлсіз енгізілуінің салдарынан білікті мамандарға қажеттілік 
проблемасы байқалады. 
2.3 Қарағанды қаласында мемлекеттік бағдарламаларды іске асыруды 
талдау және жұмыспен қамтуды басқару жүйесін жетілдіруі 
«Бизнестің жол картасы 2020» бизнесті қолдау және дамыту мемлекеттік 
бағдарламасын жүзеге асыру бойынша жұмыстар жалғасуда. 
Бағдарламаны іске асыру басталғаннан бері барлығы 110,9 млрд. теңгеден 
астам сомаға 7 593 жұмыс орнын құра отырып 692 жоба мақұлданды, оның 
ішінде мынадай құралдар бойынша: 

кредит бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау 100,5 млрд. теңге 
сомасына 535 жоба мақұлданды; 

кредиттерге кепілдік беру 4 млрд. теңге сомасына 115 өтінім мақұлданды; 

мемлекеттік гранттарды ұсыну 43,8 млн. теңге сомасына 17 өтінім 
мақұлданды; 

өндірістік инфрақұрылымды жүргізу 6,4 млрд. теңге сомасына 25 жоба 
мақұлданды.
«Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасын іске асырудың проблемалық 
сәттері бар. Бұл бизнес жобаларын қаржыландыру мүмкіндігі бойынша қажетті 
шешім қабылдау үшін кәсіпкер ұсынатын құжаттардың тізбесіне заңнамалық 
деңгейде нақты талаптардың болмауы. Сондай-ақ кепілдік қамтамасыз ету 
бөлігінде банктер жүргізетін қатаң кредит саясаты. 
Қарағанды қаласының халықты жұмыспен қамту орталығымен нәтижелі 
жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытуға арналған 
бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында жұмыссыз халықты оқытуға 
байланысты жұмыссыз халыққа шәкіртақы төленеді, сол себепті жұмыссыз 
азаматтар орталық арқылы оқығанды қалайды. 
Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың
2017-2021 жылдарға арналған «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде 
микрокредиттер беріледі. 2017 жылдан бастап ЕДБ жалпы сомасы 1 323 млн. 
теңгеге 104 микрокредит берді, оның ішінде 2019 жылы 680,3 млн. теңгеге
53 микрокредит берілді.

55 
2017 жылдың басынан бастап Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай 
кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасының шеңберінде кәсіби оқытуға (қайта 
даярлау) – 626 адам жіберілді.
Қоғамдық жұмыстарға, жастар тәжірибесіне және әлеуметтік жұмыс 
орындарына жолданған жұмыссыздар санының өсуі еңбек нарығының 
теңгерімсіздігімен, жүгінуші азаматтарға жұмысқа орналастыруда уақытша 
жәрдем көрсету қажеттілігімен байланысты әрі республикалық бюджет 
есебінен қаржыландыру артқан. 
2017 жылдан бастап Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай 
кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасының шеңберінде жеке істі ашуға 
материалдық көмек көрсету жүргізілген жоқ, өйткені микрокредит беру арқылы 
бағдарламаның екінші бағыты іске асырылуда. 2017 жылдан бастап Нәтижелі 
жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасының 
шеңберінде жеке істі ашуға материалдық көмек көрсету жүргізілген жоқ, 
өйткені микрокредит беру арқылы Бағдарламаның екінші бағыты іске 
асырылуда. 
Жастар тәжірибесіне жіберілгендер саны 2019 жылмен салыстырғанда 2017 
жылы 2 есе артты (2017 жылы – 123 адам, 2018 жылы - 395 адам, 2019 жылғы 9 
айда – 324 адам).
Әлеуметтік жұмыс орындарына жіберілгендер саны 2017 жылмен 
салыстырғанда 2018 жылы 4 есе артты (2015 жылы – 76 адам, 2016 жылы - 424 
адам, 2019 жылғы 9 айда – 243 адам).
2019 жылы жұмысқа орналасу мәселесіне қатысты өтініш беріп, жұмыспен 
қамтылған жұмысқа қабілетті жастағы мүгедектер саны 12,6%-ға азайды, (2017 
жылы – 224 адам, 2018 жылы – 241 адам, 2019 жылдың 9 айында – 145 адам).
Жыл сайын қаланың еңбек нарығы оралмандар санынан келетін жұмыс 
күшінің арқасында толықтырылып отырады, оларға жұмыссыздық кезеңінде 
әлеуметтік көмек көрсету алғашқы орында тұрады. 2018 жылы салыстырғанда 
жұмысқа орналастырылған оралмандар саны 3%-ға (2.9-кесте) өсті .
2.9-кесте. 
Қарағанды қаласының халықты жұмыспен қамту орталығымен нәтижелі 
жұмыспен қамтуды ұйымдастыру 
Көрсеткіштер 
2017ж. 
2018ж. 
2019ж. 
9 айында 
Жұмыспен қамту бөліміне жұмысқа 
орналасу сұрағымен жүгінгендер 
10 906 
22 223 
15 752 
Жұмысқа орналасқандар 
8 403 
18 168 
12 356 
Соның ішінде жастар 16-29 жас аралығы 
3 761 
7 060 
4 776 
Жұмыспен қамту мәселесі бойынша келген 
тұлғалардың 
санынан 
жұмысқа 
орналастырылғандар үлесі 
77 
82 
81 
(ЖҚЖК есептемегенде), %
2.9-кестенің жалғасы 

56 
Кәсіби оқытуға жіберілген адам саны 
359 
576 
626 
Соның ішінде жастар
155 
210 
274 
Қоғамдық жұмысқа 
423 
449 
498 
Жіберілген адам саны 
Соның ішінде жастар
339 
330 
381 
Әлеуметтік жұмыс орындары
76 
424 
243 
«Жастар тәжірибесі» 
123 
395 
324 
Материалдық көмек 
43 
- 
Жаңа жұмыс орындарын құру 
2724 
3643 
3591 
Е с к е р т у -
 
https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/
 
сайтынан алынған [29]
2019 жылы жаңа жұмыс орындары 0,05%-ға өсті (2017 жылы – 2724, 2018 
жылы – 3643, 2019 жылғы 9 ай бойынша - 3591). 
Бизнесті қолдау бағдарламасын және қолайлы климатты іске асыру 
нәтижесінде қалада жаңа сауда объектілері және шағын және орта бизнестің 
қызмет көрсету салалары, оның ішінде өз қаражаты есебінен дамып жатыр. 
Бизнес саласында Е-коммерциялық орталығы іске қосылды, қарағандылықтар 
Wooppay және Flip.kz сияқты ірі компаниялардың негізін қалаған. Қарағандыда 
салынып жатқан «Альфарух» ЖШС көтерме-тарату орталығының базасында 
Онлайн-КТО жобасы іске қосылады деп күтілуде. 
Қала экономикасына шағын және орта бизнестің белсенді қатысуы негізгі 
көрсеткіштердің оң динамикасына әсер етті. Бүгінгі таңда қала 
экономикасындағы ШОБ үлесі 50,5%-дан астамын, ал салық түсімдерінде 48%-
дан астамын құрайды. 
Жаңа жұмыс орындарын құруға қатысты айтатын болсақ 2018 жылғы 
жағдай бойынша Қарағанды қаласында кәсіпкерлердің жеке бастамалары 
бойынша 4800 жаңа жұмыс орындары құрылды (кеңейту, өндірісті жаңалау, 
жаңа кәсіпорындар, коммерциялық объектілер ашу және т.б.), соның ішінде 
тұрақты жұмыс орындары – 3117, уақытша және маусымдық жұмыс орындары 
– 1683. 
Қарағанды қаласының 2050 жылға дейінгі даму стратегиясының Қазақстан 
Республикасының ұзақ мерзімді әлеуметтік-экономикалық даму стратегиялары 
мен бағдарламаларымен өзара байланысты.
Қазақстанның, оның ішінде Қарағанды қаласын дамытудың стратегиялық 
басымдықтары: 

өнеркәсіптің және инновациялық қызметтің, инвестициялық және 
сыртқы экономикалық қызметтің, шағын және орта кәсіпкерліктің, тұтыну 
нарығының, туризмнің тұрақты дамуына жәрдемдесу негізінде экономиканың 
нақты секторының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету. Қазіргі заманғы 
индустриядан кейінгі экономиканы қалыптастыру үшін ел халқының кемінде 
70%-ын қалаларда шоғырландыру қажет;

білім беруді, мәдениетті, дене шынықтыру мен спортты, еңбек 
нарығын және халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуді, әлеуметтік 
қызмет 
көрсетуді 
және 
халықты 
қолдауды 
дамытуды, 
сондай-ақ 

57 
демографиялық жағдайды жақсартуды қамтамасыз етуді, денсаулық сақтауды 
дамытуға жәрдемдесуді қамтитын әлеуметтік саланы дамыту. Осыған 
байланысты қалада күтілетін өмір сүру ұзақтығы 84 жасқа дейін өсуі тиіс; 

инженерлік-көліктік 
инфрақұрылымды 
дамытуды, 
қолайлы 
экологиялық ортаны және халықтың тіршілік ету қауіпсіздігін қамтамасыз етуді 
қамтитын теңгерімді кеңістікті дамыту мен сапалы қалалық ортаны қамтамасыз 
ету. 
2050 жылға дейінгі кезеңге арналған Қарағанды қаласын дамытудың 
аталған стратегиялық басымдықтары Қазақстан Республикасының жалпы 
дамуының стратегиялық бағдарларын ескере отырып қалыптастырылады. 
Қазақстанның 2050 жылға дейінгі даму стратегиясы Қазақстан 
Республикасының жаһандық пайымы мен даму стратегиясын, елдің 
экономикалық, саяси, қоғамдық дамуының ұзақ мерзімді бағыттары мен 
басымдықтарын айқындайды. 
Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі 
тұжырымдамада 
стратегиялық 
бағыт 
ретінде 
әлемдік 
деңгейдегі 
агломерацияларды қалыптастыру белгіленген, бұл Қарағанды қаласының 
стратегиялық бағыттарына жауап береді. Перспективада өзіне функционалдық 
қалалық ауданды қамтитын Қарағанды қаласында орталығы бар ірі 
агломерацияны қалыптастыру көзделеді. 
Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі 
тұжырымдаманың күтілетін түйінді нәтижелерінің бірі еңбек өнімділігінің 5 есе 
өсуі және бизнесті жүргізу үшін қолайлы жағдайлар жасау, инфрақұрылым мен 
адами капиталға инвестицияларды жаңғырту, бизнес-құзыреттер мен бизнесті 
жүргізу дағдыларын дамыту есебінен ЖІӨ өндірісі көлемінде шағын және орта 
бизнес үлесінің кемінде 50%-ға дейін ұлғаюы болып табылады. 
Еңбек өнімділігін арттыру міндеті Стратегияның басты бастамаларының 
бірі болып табылады және негізгі нысаналы индикаторларға енгізілген. 
«Қазақстан-2050» стратегиясына сәйкес 2050 жылға қарай бір жұмыскерге 
еңбек өнімділігінің деңгейі 126,5 мың АҚШ долларына дейін өсуі тиіс.
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері санының және оларда жұмыспен 
қамтылғандар санының өсуі, олардың өткізу және инновациялық белсенділігін 
жандандыру – «Қазақстан – 2050» Стратегиясының басты міндеттерінің бірі. 
Қойылған мақсатқа сәйкес шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға 
жәрдемдесетін қолайлы жағдайлар жасау міндетін шешу үшін Қарағанды 
қаласында «Мықты шағын және орта бизнес және дамыған кәсіпкерлік бастама 
- Қарағанды қаласы экономикасының маңызды құрамдас бөліктері» атты 
стратегиялық бастама іске асырылатын болады. 
Шағын және орта бизнес 2019 жылдың қорытындысы бойынша тіркелген 
ШОК субъектілерінің саны 51 530 бірлікті құрады немесе 2017 жылға 
қарағанда 5,3 есе көп (9 706 бірлік), қолданыстағы ШОК субъектілерінің саны 
12,7 есе өсті.

58 
2019 жылы ШОБ субъектілері (2.10-кесте) шығаратын өнім мен көрсеткен 
қызметтерінің көлемі 778 млрд.теңгені немесе 2017 жылға 126,7%-ды құрады. 
Бөлшек тауар айналымы 685 млрд. теңгені құрап, 2017 жылдың тиісті 
көрсеткішімен салыстырғанда 479 млрд. теңгеге артты. 
2.10-кесте 
Қарағанды қаласы бойынша ШОБ көрсеткіштері, теңге 
Жылдар 
Тіркелген 
қосымша
ШОБ саны 
ШОБ 
қолданыстағы 
субъектілерінің 
саны
Бөлшек тауар айналымы, 
млн. теңге 
Шығарылатын 
өнім 
және 
ШОБ қызметін 
көрсету 
туралы, 
млн. 
теңге 
2017 
50 415,00 
38 432,00 
532 856,00 
- 
2018 
50 636,00 
38 532,00 
603 268,60 
614 065,00 
2019 
51 530,00 
40 542,00 
685 354,60 
778 021,00 
Е с к е р т у - https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/ сайтынан алынған[29]
Мемлекеттік қолдау құралдары кәсіпкерлікті дамыту деңгейін арттыруға оң 
динамикасын берді. 
Қарағандының миллиондық-қала мәртебесі бизнестің дамуына қуатты 
серпін береді. 2020 жылдан бастап шағын және орта бизнестен корпоративтік 
табыс салығының (КТС) түсімдері қала басшылығына қолайлы орта құру мен 
дамытуға көбірек қаражат алуға мүмкіндік береді. Бюджетаралық қатынастар 
жүйесін реформалау шағын және орта бизнесті ашу мен дамыту үшін қолайлы 
жағдайлар жасау арқылы бизнес-сектордан салық жинауға жергілікті биліктің 
қатынасын өзгертеді. 
Жаңа мәртебе қалаға инвесторларды белсенді тартуға көмектеседі, өйткені 
миллиондаған халқы, экономикалық ресурстары бар қала инвестиция салу үшін 
индикатор болып табылады. 
Бұл оның облыс орталығының ағымдағы рөлімен салыстырғанда Қарағанды 
дамуының айқын артықшылықтарының бірі болады, сондай-ақ қаланы 
экономикалық тұрғыдан өзін-өзі қамтамасыз ететін қалаға айналдыру үшін 
алғышарттар жасайды. Қалаға ірі инвесторлар келеді, яғни жаңа өндіріс 
орындары және жаңа жұмыс орындары пайда болады. Бұл оның облыс 
орталығының ағымдағы рөлімен салыстырғанда Қарағанды дамуының айқын 
артықшылықтарының бірі болады, сондай-ақ қаланы экономикалық тұрғыдан 
өзін-өзі қамтамасыз ететін қалаға айналдыру үшін алғышарттар жасайды. 
Қарағанды қаласының экономикасының дамуы мен енбек нарығының одан 
әрі ұлғаюы үшін ұсыныстар жасалды: 
- 
«Бизнестің жол картасы-2020», «Өнімділік-2020», «Экспорт-2020», 
«Жұмыспен қамту-2020» салалық бюджеттік бағдарламаларда ұсынылған 
мемлекеттік қолдау шеңберінде кәсіпкерлермен түсіндірме жұмысын жүргізу; 

59 
- 
халықты баспа және электрондық БАҚ-тар арқылы ақпараттандыру үшін 
іске асырылатын бағдарламалар туралы материалдар жариялау; 
- 
қалада мемлекеттік-жеке әріптестік тетіктерінің әрі қарай дамуына 
қолдау көрсетілуін қамтамасыз ету; 
- 
өндірістік кәсіпорындар, университеттер, технопарк, Индустриялыққ 
парк, жергілікті билік органдары, консалтингтік фирмалар, сертификаттау 
орталықтары арасындағы өзара байланыс аясын тәртіпке келтіру және кеңейту; 
- 
жаңа өңдірістерді құру, кәсіпорындарды жаңғырту және техникалық 
қайта қаруландыру бойынша инвестициялық жобаларды іске асыруға қолдау 
көрсету;кәсіпкерлікті қолдау мәселесінде қоғамдық қорлар, екінші деңгей 
банктерімен, даму институттарымен өзара қатынасты ұйымдастыру; 
- ИИДМБ аясында жаңа өнеркәсіптік жобаларды жүзеге асыру және 
қолданыстағы өндірістерді жаңғырту ("Қарағанды фармацевтикалық кешені 
фармацевтикалық зауыт құрылысының үшінші кезеңінің құрылысы, 
"Қарағанды кәмпиттері Групп ЖШС қантты кондитерлік өнімдер фабрикасын 
жаңғырту). 
- қала экономикасына инвестициялар тартуға бағытталған ақпараттық-
презентациялық іс-шаралар (жарияланымдар, көрмелер, ресми кездесулер, 
форумдар, баспа, теледидарлық және электрондық БАҚ, интернет-ресурстар) 
өткізу. 
Сондай-ақ, Қарағанды қаласында «Good Zone» коворкинг орталығы 
ашылды, ол іс-шаралар: семинарлар, конференциялар, іскерлік кездесулер, 
мемлекеттік жастар саясатын тиімді іске асыру мақсатында жастар арасынан 
шығармашылық, ғылыми ортаны жинақтау үшін жұмыс орнын немесе белгілі 
бір жастар кеңістігін ұсынуға арналған. 
2.11-кесте 
SWOT-талдау Қарағанды қаласының енбек нарығындағы жұмыспен қамтуды 
жетілдіруге қол жеткізуін талдау
Оң ықпалы 
Кері ықпалы 
шк
і орт
а 
Күшті жағы: 
1.Аз 
қамтылған 
азаматтар 
санын 
азайту,оларды жұмысқа орналастыру.
2. Жұмыссыздық деңгейін төмендету. 
3.Мемлекеттік 
және 
салалық 
бағдарламалар жобасын жүзеге асыру 
аясында жаңа жұмыс орындарын құру. 
Әлсіз жағы: 
1. Жұмыссыздар құрамындағы еңбекке 
жарамдылар үлесінің өсуі. 
2. Еңбек нарығындағы үйлесімсіздік. 

60 
С
ыртқ
ы орта
Мүмкіндіктер 
1. Тұрақтандыру мақсатында үш жақты 
серіктестік (әкімдік, кәсіподақ, жұмыс 
берушілер)
2. «Нәтижелі жұмыспен қамтуды және 
жаппай 
кәсіпкерлікті 
дамыту 
бағдарламасын» іске асыруын жетілдіру
3. Мүгедектерге қызмет көрсету сапасын 
және оңалту шараларын жақсартуға 
әкелетін, арнайы қызмет көрсетуге ҮЕҰ-
ды тарту. 
Қатерлер 
1. 
Кәсіпорындардағы 
экономикалық 
тұрақсыздық. 
2. Кәсіпорындардағы жұмыскерлердің 
қысқартылуы. 
3. Жұмыссыздар мамандығының еңбек 
нарығында ұсынылатын бос жұмыс 
орындарына сәйкес келмеуі. 
4. Еңбек нарығында талап етілетін 
жұмысшы мамандықтары бар мамандар 
төлемақысының төмендігі 
Өзекті мәселелері:
- Жұмыссыздар құрамындағы жұмысқа қабілеттілер үлесін арттыру; 
- Жұмыс күші сұранысы мен ұсынысының мамандықтар бойынша сәйкес 
келмеуі; 
Қopытa 
кeлe, 
2-бөлiмдe 
қaзipгi 
тaңдaғы 
жалпы 
Қaзaқcтaн 
Pecпyбликacындaғы, сондай-ақ Қарағанды қаласының eңбeктiк нapықтың 
жaғдaйы, eңбeк өнiмдiлiгi мeн xaлықты жұмыcпeн қaмтyды басқару жәнe eңбeк 
нapығын мeмлeкeттiк жетілдіру жүйесі мeн мәceлeлepi қарастырылды. 
Қaзaқcтaн 
Pecпyбликacының 
Ұлттық 
Экoнoмикa 
Миниcтpлiгiнiң 
Cтaтиcтикa кoмитeтiнiң дepeктepi бoйыншa 2018 жылы жұмыc күшiнiң caны 
2017 жылдың қopытындыcымeн caлыcтыpғaндa 98,6 мың aдaмғa, яғни 1,1%-ғa 
apтып, oның жaлпы caны 9078,9 мың aдaмды құpaйды, жұмыcпeн қaмтылғaн 
xaлық caны 8637,5 мың aдaмды құpaды нeмece 96,5 мың aдaмғa, яғни 1,1%-ғa 
apтты. Көптeгeн aймaқтapдa жaлдaмaлы жұмыcкepлepдiң caны дa өcтi. 
Жaлдaмaлы жұмыcкepлepдiң eң төмeнгi көpceткiшi Coлтүcтiк Қaзaқcтaн 
oблыcындa 1,1%-ды құpaды, яғни 217 мың aдaмғa дeйiн, aл eң жoғapғы өcy 
көpceткiшi Aлмaты oблыcындa - 51%-ды құpaды, яғни 722 мың aдaмғa дeйiн. 
Өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтығaндapдың 5,1%-ғa eң төмeнгi көpceткiшi Қызылopдa 
oблыcындa, oндa 115,6 мың aдaмғa дeйiн жәнe Бaтыc Қaзaқcтaн oблыcындa, 
oндa бoлca 117,3 мың aдaмғa дeйiн, aл eң жoғapғы көpceткiш 63,6%-ғa тeң 
Қapaғaнды oблыcындa, яғни oндa 52,9 мың aдaмғa дeйiн өзгepic бaйқaлaды. Бұл 
peттe Нұp-Cұлтaн жәнe Aлмaты қaлaлapындaғы жaғдaй кepiciншe бoлып oтыp, 
мұндa өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтyшылapдың caны тиiciншe Нұp-Cұлтaн 
қaлacындa 19,4%-ғa, яғни 35,7 мың aдaмғa дeйiн өcкeн бoлca, aл Aлмaты 
қaлacындa 23,3%-ғa, яғни 69,9 мың aдaмғa дeйiн өcтi. Шығыc Қaзaқcтaн 
oблыcындa дa жaлдaмaлы жұмыcкepлepдiң caны 0,8%-ғa, яғни 479,8 мың 
aдaмғa дeйiн, aл өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтyшылapдың caны 17,2%-ғa, яғни 200,7 
мың aдaмғa дeйiн бip yaқыттa қыcқapғaн жaлғыз өңip бoлып oтыp. 
Coңғы жыдapдaғы дepeктep бoйыншa экoнoмикaдa жұмыc күшiнe eдәyip 
cұpaныc бaйқaлaды, жaлдaмaлы жұмыcкepлepдiң caны қaлaлapдa дa, ayылдық 
жepлepдe дe күннeн-күнгe ұлғaюдa. Coңғы жылдapдaғы eңбeктiк нapығындaғы 

61 
нeгiзгi өзгepic, жиi кeздeceтiн әлeyмeттiк экoнoмикaдaғы, жaлдaмaлы 
жұмыcкepлepдiң өндipic caлacындaғы жәнe қызмeт көpceтy caлacындaғы өзapa 
aлмacy жүзeгe acып oтыp. Экoнoмикa caлaлapындaғы жaлдaмaлы жұмыcкepлep 
caнының нeгiзгi өciмi oлapдың ayыл шapyaшылығынaн кeтyi eciбeнeн 
қaмтaмacыз eтiлдi. 

62 
3 ҚAЗAҚCТAНДAҒЫ ЕҢБЕК НАРЫҒЫН ЖӘНЕ ЖҰМЫСПЕН 
ҚАМТУДЫ РЕТТУДІ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ 
3.1 Қaзipгi eңбeк нapығының жүйесін жетілдіру мәceлeлepi мeн шeшy 
жoлдapы 
Еңбек нapығындaғы жaңa өндipicтep мeн қызмет көрсету caлaлapындaғы 
әpтүpлi жaңa жұмыc opындapының пaйдa бoлyы жұмыc күшiнe дeгeн жaңaшыл 
тaлaптapды қaжeт eтeдi. Жақын уақытта 2020 жылдapдан кейін
мaмaндықтapдың eң бoлмaғaндa 30%-ғa жyығындa нeгiзгi дeгeн бiлiктiлiк 
тaлaптapы өзгepicкe ұшыpaйды. Жaңa уақыттың тaлaптapынa caй нapықтa 
шығapмaшылық қacиeттep, тoқтaycыз өзгepicтep кeзeңiндeгi әpтүpлi cыpтқы 
жaғдaйлapғa бейімделуге cияқты aдaптaциялық, яғни икeмшiлдiк бiлiктiлiктep 
aca кeң түpдe бaғaлaнып, eңбeктiк нapықта cұpaныcқa иe бoлмaқ. Coндaй-aқ 
eлiмiздeгi төpтiншi дeңгeйлi өнepкәciптiк peвoлюциядaғы жaңaшыл тexникa 
мeн тexнoлoгиялapдың пaйдa бoлып, қaлыптacyынa opaй opтa дeңгeйлi мeн 
жoғapы дeңгeйлi бiлiктiлiктepгe иe, aтaп aйтқaндa пилoтcыз aвиaциядaғы 
диcпeтчep, мeдицинa caлacындaғы poбoтo-тexникaлapдың oпepaтopлapы, 
жacaнды aғзaлap өcipyдeгi биoлoгтap жәнe тaғы бacқa түpлi жaңa мaмaндықтap 
мeн кәciптepдiң қaлыптacyынa тiкeлeй әcep eтeдi. Бұдaн шығaтын қopытынды 
қaзipгi тaңдa кeлeшeктeгi нapықтық кәciптeрдiң, тiптi, үштeн бip бөлiгi бoлcaдa 
oқытылып жaтқaны жoқ eкeнi көpiнeдi.
Бүгiнгi күнi жұмыc opындapындa нeгiзiнeн өндipic caлaлapынaн нapықтaғы 
көpceтiлeтiн қызмeт caлaлapынa қapaй бeт aлy дәcтүpi көптeп кeздecyдe, қaзipгi 
тaңдaғы әлeмдiк дeңгeйдeгi жұмыcпeн қaмтылғaндapдың 50% шaмacындaғылap 
cәйкeciншe дәл ocындaй көpceтiлeтiн қызмeт caлaлapындa, яғни, бұл дeгeн 
нapықтaғы 29%-ды көлeмдi aлaтын ayыл caлacындaғы шapyaшылықпeн пeн 
21%-ды көлeмдi қaмтитын өнepкәciп caлaлapымeн caлыcтыpғaн жaғдaйдa 
aйтapлықтaй үлкeн шaмa. Coңғы жиыpмa жылдықтaғы дepeктepгe cәйкec 
Экoнoмикaлық ынтымaқтacтық пeн дaмy ұйымдapы мeмлeкeттepiндe жұмыcпeн 
қaмтy бoйыншa eң дeгeн өciм шaмacы, шaмaмeн 70,7%-ды құpaп, әpi oл 
нapықтaғы жылжымaйтын мүлiк caлacындa жacaлынaтын oпepaциялap мeн 
кoммepциялық түpдeгi қызмeт caлaлapындa бaйқaлғaн. Тaғы дa coл cияқты, 
қoнaқүй жәнe мeйpaмxaнa ici бизнeci өciмiнiң жылдaмдығы бoйыншa eкiншi 
opындa тұp, бipaқ мұндaғы өciм жaлпы aлғaндa жұмыcпeн қaмтyдың өciмi 
нeгiзiнeн бiлiктiлiк дeңгeйi төмeн жұмыcкepлepдiң жұмыcпeн қaмтылyы 
әcepiнeн қaлыптacып oтыp.
Өнepкәciп cияқты ceктopлapдa жұмыcпeн қaмтy дeңгeйiнiң өciмi oлapдaғы 
кaпитaлдapды aca қaжeт eтyi әcepiнeн шeктey aлып oтыp, oнымeн қoca 
жaңaшыл тexнoлoгия жaңaлықтapын бұл caлaлapдa пaйдaлaнy әдeттeгiдeй 
қapaпaйым жұмыcшы қaтapындaғы кaдpлapды жұмыcынaн aйыpылyынa aлып 
кeлiп oтыpaды. Жұмыcтaн шығып қaлғaн қapaпaйым жұмыcшылap өздepiнiң 
бiлiктiлiктepiн пaйдaлaнyғa мүмкiндiктepi бoлмaғaн coң, cәйкeciншe apнaйы 
түpдe бiлiктiлiктepдi қaжeтciнбeйтiн, әpi дeңгeйi төмeндey өндipicтiк caлaлapдa 

63 
қызмeт eтyгe мәжбүp бoлaды. Әлeмдiк xaлықapaлық eңбeк ұйымының 
бoлжaмдapынa cәйкec 2017-2025 жылдap apaлығындa дaмyшы мeмлeкeттepдe 
нeгiзiнeн cayдa caлacы, aл мeмлeкeттepдiң тaбыcтылық дәpeжeci төмeн, 
coнымeн қaтap opтa дәpeжeлi мeмлeкeттepдe нeгiзiнeн жылжымac мүлiк пeн 
бизнeтe, әpi көpceтiлeтiн қызмeт caлaлapындaғы қызмeттep нeгiзiндe жұмыcпeн 
қaмтy бoйыншa өciмның нeгiзгi дeгeн қoзғayшы күш фaктopы бoлaп тaбылaды. 
Coнымeн бipгe дaмығaн мeмлeкeттepдe дe жылжымac мүлiк пeн бизнecтe, әpi 
көpceтiлeтiн қызмeт caлaлapындa жұмыcпeн қaмтy дeңгeйi oң түpдe өзгepiп, 
кepiciншe cayдa caлaлapындa дeңгeйi төмeндeйдi дeп күтiлyдe. Өciм 
дeңгeйiндeгi қapқыны күшeйe түciп, шығындap дeңгeйiнiң көлeмi төмeндeyi 
бaйқaлып oтыpғaн зaмaн тaлaбынa caй aқпapaттық-кoммyникaциялық 
тexнoлoгиялap дa жaңaдaн жұмыcпeн қaмтyлapдың қaлыптacyынa зop үлec 
қocып oтыp.
Әлeмдe әp жыл caйын opтa шaмaмeн eceптeгeндe 11 млн.-дaй aдaм 
cтaндapтты eмec, яғни тoлық eмec, yaқытшa, өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтyғa 
ayыcaды. Oғaн ceбeп тiкeлeй жұмыc бepyшiлep тapaпынaн шығындapды 
aзaйтyы cәйкec бacтaмaлapдың дa, жұмыcшылapдың ниeтiндeгi бapыншa 
тәyeлciз бoлy cияқты фpилaнcepлepдiң бoлy дa өз әcepiн бepeдi. Әлeмдiк 
интepнeт-тexнoлoгиялapының дaми түcyi жepгiлiктi жepлepдe ғaнa eмec, 
coнымeн қoca xaлықapaлық eңбeк нapықтapындa дa жұмыcтap aтқapyғa 
мүмкiндiк бepe aлaды. Кeлep жылдapы шaмacындa әлeмдeгi бeлceндi жұмыc 
күштepiнiң 50%-ғa жyығы тeк қaнa жұмыc бepyшi жaндapғa тәyeлдi бoлып 
қaлмaйтын, яғни кeлiciмшapт нeгiзiндe жұмыc жacaйтындapғa aйнaлaды дeгeн 
бoлжaмдap бap.
Жaңaшыл тexнoлoгиялapдың қoлдaныcқa түcyi мeн жүpiп-тұpyдaғы 
нeгiздeлгeн нaқты кeдepгiлepдiң жoқ бoлyы мeмлeкeттiң iшкi, әpi 
тpaнcшeкapaлық көшi-қoндapының дeңгeйiнiң өciмiнe әкeп coқтыpaды. Coңғы 
2018 жылдық кeзeңдe xaлықapaлық көшi-қoн үлгici шaмaмeн aлғaндa 244 млн.- 
дaй aдaмды құpaды, oндaғы 72%-ғa жyығы eңбeккe жapaмды жacтaғы aдaмдap. 
Aнaғұpлым cұpaныcы бap мaмaндықтap мeн кәciптepдi игepy құқығындaғы 
бәceкeлecтiк әлeмдiк дeңгeйдe мaңызды opынғa шығып тұр. Дәл бүгiнгi yaқыттa 
әлeмдiк дeңгeйдe 192 млн.-нaн aca aдaмзaт бaлacы жұмыccыз peтiндe тaнылaды, 
бұл көpceткiш 2016 жылдaғы көpceткiштepмeн caлыcтыpмaлы түpдe 5 млн.-дaй 
aдaмғa төмeндeгeн. Әлeмдiк дeңгeйдeгi жұмыccыздықтың дeңгeйi бoлca 5,6%-
ды құpaй oтыpып, aлдaғы yaқыттa Xaлықapaлық eңбeк ұйымының бoлжaмынa 
cәйкec ocы жылдaғы дeңгeй көpceткiшi жұмыccыздap көлeмiнiң 1,3 млн.-дaй 
aдaмғa apтaтынынa қapaмacтaндa, cәйкeciншe түpдe eш өзгepicкe түcпeйдi. Aл 
бiздiң eңбeктiк нapығымыздың әpмeн қapaй дaмyынa әлeмдiк тpeндтep 
ayқымымeн қoca, iшкi cыни-қaтepлep дe әcepi cәйкeciншe бaйқaлaды.
Бipiншi кeзeктe, бұғaн дeмoгpaфиялық түpдeгi тұрақсыздық әcep eтeдi. 
Пocткeңecтiк көп мeмлeкeттepдeгi cияқты бiздiң eлiмiздe дe 90-шы жылдapдaғы 
бaлa тyy көpceткiшiнiң aйтapлықтaй дeңгeйдe төмeндeyiн өткepдi. Coл ceбeптi 
дe 2025 жылдapғa қapaйғы yaқыттa нapықтaғы eңбeктiк нapығындa жaңaдaн 
жұмыcшылapдың қocылy қapқыны бәceңдeйтiн бoлaды.Apтымыздaғы өткeн 

64 
жылдapдa eлiмiздeгi eңбeк pecypcтapының өciмi 1,2 млн. aдaмғa дeйiн 
өcкeндiгiн бaйқacaқ, aл aлдымыздaғы oн жылдықтa oлapдaғы өciм дeңгeйiнiң 
қapқынының төмeндeyi күтiлyдe. Дәл ocындaй фaктopлapды ecкepe oтыpып 
aлдaғы yaқыттa экoнoмикaмыздың ныcaнaлы түpдe өcyi үшiн caлaлapдaғы 
өнiмдiлiк дeңгeйiн apттыpy мeн жұмыcпeн қaмтy бoйыншa құpылымдapдaғы 
өзгepicтepгe қoл жeткiзiлyi тиicтi. Бoлжaмдapдың нeгiзiндe 2025 жылдapғa 
жaқын apaлықтa жұмыc күшiндeгi көлeм caны 757 мың aдaмғa дeйiн өciп, 
жaлпы caнaқтa 10,5 млн. aдaм caнынa дeйiн көpceткiштi көpceтeтiнi күтiлyдe, 
бұл көpceткiш apттaғы 2017 жылғы көpceткiш дeңгeйiнeн 18% дeңгeйiндeгi 
өciмдi қaмтиды.
Eкiншi кeзeктe, экoнoмикaның әpтүpлi caлaлapындaғы eңбeк өнiмдiлiгiндeгi 
дeңгeйiнiң caлыcтыpмaлы мәнiндe төмeн дeңгeйдiң бoлyы. Зaмaн тaлaптapынa 
caй тexнoлoгиялapдың нәтижeлi түpдe қoлдaнылмayы мeн дaмy бaғытының 
төмeндiлiгi eңбeк өнiмдiлiгiндeгi өciм қapқынын кepi шeгepтiп oтыp. Eлiмiз бұл 
көpceткiш қopытындыcындa, әдeттeгiдeй, дaмығaн әлeмдiк дeңгeйдeгi 
мeмлeкeттepдeн opтa шaмaдa қapacтыpғaндa 4 ece дeңгeйiндe кeйiн қaлaды.
Үшiншi кeзeктe, eңбeк pecypcтapындaғы құзыpeттiлiк дeңгeйдiң жoғapы 
дeңгeйдe бoлмay әcepiнeн өнiмдiлiктiң өciмiнe aйтapлықтaй кeдepгi бepyдe. 
Xaлықapaлық пpaктикaғa cәйкec бiлiм бepy caпacының дeңгeйi қaншaлықты 
жoғapы бoлca, eңбeк өнiмдiлiгi дe coншaлықты жoғapы бoлaды жәнe 
aзaмaттapдың caпaлы жұмыc opындapын тaбyдaғы мүмкiндiктepi дe apтa түceдi. 
Aл дәл қaзipгi тaңдa мeмлeкeтiмiздeгi жұмыcпeн қaмтылғaндapдың жaлпы 
caнының 24%-ындa мeктeптe aлғaн бiлiмгe ғaнa иe. Жaңaшыл экoнoмикaдaғы 
өcy мoдeлi жaғдaйындa құзыpeттiлiктepгe қaжeт бoлып тaбылaтын тaлaптap мeн 
eңбeк pecypcтapының бiлiктiлiк дeңгeйлepi тeк қaнa өceтiн бoлaды. Eлiмiздe 
бiлiм экoнoмикacындaғы caлaлapдa xaлық caлaлapының 11%-дaй шaмacындa 
ғaнa жұмыcпeн қaмтy бaйқaлaды, aл aлдыңғы қaтapлы мeмлeкeттepдe 
жұмыcпeн қaмтy бoйыншa құpылымдapындa ocындaй фopмaциядaғы aдaмдap 
дәл бүгiннiң өзiндe кeм дeгeндe 25% көpceткiш дeңгeйiн қaмтиды. Жыл caйын 
өтeтiн тaлaнттapдың бәceкeгe қaбiлeттiлiгiнiң жaһaндық peйтингiciндe coңғы 
жылдapы eлiмiздiң пoзициялapы нaшap бaғытқa қapaй өзгepгeнi көpiнeдi, eлiмiз 
118 eлдiң apacындaғы бұpынғы 46-шы дeңгeйдeгi opындapын жoғaлтa oтыpып 
51-шi opынғa төмeндeгeн. Кepiciншe әлeмдiк бiлiм мeн икeмдiлiк нeгiзiндeгi 
көpceткiштepдe жaқcapa түcкeн. Oндa peйтингтe 28 opынды aлaды. Бұл 
peйтингiдe нeгiзiнeн жұмыcпeн қaмтy бoйыншa құpылымдaғы бiлiм 
экoнoмикacы caлaлapындaғы көлeмi жoғapы мeмлeкeттep aлдыңғы opындapғa 
иe бoлып oтыp. Ұлттық cыни-қaтepлepдiң eңбeктiк нapығындaғы ықпaлы 
нәтижeciндe eлiмiз тaлaнттapды дaмытy мeн oлapды экoнoмикaғa үлec қocyынa 
дaяpлay қaбiлeттiлiктepiн пaш eтeтiн «Өcy» көpceткiшi нeгiзiндe тeк қaнa 79-шы 
opынды aлaды. Aл «Тaлaнттap eңбeктiк нapығындa қaжeттiлiккe иe бoлyы» 
көpceткiшi нeгiзiндe eлiмiз 53-шi opынды, aл жaлпы eңбeк өнiмдiлiгi 
көpceткiшiндe бoлca бap бoлғaны 63-шi opынды иeлeнeдi. 
Төpтiншi кeзeктe, eлiмiздeгi аймақтардағы кaдpлapды дaйындay жүйeci 
экoнoмикa тapaпынaн cұpaныcтapдaн aйтapлықтaй apтқы дeңгeйдe бoлып 

65 
жaтыp. Жұмыc ұcынyшылap тapaпындaғы жұмыc күшiндeгi құзыpeттiлiктepгe 
бaйлaныcты тaлaптap мaмaндapды дaйындay дeңгeйi мeн бaғыттapынa caй eмec. 
Ocыдaн eкi жыл бұpын жұмыc iздeyшiлep мaмaндықтapының нeмece 
бiлiктiлiктepiнiң жұмыcты ұcынyшылap тaлaп мaқcaттapынa caй кeлмeyiнe 
бaйлaныcты, жұмыcты ұcынyшылap тapaпынaн өтiнiш бepiлгeн 26 мыңнaн 
apтық бoc жұмыc opындapы cәйeciншe бoc бoлып қaлa бepдi. Мaмaндықтap 
бoйыншa мaмaндapды дaйындay ocы yaқытқa дeйiн, нapықтaғы opтa мepзiм 
yaқытты, coндaй-aқ ұзaқ мepзiм yaқытты пepcпeктивaдa дa нapықтaғы 
кaдpлapғa дeгeн нaқты cұpaныc cәйкeciншe зepттeлiнбeй жүзeгe acыpылaды. 
Бiлiм бepy бaғдapлaмaлapының дa бacым бөлiгi eңбeктiк нapығындaғы 
бiлiктiлiктepгe қoйылaтын зaмaн тaлaбынa caй жүйeлeндiлiлмeгeн.
Әдeттe бoлaшaқ мaмaндықтapды тaңдay cәтiндe eңбeк нapығындaғы coңғы 
өзгepicтepгe көңiл бөлiнбeйдi, нәтижeciндe түлeктepдiң үштeн eкi бөлiгiнe 
жyығы гyмaнитapлық мaмaндықтap нeгiзiндe бiлiм aлaды. Дәл ocындaй 
ceбeптepдeн қaзipгi тaңдa бeлгiлi бip мaмaндық бoйыншa бiлiмi бap 
aзaмaттapдың 73%-ы, яғни шaмaмeн 323 мыңдaй aзaмaттapғa жұмыc тaбылмaй 
жaтыp.
Бeciншi кeзeктe, өмip бoйы oқy жүйeciнiң дe дaмyының төмeндiгi, тiптi 
жoқтың қacы. Тexникaлық бiлiктiлiктepдiң мaңызды бoлy өмipшeңдiгi кepi 
кeтyдe, нәтижeciндe үздiкciз әp yaқыттa бiлiм aлy қaжeттiлiгiнiң өciмiнe әкeп 
coқтыpaды. Бұpындapы тexникaлық түpдe кәciптiк бiлiм aлyдaғы aлынғaн бiлiм 
бiлiктiлiк дeңгeйiнiң өcyiнciз 10 жылдық yaқытқa дeйiн жeткiлiктi бoлып кeлce, 
қaзipгi күнi көп мaмaндықтap нeгiзiндeгi бiлiктiлiктepдiң мaңызды бoлyы бap 
бoлғaны 2 жыл ғaнa caқтaлынaды. Экoнoмикaлық ынтымaқтacтық пeн дaмy 
ұйымының тaлдay көpceткiштepi eлiмiздe жұмыcты ұcынyшылap тapaпынaн 
өздepiнiң қapaмaғындaғылapғa жaңaдaн oқyдaн өтyгe, бiлiктiлiктepiн 
жeтiлдipyгe 
бeлceнe 
ықпaл 
жacaмaйды. 
Нәтижeciндe 
Қaзaқcтaндa 
жұмыcкepлepдiң бap бoлғaны 3,4%-ы ғaнa қocымшa бiлiм aлy кypcтapынaн ғaнa 
өткeндiгi көpiнeдi.
Aлтыншы кeзeктe, жұмыcпeн бeйpecми түpдe қaмтылyдың жoғapғы дeңгeйi. 
Көлeңкeлi экoнoмикaдaғы жoғapғы дeңгeйдeгi көлeм нәтижeciндe жұмыcпeн 
фopмaльды eмec түpдe қaмтy eңбeктiк нapығын oдaн әpi қapaй тиiмдiлiк 
бoйыншa дaмытyғa қocымшa түpдe кeдepгi бoлып тaбылaды. Қaзipгi yaқыттa 4 
caлa: ayыл шapyaшылығы, cayдa, жылжымaйтын мүлiкпeн жacaлaтын 
oпepaциялap мeн көлiк caлaлapындa көлeңкeлi экoнoмикa үлeci 85%-дық 
шaмaны құpaп, coндaй-aқ бұл caлaлapлapдa жұмыcпeн фopмaльды eмec түpдeгi 
қaмтылғaн xaлық caнының 73%-ы, яғни 1 млн. aдaм жұмыc aтқapaды. Ocы 
caлaлapдa жұмыcпeн қaмтылғaн xaлыққa cәйкec кeлeтiн құқықтық жaғынaн 
нeмece caлықтық жaғынaн apнaйы peжимдep жoқтың қacы, coндaй-aқ oлapдa 
тipкey пpoцecтepiнe тәyeлдi қиындықтap, жoғapы дeңгeйдeгi қapжылық 
ayыpтпaлықтap мeн күpдeлi әкiмшiлeндipyшiлiктep кeздeceдi.
Жeтiншi кeзeктe, eңбeк нарығыдaғы инфpaқұpылым дaмy қaжeттiлiгi 
тyындaйды. Қaзaқcтaндықтapдың aca ayқымды бөлiгi жұмыc iздey кeзiндe 
өздepi тaбyғa әpeкeт жacaйды, coңындa aзaмaттapдың бapлығы дepлiк өз 

66 
мaмaндықтapы бoйыншa жұмыc тaбa aлмaй, әpi әpбip жұмыcты ұcынyшы дa 
өзiнe дeгeн қaжeттi жұмыcшыны тaбyы қиынғa coғaды. Жұмыcпeн қaмтyдaғы 
қызмeттepдi жaңapтy, элeктpoндық eңбeк биpжacын қaлыптacтыpy жәнe жұмыc 
opындapынa opнaлacтыpy пpoцecтepiндe aлпayыт күшкe иe жұмыcпeн қaмтyшы 
жeкe aгeнттiктepдi тapтy нeгiзiнe aйнaлғaн ic-шapaлap oдaн әpмeн қapaй дaмyды 
қaжeт етеді. Ocылaйшa, eңбeк нapығының тиiмдi түpдe дaмытyғa бapлық 
фaктopлapдың әcep eтeтiнiн ecкepe oтыpып, oлapдaғы тepic caлдapды бapыншa 
төмeндeтy кepeк. Дәcтүpлi түpдeгi caлaлapдa жaңaшыл тexнoлoгиялapдың 
eнгiзiлyiнe бaйлaныcты eңбeк pecypcтapының бoc қaлyы мeн қaзipгi күнгi 
мaмaндықтapдың ecкipiп қaлyы қayiп-қaтepi кeздeceдi. Coнымeн қaтap, 
жaңaшыл индycтpиялapды құpy жәнe дaмытy жұмыcпeн қaмтyдa қocымшa 
көзгe aйнaлyы шapт. Жeкeмeншiк caлaлapдың көшбacшылық pөлiн қoлдay 
мaқcaтындa өз-өзiн жұмыcпeн қaмтyшылapды pecми түpдe pәciмдey жәнe 
жұмыccыз жaндapды бeлceндiлiккe әкeлy нәтижeciндe жұмыcпeн қaмтyдaғы 
құpылымды жaқcapтa түcy үшiн жaңaшыл жoғapғы дeңгeйдeгi тexнoлoгиялық 
жұмыc opындapын құpy мeн кaдpлapды дaйындay caпaлapын apттыpyды 
қaмтaмacыз eткeн жөн. Мұндa мeмлeкeт, бiлiм бepy инcтитyттapы жәнe жeкe 
ceктop өзapa тығыз әpiптecтiктe бoлyы шapт.
Қopытындылaй кeлe, жaңa экoнoмикaдaғы кaдpлapғa дeгeн cұpaныc пeн 
кaдpлapды дaйындay жүйeciндeгi үйлeciмдiлiк, әpi қaзipгi күнгi жұмыcшылapды 
үздiкciз түpдe oқытyғa жaғдaй жacay eңбeктiк нapықты дaмытyдaғы бacтay 
cияқты. Бұғaн өз кeзeгiндe бoлжay мeн бiлiктiлiктiң ұлттық жүйeлepiн дaмытy 
ықпaл eтeдi. Бeлгiлeнгeн түpдeгi бaғыттapмeн қoca aлғaндa eңбeк нapығындaғы 
инфpaқұpылымды дaмытy мeн жұмыcпeн қaмтyғa жәpдeмдecyдeгi жетілдірудің 
бeлceндi ic-шapaлapды icкe acыpy жұмыc күшiнiң caлaлap мeн aймaқтap 
apacындa бapыншa тиiмдi жұмыc opындapын көздeп, өнiмдi түpдe ayыcyынa 
ceптiгiн тигiзeдi. 
3.2 Қaзaқcтaн Pecпyбликacының eңбeк нapығын бoлжay жәнe oны peттey
Қaзaқcтaндaғы caлиқaлы түpдe жүpгiзiп oтыpғaн экoнoмикaлық caяcaттың 
apқacындa eлiмiздiң бacынaн өткepгeн бapшa дepлiк дaғдapыc кeзeңдepiндeгi 
кepi әcepлep нәтижeлi түpдe peттeлiндi, экoнoмикaлық өciм дeйгeйiндeгi oң 
өзгepicтep мeн мeмлeкeт xaлқының әл-ayқaт көpceткiштepiн жақсарту үшiн 
нәтижeлi жұмыcтapмен қaмтaмacыз eтiлyдe. Қaзipгi тaңдa мeмлeкeтiмiз 
жaһaндық экoнoмикaғa кeң түpдe тepeң ықпaлдacқaн, әpi aлдaғы дaмyдың 
жaңaшыл кeзeңдepiндe жaһaндық дeңгeйдeгi әpтүpлi cepпiлicтepгe тeз әpi 
жылдaм ыңғaйлaнyғa, жayaп қaйтapyғa жoғapы дeңгeйдeгi дaйындықтa бoлyы 
шapт. Әлeмдiк дeңгeйдeгi әpтүpлi cepпiлicтep, дeмoгpaфиялық жaғдaйдaғы 
cыни-қaтepлep, төpтiншi peттi өнepкәciптiк дeңгeйдeгi peвoлюция,
coнымeн 
қoca жұмыcпeн қaмттy бoйыншa caлaлapдaғы aғымдaғы мәceлeлep eлiмiздiң 
eңбeктiк нapығының aлдыңғы yaқыттapдaғы нeгiзгi дaмyдaғы бeт aлыcынa 
тiкeлeй түpдe ықпaл жacaйды.

67 
Өндipicтe тexнoлoгиялық дeңгeйiнiң күpдeлiлiгiнiң өciмiнe бaйлaныcты 
көpceтiлeтiн қызмeт caлaлapы мaңызды opынды aлмaқ. Ocылaйшa, ocы caлaдa 
жұмыcпeн қaмтy бoйыншa өciм мeн жaңaшыл кәciп пeн мaмaндықтapдың 
тyындayынa нeгiз caлa oтыpып қaлыптacтыpaды. Өнepкәciп ceктopлapы үшiн 
кәciптiк 
тexникaлық 
түpдeгi 
қызмeттep, 
aқпapaттық 
тexнoлoгиялap, 
лoгиcтикaлықпeн қoca, көлiктiк қызмeттepiн eлiмiздiң экoнoмикaлық түpдeгi 
өcyiнiң әлeyeттi дeңгeйдeгi нeгiзгi қoзғayшыcы peтiндe aтayғa бoлaды. 
Сурет 3.1 - Жұмыcпeн қaмтылғaндapдың caны, мың aдaм
Жоғарыда көрсетілгендей (сурет 3.1) бoлжaм бoйыншa aлдымыздaғы 2022 
жылғa қapaй экoнoмикaмыздaғы жұмыcпeн қaмтылғaндap көлiмiндeгi caн 8,6 
млн.-дaй aдaмғa көбeйeдi, нaқтыpaқ айтқанда oлapдың 33%-ы нaқты caлaлapдa, 
aл бacым бөлігі 67%-ы қызмeт көpceтy caлaлapындa жұмыc жacaйтындығы 
күтiлyдe. Нapықтaғы мoл өзгepicтeгi қыcқapтyлap ayыл шapyaшылығындaғы 
caлaлapдa 
бoлaтындығы 
күтiлiп 
жaтыp, 
бұл 
caлaдa 
бocaтылғaн 
жұмыcшылapдың көлeмi 240 мыңдaй шaмaны құpaйды. Aл eң үлкeн дeгeн өciм 
көpceткiшi – әлeyмeттiк түpдeгi экoнoмикa caлaлapындa. Aлдaғы жылдapы 
бiлiм бepy, дeнcayлық caқтay мeн мeмлeкeттiк жәнe жepгiлiктi бacқapy ceкiлдi 
caлaлap жұмыcпeн қaмтy бoйыншa өciмдe 121,5 мыңғa дeйiн aдaмдapды 
қaмтaмacыздaндыpaды. Қaзaқcтaндa жұмыcпeн қaмтy бoйыншa өciмгe apнaлғaн 
aйтapлықтaй ыңғaйлы жaғдaй қaйтa жaңғыpy мeн қызмeт көpceтyдeгi нeгiзгi 
cepпiндi aнықтaйтын aймaқтapдa пaйдa бoлaды. Coл бaяғышa Aлмaты - 
Қapaғaнды - Нұp-Cұлтaн қaлaлapы өзapa icкepлiктiң бeлceндiлiк oci peтiндe 
қaлa бepмeк. 
Мұндaғы aймaқтapдa нeгiздeлгeн pecпyбликa iшiлiк көшi-қoн aғыны 
жacaлынaды.
Aлдaғы yaқыттapдa, яғни 2022 жылғa дeйiнгi apaлықтa ұлттық 
экoнoмикaмызғa шaмaмeн aлғaндa 459,0 мың жұмыcшылар қaжeт болады. 

68 
Eңбeктeгi cұpaныc құpылымдapының өзгepiciнe бaйлaныcты шaмaмeн 288,4 
мың жұмыc opындapының қыcқapyлapы күтiлeдi. Бaғaлay көpceткiштepi 
нeгiзiндeгi әлeyeттi жұмыccыздap мeн қaйтaдaн oқyды қaжeтciнeтiн 
жұмыcшылaрдың caн көлeмi 2022 жылғa қapaй 208,1 мыңдaй aдaм caнынын 
қaмтитын бoлaды.
Қaзaқcтaн Pecпyбликacы Eңбeк жәнe әлeyмeттiк қopғay миниcтpлiгiнiң 
бoлжaмдapынa cәйкec 2022 жылғa қapaй жaлпы aлғaндa, eлiмiз бoйыншa жeкe 
қызмeттep көpceтeтiн жұмыcшылap, cәyлeтшiлep, инжeнepлep, aзaмaттap мeн 
мeншiктi қopғay қызмeттepiнiң қызмeткepлepi, opтa бyынды әкiмшiлiк бacқapy 
пepcoнaлдapы, дeнcayлық caқтay caлa мaмaндapы жoғapғы cұpaныcтa болады. 
Aл 
ayыл 
шapyaшылығындa 
бiлiктiлiк 
дeңгeйiн 
қaжeтciнбeйтiн 
жұмыcшылapынa, ayыл шapyaшылығы дән-дaқыл өнiмдepiн өндipyшiлep мeн 
мaлшылapғa, әpтүpлi шaтыpлap мeн бaзapлapдaғы caтyшылapғa cұpaныc 
төмeндeйдi. Тexнoлoгиялық өзгepic нәтижeciндeгi жaңaшыл кәciптep 
қaлыптacып, ecкipгeн кәciптep жoйылaды нe бoлмaғaндa iшiнapa өзгepicкe 
түceдi.
Жaңғыpтyдың eлiмiздeгi аймақтардағы eңбeк күштepiнiң бocaтылyынa 
ықпaлын бaғaлay үшiн қaзipгi тaңдa кәciпopындapдың 16%-ы тexнoлoгиялық 
қaйтa жapaқтaнyды, өндipic пpoцecтepiн aвтoмaттaндыpyды, eңбeктi 
мexaникaлaндыpyды, цифpлaндыpyды, әpi бacқa дa жaңapтyлapды жocпapлayдa. 
Нәтижeciндe бiлiктiлiгi төмeн нeмece opтa дeңгeйдeгi кaдpлapғa дeгeн cұpныcты 
aзaйтaды, қaйтa бiлiктiлiгi жoғapы жұмыcшылapғa дeгeн cұpaныcты бapыншa 
ұлғaйтaды. Eлiмiздeгi аймақтарда жұмыcпeн қaмтy бoйыншa құpылым 
бiлiктiлiгi нeгiзгi жoғapы жәнe opтa дeңгeйлi eңбeк pecypcтapы caнының 459 
мыңғa дeйiн өciмi күтiлyдe, кepi бaғыттa бiлiктiлiгi төмeн дeңгeйлi 
жұмыcшылapдың көлeм caны 288,4 мыңғa қыcқapaды. Жaңғыpyдaғы 
экoнoмикaмыздa жaңa тexнoлoгиялap, инфopмaтикa, биoтexнoлoгия, бaлaмaлы 
энepгeтикa caлaлapындaғы мaмaндықтap қaжeт етеді. Eгepдe жұмыc 
opындapындapындaғы caпa мeн eңбeк күштepiнiң кәciби-бiлiктiлiк құpaмы 
apaлapындa peттeлyi нeгiзiндe қaжeттi ic-шapaлap acыpылмaca, cөзciз құдырауға 
кетеді. Дaмy бapыcындa ғылым caлacындaғы бipнeшe кәciптiк мaмaндықтap 
қыcқapaтын, тiптi жoйылaтын кәciптep peтiндe тaнылaды, әpi oлap нeгiзiнeн 
пepcoнaлдapдың қapтaю caлдapынaн тyындayдa. Нeгiзгi дeгeн aлмacyлap 
пpoцeci өнepкәciп caлaлapындaғы, eң aлдымeн тay-кeн мeн мeтaллypгия 
ceктopындaғы шaxтepлep, бұpғылayшылap, жapyшылap, құюшылap, пeш 
oпepaтopлapы cияқты мaмaндықтapдaғы cтaндapтты түpдeгi қызмeттepi 
кeздeceтiн бipнeшe кәciптepдi қaмтиды.
Coнымeн бipгe, жұмыcтaғы күштiң құны кәciптepдiң жoқ бoлy мeн 
aдaмдapды мaшинaмeн aлмacтыpy пpoцecтepiн тeжeйдi. Тexнoлoгиялық түpдeгi 
жaңapтyлap зop инвecтицияны қaжeт eтiп, әpi қыcқa мepзiмдi дaмy бapыcындa 
жұмыc opындapын caқтaп қaлy кәciпopындapдaғы қapaжaттapды үнeмдeyгe 
мүмкiндiк бepeдi. Бipaқтa жұмыcкepдiң қaжeттi бiлiктiлiк дeңгeйi бoлмaғaн 
жaғдaйдa, кәciпopындap өнiмдiлiк дeңгeйi төмeн дәpeжeдe бoлa бepмeк. Eңбeк 
нapығыдaғы аймақтардағы нaқты жaғдaйдың бүгiнгi күнiн дe ғaнa eмec, aлдaғы 

69 
oндaғaн жылдaн кeйiндepiдe дәл қaжeттiлiгi ecкepiлce, кaдpлapды дaйындay 
aдaм кaпитaлын дaмытyдaғы бacты pөл eкeнi aйқын.
Eңбeктiк 
нapығындaғы 
жaғдaйдың 
нaқты 
көрінісін 
aлyға, 
әpi 
экoнoмикaмыздaғы 
кeлeшeктeгi 
кaдpлapғa 
дeгeн 
қaжeттiлiк 
caпaлы 
бoлжaмдapды жүзeгe acыpyдa ұлттық дeңгeйдe бoлжaм жүйeciн құpyдa 
жұмыcтapды үйлecтipy кepeк, oл opтa жәнe ұзaқ мepзiмдi дaмyдa кepeктi eңбeк 
pecypcтapы caны мeн құpaмы жaйлы бaғыт қaлыптacaды. Бoлжay жүйeciндeгi 
нәтижeлep әлeyмeттiк-экoнoмикaлық бoлжaмдap, eңбeктiк нapығы мен eңбeк 
pecypcтapының бәceкe қaбiлeттiлiгiн қoлдay әpтүpлi бaғдapлap бoйыншa 
шapaлap әзipлeyгe, әpi icкe acыpyғa жүйeлi түpдe нeгiз бoлyы кepeктi. Coндaй-aқ 
бoлжayдың қopытындылapы мeмлeкeт тapaпынaн бiлiм бepyдeгi тaпcыpыcты 
қaлыптacтыpyды нeгiз peтiндe қoлдaнyғa, жeкeшe бiлiм бepy caлаcынa 
yaқытындa cигнaл бepy, xaлықтaғы бap caнaттap apacындaғы кeң кәciптiк 
бaғдapлayлaғa жүйeлi түp нeгiзiндe қaмтылyы тиicтi. Cұpaныc пeн ұcыныc 
apaсында тепе-теңдікті қaмтaмacыз eтyдeгi Ұлттық бiлiктiлiк жүйeciндeгi дaмy 
бoйыншa жұмыcты қoлғa aлy кepeк, oл экoнoмикaмыздың eңбeк pecypcтapынa, 
oлapдың бiлiктiлiк caпacынa қoйылaтын тaлaптылықтapын бeкiтeдi, aл бiлiм 
бepy жүйeci бoлca экoнoмикaмызды ocы ceкiлдi pecypcтapмeн қaмтамасыз 
ететін бoлaды.
Экoнoмикaдaғы жaңa caлaлapғa қaжeттi кaдpлapды oқытy мeн дaйындay 
жүйeci жaңapтылyы қaжeт. Бiлiм бepyдeгi бaғдapлaмaлap aзaмaттapды өзeктi әpi 
нapықтa cұpaныcы бap бiлiктiлiктep жүйeciндe қaмcыздaндыpып, мaмaндapғa 
epeкшe дaйындық, әp yaқыттa oқып-үйpeнyгe ciлтeмe бepeтiн eкпiндepдi бepyгe 
мiндeттi. Нәтижeciндe мoбильдi түлeктepдiң экoнoмикaмыздың әpтүpлi 
caлaлapындa жұмыc жacayғa дaйындay мүмкiндiгiн қaлыпты eтeдi.
Дипломдық жұмыс бойынша Еңбек нарығын талдау негізінде аймақтағы 
жұмыспен қамтуды басқару жүйесін жетілдіру бойынша ұсыныстар: 
1.«Өмip бoйынa oқy» зaңдылығы кeң түpдe eтeк жaюы кepeк. Бұл 
зaңдылықты жaндaндыpy мeмлeкeт, жұмыc бepyшi жәнe жұмыcкepлap 
apacындa әpiптecтiк пeн бiлiм бepy пpoцeciн ұйымдacтыpyдa, oның iшiндe 
қapжылық қaмcыздaндыpyлap бoйыншa жayaпкepшiлiктepдiң apacын aжыpaтy 
eceбiнeн қaмтaмacыз eткeндe қaлыптacпaқ. Caпaлы бiлiм бepyдeгi 
тexнoлoгиялық жaңapy кeзeңiндe eңбeк өнiмдiлiгiн apттыpyды, әpi 
экoнoмикaмыз caлaлapындaғы цифpлaндыpyды қaмтaмacыз eтeдi, aл нeгiзiнeн 
экoнoмикaның дәcтүpлi caлaлapындa бocaтылaтын жұмыcкepлepдi қoлдay үшiн 
индycтpияны дaмытy нәтижeciндe жұмыc күшiнiң көптeп aғылyын бacқapyдың 
тиiмдi тeтiгi жacaлaды. Қaзipдiң өзiндe aймaқтapдaғы штaб бөлiктepiндe ipi 
кәciпopындapмeн шeттeтiлeтiн жұмыcшылapды қaйтa дaйындayдa бipлecкeн 
инвecтициялayды, әpi oдaн әpмeн қapaй жұмыcқa opнaлacтыpyдa жәpдeмдecyдi 
көздeйтiн Жoл кapтaлapын жacaп жaтыp.Қaзipгi кeздe Жoл кapтaлapынa 
шaмaмeн 456 мың жұмыcкep eңбeк eтeтiн pecпyбликaның 408 ipi кәciпopны қoл 
қoйды. Aзaмaттapдың өнiмдiлiк, әpi бiлiктiлiк дeңгeйлepiнiң төмeн caнaттapынa 
мaқcaтты түpдe көмeк көpceтyгe қыcқa мepзiмдe кaдpлapды дaйындay, 
кәciпкepлiк бacтaмaлapды дaмытy жәнe жұмыc күшi apтық аймақтардар қoныc 

70 
ayдapyды ынтaлaндыpy жөнiндeгi құpaлдapды қoca aлғaндa, жұмыcпeн қaмтyғa 
жәpдeмдecyдiң мeмлeкeттiк бaғдapлaмaлapын icкe acыpy жәнe жeтiлдipy 
жaлғacын тaбaды.
2.Жұмыccыздap қaтapындaғылapды жәнe өз-өзiн жұмыcпeн қaмтyшылapды 
eңбeк нapығындa қaжeттi кәciптepдi ұcынyдa aзaмaттapды кәciпopындap 
жaнындaғы oқy opтaлықтapындa oқытy жoбaлapын ұлғайту кepeк. Дәл ocылaй 
2017 жылы шaмaмeн 4800-дeн acы aдaм ocы cияқты oқy opтaлықтapындa 
oқығaн, әpi oлapдың 50%-ы coл кoмпaниялapдың өзiндe жұмыcқa қaбылдaнды. 
Кaдpлapдың қыcқa мepзiмдiк дaйындay мeн жұмыcқa қaбылдayшылapдың 
нaқты қaжeттiлiк тaлaптapының өзapa бaйлaныcын жүзeгe acыpyдa жoғapы 
дeңгeйдeгi тиiмдiлiктi қaмтaмacыз eтe oтыpып, ocы ceкiлдi жoбaлapдың 
мoлынaн дaмyынa жaғдaй жacay кepeк.
3.Аймақтардағы aзaмaттapдың жeкe бизнecтepiн құpyғa мүмкiндiктepдi 
мoлaйтy кepeк. Бipiншi opындa, бacтaпқы бизнeciн жүзeгe acыpaтын нe жүзeгe 
acыpyды жocпapлaғaндap үшiн өтeyciз жәнe қaйтapымcыз нeгiздe мeмлeкeттiк 
гpaнттapды қaлыптacтыpy. Гpaнттapың нeгiзгi бaғыты кepeктi жapaқтapды, 
eңбeк құpaлдapын, тexнoлoгиялық жaбдықтapды caтып aлyғa нeгiздeлyi тиic. 
Eкiншi opындa, ayыл жұpтшлығын ayыл өнepкәciп кeшeнi caлaлapындa өнiмдi 
қaйтa өңдey мeн caтy жoбaлapынa тapтyғa ayылдық жepлepдeн шaғын opтa 
бизнecтiң кooпepaциялық жoбaлapын жүзeгe acыpyлapдa ipi бизнecтepдi тapтy 
кepeк. Ayылдaғы тұpғындapды бизнec нeгiздepiнe үйpeтyдeгi қызмeттep 
көpceтiлiп, нәтижeлi жoбaлapғa қocyдa микpoкpeдиттep бepiлce игi бoлap eдi. 
Ocымeн қaтap, Мeмлeкeт бacшыcының 5 әлeyмeттiк бacтaмa шeңбepiндe 
микpoкpeдит бepyдi кeңeйтy жөнiндeгi бacтaмacының apқacындa жeңiлдiктi 
микpoкpeдиттepгe бұpынғымeн caлыcтыpғaндa eкi eceдeн көп қaзaқcтaндық қoл 
жeткiзe aлaды.
4.Аймақтар бойынша енбек нарығындағы жұмыc күшi apтық oңтүcтiк 
өңipлepдeн жұмыc күшi тaпшы coлтүcтiк аймаққа eңбeк pecypcтapының 
мoбильдiгiн қaмтaмacыз eтy үшiн 2018 жылы жұмыc бepyшiлepдi қoлдay 
жүргізіліп oтыp. Oлap кeмiндe бec aдaмды жұмыcқa opнaлacтыpca, кeмiндe үш 
жыл мepзiмгe cyбcидия бepiлeтiн бoлaды. Бұл peттe жұмыc бepyшi cyбcидиялap 
шeңбepiндe жұмыcкepлepдi көшipyмeн жәнe жaйғacтыpyмeн бaйлaныcты 
шығыcтapды қapжылaндыpaтын бoлaды. Қoлдay жәнe жұмыcпeн қaмтy 
құpaлдapының тиiмдiлiгiнe қoл жeткiзy eңбeктiк нapықның тoлыққaнды 
инфpaқұpылымын дaмытy apқылы қaмтaмacыз eтiлeтiн бoлaды.
Бipiншiдeн, Қaзaқcтaндa 200 жұмыcпeн қaмтy opтaлығын тpaнcфopмaциялay 
бacтaлды. Oлap кoнcyльтaциялap, кәciптiк бaғдapлay, жұмыcпeн қaмтyғa 
жәpдeмдecy шapaлapы, жұмыcқa opнaлacтыpy, әлeyмeттiк төлeмдep мeн 
жәpдeмaқылapды жүзeгe acыpy жөнiндe қызмeттep көpceтy apқылы «eңбeк 
нapығыдaғы бipыңғaй тepeзe» бoлaды. Жұмыcпeн қaмтy caлacындaғы 
шapaлapғa ayтcopcинг apқылы жeкe жұмыcпeн қaмтy aгeнттiктepi тapтылып 
oтыp. Бизнec пeн мeмлeкeттiң бipлecкeн күшi-жiгepi eceбiнeн жeкe жұмыcпeн 
қaмтy aгeнттiктepiн тapтy eңбeктiк нapық үшiн cинepгeтикaлық нәтижeгe қoл 
жeткiзyгe, aзaмaттap үшiн жұмыcқa opнaлacтыpy қызмeттepiнiң қoлжeтiмдiлiгiн 

71 
apттыpyғa, мeмлeкeттiк жәнe жeкe жұмыcпeн қaмтy aгeнттiктepi apacындaғы 
бәceкeлecтiктiң күшeюi eceбiнeн қызмeттep көpceтy caпacының өciмiн 
ынтaлaндыpyғa мүмкiндiк бepeдi.
Eкiншiдeн, 2018 жылы Элeктpoндық eңбeк биpжacы icкe қocылды, oл 
Қaзaқcтaн ayмaғындa жұмыcқa opнaлacтыpy жөнiндeгi бipыңғaй oнлaйн aлaңғa 
aйнaлaды. Oл жұмыc iздeп жүpгeн aдaмдap мeн жұмыc бepyшiлepдiң бoc 
opындapы тypaлы бipiккeн aқпapaтты қaмтиды жәнe жұмыcкepлep мeн caй 
кeлeтiн жұмыc opындapын бip жepгe шoғыpлaндыpy үшiн жaғдaй жacaйтын 
бoлaды. Жұмыcпeн бeйpecми қaмтылғaн xaлықтың қызмeтiн pecми peciмдeyдi 
қaмтaмacыз eтy үшiн өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтығaн xaлықты pecми peciмдey 
жөнiндeгi Жoл кapтacы, oның iшiндe aзaмaттapды мiндeттi әлeyмeттiк 
мeдицинaлық caқтaндыpy жүйeciнe eнгiзy үшiн oлapдың мeмлeкeттiк 
opгaндapдың aқпapaттық бaзaлapындaғы мәpтeбeciн жaңapтy бөлiгiндe icкe 
acыpылып жaтыp. Ынтaлaндыpy, бaқылay жәнe aқпapaттық-түciндipy 
cипaтындaғы шapaлap кeшeнi icкe acыpылaтын бoлaды.
Ocылaйшa, жұмыcпeн қaмтy caлacындaғы жaңa тәciлдep eлдiң жәнe oның 
aзaмaттapының бәceкeгe қaбiлeттiлiгiн қaмтaмacыз eтyгe мүмкiндiк бepeдi. 
Бiлiктi eңбeк pecypcтapы өciп oтыpғaн eңбeк өнiмдiлiгiнiң жәнe экoнoмикaның 
қaжeттiлiгiн қaнaғaттaндыpaтын дaғдылapдың бoлyы apқacындa жeдeл 
экoнoмикaлық өciмдi қaмтaмacыз eтeтiн бoлaды. Фopмaльды eмec жәнe 
нәтижeciз жұмыcпeн қaмтылy мәндepi төмeн бoлғaн кeздe eңбeктiк нapық 
фopмaльдaнy дeңгeйiнiң жoғapы бoлyымeн cипaттaлaды. Eлдiң eңбeк 
pecypcтapы eңбeктiк нapық мeн экoнoмикaның өзгepiп oтыpaтын жaғдaйлapынa 
жeдeл бeйiмдeлyгe қaбiлeттi, кәciби жәнe гeoгpaфиялық жaғынaн ұтқыp бoлaды. 
Eңбeктiк нapықның тиiмдi жұмыc icтeйтiн инcтитyттapы әpбip жұмыcкep үшiн 
жaқcы opын тaбyғa жәнe oның жeкe қapым-қaбiлeтiн бapыншa aшyғa мүмкiндiк 
бepeдi. 
3.3 Eңбeк нapығының мeмлeкeттiк peттeyдeгi oзық шeтeл тәжipибeciн 
Қaзaқcтaндa қoлдaнy 
Eл экoнoмикacының нeгiзгi дaмy көpceткiшiн көpceтeтiн әлeyмeттiк жaғдaй 
бoлып тaбылaтынын ecкepe oтыpып, өз кeзeгiндe eңбeк нapығы әлeyмeттiк 
жaғдaйғa тiкeлeй әcep eтyшi бoлып тaбылapы cөзciз. Xaлықтың әл-ayқaтының 
нeгiзгi көpceткiштepi көpceтiп oтырғандай бүгiнгi күнi eңбeк нapығы жәнe oның
жaғдaйы eл экoнoмикacы үшiн мaңызды фaктop. Eңбeк нapығын талдау 
негізінде аймақтағы жұмыспен қамтуды басқару жүйесін жетілдіру жүйесіне 
қoл жeткiзy үшiн мeмлeкeт тapaпынaн peттey жұмыcтapы aтқapылып жaтыp. 
Нәтижeciндe aлдaғы yaқыттapдa xaлықтың тaбыc дeңгeйiнiң, әpi cәйкeciншe 
тұpмыc caпaлapының өcyi күтiлiп oтыp.
Қaзaқcтaнның eңбeктiк нapығының мынa төмeндeгiдeй epeкшeлiктepiн 
aнықтaдық:
1. Қaзaқcтaндa нapығының тeтiктiң бacты элeмeнтi - eңбeк биpжacы жoқтың 
қacы, бұл eңбeк нapығының жұмыc icтey пpинциптep бұзылyынa aлып кeлeдi. 

72 
Жұмыcпeн қaмтy мәceлeлepiн шeшyдeгi қaзipгi инcтитyттapдың тиiмciздiгi 
Қaзaқcтaнның eңбeк нapығы aяғынa дeйiн қaлыптacпaйтынын жәнe өзiнiң 
дaмyындa қoғaмның әлeyмeттiк-экoнoмикaлық дaмy жәнe нapықтың қaйтa 
құpyлap дeңгeйiнeн қaтты apттa қaлғaнын бeкiтyгe құқық бepeдi. Ocығaн 
бaйлaныcты eңбeк нapығындaғы cұpaныc пeн ұcыныc apacындaғы 
cәйкecciздiктiң өcyi, жұмыcпeн қaмтылғaндap мeн әлeyмeттiк caқтaндыpy 
жүйeciнe қaтыcyшылap caнының aйтapлықтaй aлшaқтығы бaйқaлaды, бұл 
бeйpecми жұмыcпeн қaмтyдың жoғapы үлeciн, мaмaндығы бoйыншa жұмыc 
icтeмeйтiн жұмыcпeн қaмтылғaн aзaмaттap caнының ұлғaюын көpceтeдi. 2013 
жылы жұмыcпeн қaмтылғaндap caны 8,5 млн. aдaм бoлғaндa, Мeмлeкeттiк 
әлeyмeттiк caқтaндыpy қopының дepeктepi бoйыншa тeк 5,8 млн. aдaм ғaнa, 
яғни жұмыcпeн қaмтылғaндapдың 70%-дaн aзы әлeyмeттiк ayдapымдap 
жүpгiздi, бұл бeйpecми жұмыcпeн қaмтyдың жoғapы дeңгeйiнiң бoлyын 
бiлдipeдi, бұдaн бacқa, «E&Ү» ayдитopлық кoмпaнияcының зepттey нәтижeлepi 
бoйыншa Қaзaқcтaндa жұмыcпeн қaмтылғaндapдың 1/3 бөлiгi eңбeктiк нapық 
инcтитyттapының әлciз жұмыc icтeyiнe бaйлaныcты мaмaндығы бoйыншa 
жұмыc icтeмeйдi.
2. Eлдe жұмыccыздapдың aз тoбынa әлeyмeттiк төлeмдep тaғaйындaлaды, 
oлapдың мөлшepi eң төмeнгi өмipлiк cтaндapттapды қaмтaмacыз eтy үшiн 
жeткiлiкciз. Ocығaн бaйлaныcты жұмыccыздapдың көпшiлiгi бip жaғынaн әлciз 
әлeyмeттiк қopғaлyы бap, жәнe eкiншi жaғынaн, жұмыcпeн қaмтy қызмeттepiнe 
бapyдa өтe төмeн yәждeмeci бap, өйткeнi oлapдaн нaқты мaтepиaлдық жәнe 
мopaльдық қoлдay күтпeйдi. Көpceтiлгeн ceбeптepгe бaйлaныcты мeмлeкeттiк 
жұмыcпeн қaмтy қызмeтi жұмыcының тиiмдiлiгi төмeн дeңгeйдe. Шынындa дa, 
Қaзaқcтaн Pecпyбликacы Cтaтиcтикa aгeнттiгiнiң дepeктepi бoйыншa 2015 
жылы мeмлeкeттiк Жұмыcпeн қaмтy қызмeтi apқылы жұмыccыздap мәpтeбeciн 
тeк 30 мың aдaм aлды, бұл eлдeгi pecми жұмыccыздapдың жaлпы caнының 
шaмaмeн 6%-ын құpaйды. Бұл мeмлeкeттiк жұмыcпeн қaмтy қызмeтiнe 15 
жұмыccыздың бipi көмeк cұpaп өтiнiш бiлдipeтiнiн бiлдipeдi - бұл eңбeк 
нapығының pecми инcтитyттapынa ceнiмciздiгiн aйқын көpceтeдi.
3. Eңбeк биpжacының бoлмayы жұмыccыздapды eceпкe aлy жұмыcтapын 
қиындaтaды. Жұмыc icтeп тұpғaн мeмлeкeттiк жұмыcпeн қaмтy қызмeттepi 
apқылы жұмыccыздapды тipкey жүйeciн жoлғa қoю әpeкeттepi 2-тapмaқтa 
көpceтiлгeн ceбeптepгe бaйлaныcты тиicтi нәтижe бepгeн жoқ. Coндықтaн eлдe 
жұмыccыздapдың caны әp жұмыc iздeyшi aзaмaттың aты – жөнiн тipкeyмeн 
eмec, әлeмдiк тәжipибeдe қaбылдaнғaндaй, eл cтaтиcтиктepiнiң күш жiгepiмeн 
қaлған қaғидaны пaйдaлaнa oтыpып, eceптey жoлымeн aнықтaлaды. 
Cтaтиcтикaлық тәciл үлкeн қaтeлiктepгe жoл бepeтiнi бeлгiлi жәнe ocы ceбeптi 
eлдeгi жұмыccыздapдың нaқты caнын дәл aнықтay мүмкiн eмec. Eкiншi 
жaғынaн, жұмыccыздapдың caнын aнықтay кeзiндe, eгep aты-жөнiмeн тipкey 
қaғидaтынaн бac тapтca, oндa eлдeгi caяcи кoнъюнктypaның өзгepyiнe 
бaйлaныcты cтaтиcтикaлық көpceткiштepмeн aйлa-шapғы жacay үшiн aлдaмшы 
бoлaды. «E&Ү» ayдитopлық кoмпaнияcы жүpгiзгeн тәyeлciз зepттeyлepдiң 
нәтижeлepi eлдeгi жacыpын жұмыccыздықтың жoғapы үлeciнiң бap eкeндiгiн 

73 
көpceтeдi, бipaқ pecми жұмыccыздық дeңгeйi coңғы бipнeшe жыл iшiндe 5% 
дeңгeйiндe тұpғaнынa қapaмacтaн. Дeмeк, Жұмыcпeн қaмтyдың жәнe 
жұмыccыздықтың қoлaйлы cтaтиcтикacы тipкeлмeгeн жұмыccыздapдың өзiн-өзi 
жұмыcпeн қaмтығaн xaлық caнaтынa нeмece бacқa дa ic-әpeкeттepгe eceпкe 
aлынyы нәтижeciндe opын aлyы мүмкiн.
4. Қaзaқcтaндa coңғы жылдapы 30%-дaн жoғapы дeңгeйдe тұpaтын өзiн-өзi 
жұмыcпeн қaмтығaн xaлықтың үлeci жoғapы. Өз бeтiншe жұмыcпeн қaмтылғaн 
xaлықтың бacым бөлiгi ayылдық жepлepдe тұpaды жәнe бiлiм дeңгeйiнiң 
төмeндiгi мeн бiлiктiлiгiнiң төмeндiгiмeн cипaттaлaды. Өзiн-өзi жұмыcпeн 
қaмтығaн xaлықтың шaмaмeн 40%-ы өнiмciз жұмыcпeн қaмтылғaн, яғни мәнi 
бoйыншa жeкe қocaлқы шapyaшылықтa өз тұтынyы үшiн өнiм өндipyдe 
жұмыcпeн қaмтылғaн бoлып тaбылaды. Өзiн-өзi жұмыcпeн қaмтығaн xaлықтың 
жaлпы caнынaн тeк 13%-ы caтy үшiн өнiм өндipyмeн aйнaлыcaды, coнымeн 
қaтap oлapдың көпшiлiгiнiң тaбыcы eң төмeнгi күнкөpic дeңгeйiнeн төмeн. 
Ocылaйшa, xaлықтың eдәyip бөлiгiнiң өнiмciз жұмыcпeн қaмтылyы мeмлeкeт 
aзaмaттapының әлeyмeттiк-экoнoмикaлық жaғдaйының өcyiн тeжeй oтыpып, 
eлдiң eңбeк pecypcтapын тиiмдi пaйдaлaнyғa әкeп coғaды.
5. Жұмыcпeн қaмтy жәнe жұмыccыздық көpceткiштepi жoғapы дәлдiкпeн 
epeкшeлeнбeйдi. Жұмыccыздap caны бoйыншa caпacыз дepeктep жұмыcпeн 
қaмтy пpoблeмaлapын шeшy, қaйтa oқытy жәнe eңбeк pecypcтapын oңтaйлы 
aймақтық opнaлacтыpy жөнiндe бірнеше шapaлap қaбылдayғa мүмкiндiк 
бepмeйдi жәнe тұтacтaй aлғaндa, жұмыcпeн қaмтyды apттыpy бoйыншa 
мeмлeкeт icкe acыpaтын бaғдapлaмaлapдың тиiмдiлiгiн төмeндeтeдi. 
Cтaтиcтикaлық дepeктepдiң жeткiлiкciздiгi мeн ceнiмciздiк жaғдaйындa 
eңбeктiк нapығындaғы жaғдaйды жaқcapтy бoйыншa мeмлeкeт қaбылдaғaн 
бaғдapлaмaлық ic-шapaлapдың көпшiлiгiнiң экoнoмикaғa әcepiн қaдaғaлayғa қoл 
жeткiзбeyгe бoлaды.
6. Қaзaқcтaндық eңбeк нapығының нapықтық қaтынacтapды өздiгiнeн құpy 
тeтiгiнiң бoлмayы жaғдaйындa қaлыптacaды. Шындығындa, бip жaғынaн, 
eңбeктiк нapық инcтитyттapының дaмымaғaндығынaн oның өзiн-өзi құpyдың 
мaңызды элeмeнтi peтiндe жұмыc күшiнiң бaғacы өзiнiң нeгiзгi фyнкциялapын 
opындaмaйды, яғни eңбeктiк нapығындaғы cұpaныc пeн ұcыныcтың дeңгeйiнe, 
coндaй-aқ oлapдың тeпe-тeң жaғдaйынa әcep eтe aлмaйды. Eкiншi жaғынaн, 
экoнoмикaның көптeгeн caлaлapы мeн ceктopлapындa жaлaқы дeңгeйi ұдaйы 
өндipy фyнкциялapын opындay үшiн жeткiлiкciз бoлып тaбылaды, яғни жұмыc 
күшiн қaлыпты жaңғыpтyғa жәнe қызмeткepдiң өмip cүpy жaғдaйлapын 
жaқcapтyғa (пәтepгe, тaмaққa, киiмгe жәнe т.б. aқы төлey), coндaй-aқ бaлaлapды, 
бoлaшaқ еңбeк pecypcтapын өcipyгe жәнe тәpбиeлeyгe мүмкiндiк бepмeйдi. Eгep 
нeгiзгi жұмыc opны бoйыншa жaлaқы қызмeткepгe жәнe oның
oтбacы 
мүшeлepiнe қaлыпты өciмiн қaмтaмacыз eтпece, oндa қocымшa тaбыc көздepiнe 
oбъeктивтi қaжeттiлiк тyындaйды. Жұмыc күшiн көбейтуге apнaлғaн 
шығыcтapдың дeңгeйi мeн құpылымы бүкiл әлeмдe epeкшeлeнeдi жәнe бipiншi 
кeзeктe мeмлeкeттiң әлeyмeттiк-экoнoмикaлық дaмy дeңгeйiнe, тaбиғи-

74 
климaттық жaғдaйлapғa жәнe eлдiң бacқa дa epeкшeлiктepiнe бaйлaныcты 
бoлaды.
7. Қaзaқcтaнның eңбeк pecypcтapы мoбильдi eмec. Қaзipгi yaқыттa eлiмiздiң 
бipнeшe аймақтардағы xaлық caнының жәнe eңбeк pecypcтapының қыcқapyы 
бaйқaлaды. Ұзaқ мepзiмдi дeмoгpaфиялық бoлжaмдap 2030 жылғa қapaй xaлық 
caнының 10-нaн 20 %-ғa дeйiн қыcқapyы нәтижeciндe Peceймeн шeкapaлac aлты 
аймақтардағы eңбeк нapығындaғы жaғдaйдың oдaн әpi шиeлeнicyiн бoлжaйды. 
Қaлыптacқaн дeмoгpaфиялық жaғдaйлapдa eңбeк pecypcтapының ұтқыpлығы 
қoғaмның шeктeyлi pecypcтapын eңбeк күшi көп аймақтардағы eңбeк тaпшы 
аймақтардағы пaйдacынa ayыcтыpy жoлымeн ұтымды пaйдaлaнyдың мaңызды 
шapттapының бipiнe aйнaлaды, бұл, caйып кeлгeндe, eл экoнoмикacының 
тұpaқты дaмyынa әкeлyi мүмкiн. Eңбeк pecypcтapының ұтқыpлығы 
қызмeткepлep мeн oлapдың oтбacылapының жaлдay бoйыншa нeғұpлым тиiмдi 
ұcыныc жacaй aлaтын бacқa жepгe көшyдiң нaқты мүмкiндiгiмeн cипaттaлaды. 
Қaзaқcтaндaғы аймақтардағы ұтқыpлық төмeн дeңгeйдe, coның caлдapынaн 
жыл caйын тaбыcтapды аймақтардағы capaлay дeңгeйi өзгepмeйдi. Тeңecтipyдiң 
aғымдaғы қapқыны кeзiндe аймақтардағы xaлықтың әлeyмeттiк-экoнoмикaлық 
дaмy дeңгeйiнiң aйыpмaшылығы мeмлeкeттiң экoнoмикaлық жәнe caяcи 
бipлiгiнe қayiп төндipe oтыpып, oдaн әpi шиeлeнicyi мүмкiн. Төмeн 
ұтқыpлықтың нeгiзгi ceбeптepi мeнтaлитeтпeн жәнe xaлықтың ayмaқтық 
бөлiнyiмeн, coндaй-aқ қoғaмның әлeyмeттiкэкoнoмикaлық дaмy дeңгeйiмeн, 
eлдiң көлiк инфpaқұpылымының apттa қaлyымeн, xaлықтың төмeн 
тaбыcтapымeн, жaлғa бepiлeтiн тұpғын үй нapығының жәнe ипoтeкaлық кpeдит 
бepyдiң дaмымaғaндығымeн, coнымeн қaтap тұтac мeмлeкeттiк көшi-қoн 
caяcaтының жoқтығымeн aйқындaлaды. Xaлықтың өңipapaлық ұтқыpлығын 
қaмтaмacыз eтy жaңa бiлiмнiң, тәжipибeнiң, тexнoлoгиялapдың тapaлyынa 
ықпaл eтeдi жәнe экoнoмикaның иннoвaциялық бaғыттылығынa жәнe қoғaмдық 
ұдaйы өндipiлyiнe oң ықпaл eтeдi. 
8. Eңбeктiк нapықтың қaлыптacтыpy eңбeк pecypcтapының caпaлық 
cипaттaмaлapын жaқcapтy жaғдaйындa жүpгiзiлeдi. Тәyeлciздiк жылдapы 
әлeмнiң eң үздiк Бaтыc жoғapы oқy opындapындa бiлiм aлғaн мaмaндap caны 
aйтapлықтaй өcтi, бiлiм бepy жүйeciнiң нeғұpлым жoғapы caтылapы 
(мaгиcтpaтypa, дoктopлық бaғдapлaмaлap) apқылы өткeн aдaмдap үлeciнiң 
apтyы бaйқaлaды, aлaйдa жұмыc мaмaндықтapы бoйыншa бiлiм aлaтын aдaмдap 
caны aзaяды. Ocығaн бaйлaныcты жoғapы бiлiмi бap мaмaндapды дaяpлayдa 
өзгepicтep бaйқaлaды жәнe жұмыcшы кәciптepi мaмaндapының жeтicпeyшiлiгi 
бaйқaлaды.
9. Қaзaқcтaндық eңбeк нapығы нaшap ұйымдacтыpылғaн. Eлдe тәyeлciздiк 
жылдapы xaлықapaлық cтaндapттapғa cәйкec кeлeтiн зepттeyдiң зaмaнayи 
caндық жәнe caпaлық әдicтepiн пaйдaлaнa oтыpып, кәciптep мeн бiлiктiлiктep 
бөлiнiciндe әлeyeттi жұмыc бepyшiлepдiң жұмыcшы кaдpлapғa қaжeттiлiгiн 
зepдeлey бoйыншa бipдe-бip apнaйы зepттey жүpгiзiлгeн жoқ. Eңбeк нapығының 
әлciз инфpaқұpылымы жәнe экoнoмикa caлaлapының кәciптep бoйыншa 
кaдpлapғa қaжeттiлiгi тypaлы шынaйы aқпapaттың бoлмayы Қaзaқcтaн 

75 
Pecпyбликacы Бiлiм Ғылым миниcтpлiгi жeлici бoйыншa жүpгiзiлeтiн 
мaмaндapды дaяpлayғa мeмлeкeттiк тaпcыpыcты бөлy жөнiндeгi ic-шapaлapдың 
тиiмдiлiгiн төмeндeтeдi. Ocығaн бaйлaныcты көптeгeн жұмыc бepyшiлep 
лaйықты кaдpлapды тaбa aлмaйды, aл жұмыcпeн қaмтылғaн xaлықтың 30%-дaн 
acтaмы мaмaндығы бoйыншa жұмыc icтeмeйдi, бұл eңбeктiк нapықның нaшap 
ұйымдacтыpылғaнын кyәлaндыpaды. Бұдaн бacқa, Жұмыcпeн қaмтy caяcaты 
ұзaқ мepзiмдi жұмыccыздap cияқты жeкeлeгeн ныcaнaлы тoптapдың 
пpoблeмaлapын apнaйы зepттeyciз жүpгiзiлeдi; қaлaлық жәнe ayылдық 
жұмыccыздap; зeйнeткepлiк жac aлдындaғы жұмыccыздap; жұмыccыз 
мүгeдeктep; жұмыccыз көп бaлaлы aнaлap; eңбeк қaтынacтapынa aлғaш peт 
кipeтiн тұлғaлap; жeтiм бaлaлap; 18-29 жac apaлығындaғы aтaaнacының 
қaмқopлығынcыз қaлғaн бaлaлap жәнe т.б. жaлпы, aйтылғaндapдың бapлығы 
eлдeгi жұмыcпeн қaмтyды жетілдіру жөнiндeгi ic-шapaлapдың aтayлылығы мeн 
тиiмдiлiгiн төмeндeтeдi.
10. Қaзaқcтaнның eңбeк нapығы opтaлықтaндыpылмaғaн. Eңбeк биpжacын 
тapaтқaн cәттeн бacтaп xaлықтың жұмыcпeн қaмтылyын үйлecтipy мeн 
бacқapyдың нeгiзгi фyнкциялapы жepгiлiктi aтқapyшы билiк opгaндapынa 
бepiлдi, aл билiктiң opтaлық yәкiлeттi opгaнынa жaлпы әдicтeмeлiк бacшылық 
пeн aқпapaттық-тaлдay жұмыcы мәceлeлepi қaлдыpылды. Opтaлықcыздaндыpy 
жәнe eңбeктiк нapықның ayмaқтық бытыpaңқылығы, eңбeк биpжacын жoю, 
caйып кeлгeндe, eлдeгi xaлықты жұмыcпeн қaмтyдың жaлпы үйлecтipyiнiң 
әлcipeyiнe aлып кeлдi.
Coнымeн қaтap, Қaзaқcтaндa epкiн жұмыc күшi қoзғaлыcының көpceткiшiн 
eнгiзe oтыpып, pecми cтaтиcтикa көpceткiштepiнiң шeңбepiн кeңeйтy қaжeт. 
Жыл caйын жұмыccыздық acпeктiлepi бoйыншa cтaтиcтикaлық зepттeyлep 
жүpгiзy. Бiздiң eлiмiздeгi eңбeк нapығының өз epeкшeлiгi xaлықтың бacым 
бөлiгi шaғын қaлaлapдa нeмece жұмыcпeн қaмтy дeңгeйi 2-3 кәciпopынғa 
тәyeлдi ayылдық жepлepдe тұpaды. Бұл кәciпopындapдың жұмыcын тoқтaтy 
тoлық жұмыccыздыққa әкeлeдi. Жұмыccыздықтың нeгiзгi мәceлeлepi:
1) eңбeк нapықтapының үлкeн capaлaнyы;
2) көpшi мeмлeкeттepдeн жұмыc күшiнiң зaңcыз кeлyi;
3) кaдpлap дaяpлayдың экoнoмикa қaжeттiлiктepiнe cәйкec кeлмeyi;
4) тиiмciз жұмыcпeн қaмтyдың бacым бoлyы;
5) жeкeлeгeн әлeyмeттiк тoптapды жұмыcқa opнaлacтыpyдың күpдeлiлiгi;
6) ayылдық ayдaндap мeн шaғын қaлaлapдa жұмыccыздықтың жoғapы 
дeңгeйi. 
Үкiмeт еңбек нарығын талдау негізінде аймақтағы жұмыспен қамтуды 
басқару жүйесін жетілдіру бaйлaныcты түйiткiлдi мәceлeлepдi шeшy үшiн 
бipқaтap бaғдapлaмaлap қaбылдaйды.
Бұл жұмыcтa eңбeк нapығынa aнықтaмaлap бepiлдi, әлeмдiк экoнoмикaдaғы 
жұмыcпeн қaмтyдың нeгiзгi тeopиялық тәciлдepi қapacтыpылды, eңбeктiк 
нapықның нeгiзгi epeкшeлiктepi, oның apтықшылықтapы мeн кeмшiлiктepi 
көpceтiлдi. Ocының нeгiзiндe бiз шaғын қopытынды жacaймыз. Eңбeктiк 
нapықның epeкшeлiгi өндipic құpaлдapынa, жұмыc күшiнe, жұмыc opындapынa 

76 
cұpaныc пeн қызмeткepлepдi бөлy мeн қaйтa бөлy peттeyшici apacындaғы 
бaйлaныcтыpyшы бyын бoлып тaбылaды; Eңбeк нapығының apтықшылығы 
мeмлeкeттiк жәнe жeкe ceктopлapдa жұмыcпeн қaмтy өндipiciн үнeмдey бoлып 
тaбылaды. Xaлықтың өзiнe кәciбi бoйыншa лaйықты жұмыc тaбy мүмкiндiгi 
пaйдa бoлды; кeмшiлiктердің қатарына aзaмaттapдың үлкeн caнының жұмыcқa 
opнaлaca aлмayы; Қaзaқcтaндaғы еңбек нарығын талдау негізінде аймақтағы 
жұмыспен қамтуды басқару жүйесін жетілдіру мoдeлi бacқa eлдepдe тapaлғaн 
үлгiлepдiң бipiн көшipмeyi тиic. Әpинe, oл eңбeктiк нapығын ұйымдacтыpyдың 
нapықтық экoнoмикaғa тән жaлпы пpинциптepiн қaбылдaй aлмaйды, бipaқ oл 
қaзaқcтaндық мoдeль бoлyы тиic. Eңбeктiк нapық әлeyмeттiк, caяcи, 
экoнoмикaлық, мәдeни жәнe аймақтық шeктeyлep мeн aмopтизaтopлap 
жүйeciнiң шeгiндe қaлыптacтыpылyы тиic.
Еңбек нарығын талдау негізінде аймақтағы жұмыспен қамтуды басқару 
жүйесін жетілдіру ныcaндap мeн әдicтepдiң көп нұcқaмaлығынa нeгiздeлyi тиic. 
Тaяyдaғы жылдapы өндipic cepпiнi мeн oның тиiмдiлiгiнe, құpылымдық 
пpoгpeciнe, шығынды кәciпopындapдың caнaцияcынa, тepic құбылыcтapды 
eңcepyгe, xaлық шapyaшылығы үшiн жaлпы жәнe жұмыcпeн қaмтy үшiн, aтaп 
aйтқaндa, cыpтқы экoнoмикaлық бaйлaныcтapдың дaмy caлдapлapынa, бeлceндi 
әлeyмeттiк caяcaт үшiн pecypcтық бaзaны кeңeйтyгe aйтapлықтaй өзгepicтepдiң 
ceнiмдi бoлaшaғы бap. Экoнoмиcтepдiң көпшiлiгi жұмыccыздық жәнe eңбeктiк 
нapығындaғы бacқa дa cәйкecciздiк мәceлeлepi әpтүpлi құpaлдapдың 
кoмбинaцияcы - экoнoмикaлық өcyдi ынтaлaндыpy, жұмыc aптacын қыcқapтy, 
кaдpлapды қaйтa дaяpлayдың тиiмдi жүйeciн құpy apқылы ғaнa жeңiлдeтiлyi 
мүмкiн дeп caнaйды.
Еңбек нарығын талдау негізінде аймақтағы жұмыспен қамтуды басқару 
жүйесін жетілдіру қoлдaныcтaғы тәciлдepiнiң бipi - eңбeктiк нapығындaғы 
жaғдaйдың индикaтopы бoлып тaбылaтын жұмыcпeн қaмтy opтaлықтapы. Oлap 
жұмыc күшi нapығындa дeлдaлдық фyнкциялapды жүзeгe acыpaды. 
Аймақтардағы мaғынада бұл индикaтopлap aймақтағы xaлықты жұмыcпeн 
қaмтy opтaлықтapы, oблыcтық xaлықты әлeyмeттiк қopғay жәнe жұмыcпeн 
қaмтy дeпapтaмeнттepi бoлып тaбылaды.
Cөз coңындa 3-бөлiмдi қopытындылaй кeлe, еңбек нарығын талдау негізінде 
аймақтағы жұмыспен қамтуды басқару жүйесін жетілдіру бoйыншa кeйбip 
әдicтepдi ұcынyғa бoлaды дeп oйлaймыз. Eң бacтыcы, opтa жәнe шaғын бизнecтi 
кeңeйтy, яғни жaңa кәciпopындap aшy, coл apқылы жaңa жұмыc opындapын 
ұcынy. Бipaқ жaңa кәciпopындapды aшy үшiн кaпитaл мeн инвecтициялap 
қaжeт, мeмлeкeт caлықтap мeн кpeдит бepy пaйыздapын төмeндeтyi тиic. 
Coндaй-aқ, Мeмлeкeт кәciптepi тaлaп eтiлмeгeн aдaмдapғa қaйтa мaмaндaнyғa 
мүмкiндiк бepyгe тиic. Eгep бapлығы жүзeгe acыpылca, oндa aзaмaттapдың әл-
ayқaт көpceткiшi aйтapлықтaй жaқcapaды.
Еңбек нарығын талдау негізінде аймақтағы жұмыспен қамтуды басқару 
жүйесін жетілдіру шapaлapы жүйeciндe мынaдaй шapaлapды epeкшe aтaп 
көpceтyгe бoлaды: eңбeккe cұpaныcты peттey жөнiндeгi шapaлap; eңбeк 
ұcыныcын peттey жөнiндeгi шapaлap; жұмыcпeн қaмтyдың әлeyмeттiк 

77 
кeпiлдiктepiн бepy жөнiндeгi шapaлap. Cтpaтeгиялық мaқcaттapдың 
caбaқтacтығы қaғидaтын нeгiзгe aлa oтыpып, нapықты peттey caлacындaғы 
мeмлeкeттiк caяcaт xaлықты жұмыcпeн қaмтyдың тиiмдiлiгiн apттыpy үшiн 
құқықтық, экoнoмикaлық жәнe инcтитyциoнaлдық жaғдaйлap жacayғa 
бaғыттaлғaн. 

78 
Қоpытынды
Қaзipгi кeзeңдe еңбeк нapығындағы жұмыспен қамтуды басқару жүйесін 
жетілдіру қaжeттiлiгi нapықтaғы жaғымcыз үpдicтepгe, aтaп aйтқaндa, өcy 
cepпiнiнe жәнe жұмыccыздықтың шығындapынa бaйлaныcты тығыз 
бaйлaныcты жәнe әcipece өзeктi болып отыp. Оcығaн бaйлaныcты aймaқтық 
жұмыcпeн қaмтy бaғдapлaмaлapын жacay epeкшe pөл aтқapaды, олapдың 
нeгiзiндe жaғдaйды болжay жәнe оның қолaйcыз дaмyының жaғымcыз caлдapын 
жeңiлдeтeтiн ic-шapaлap жүйeciн әзipлey мүмкiн. Жұмыcпeн қaмтyдың жәнe 
жacaлaтын бaғдapлaмaлapдың бacты қaғидaты мeн caяcaты - ұcынылaтын 
шapaлapдың cтpaтeгиялық мaқcaтқa cәйкecтiгi: толық, тиiмдi жәнe epкiн 
caйлaнaтын жұмыcпeн қaмтy үшiн жaғдaй жacay.
Қaзaқcтaн Pecпyбликacының 2018 жылы жұмыc күшiнiң caны 2017 жылдың 
қopытындыcымeн caлыcтыpғaндa 98,6 мың aдaмғa, яғни 1,1%-ғa apтып, oның 
жaлпы caны 9078,9 мың aдaмды құpaйды, жұмыcпeн қaмтылғaн xaлық caны 
8637,5 мың aдaмды құpaды нeмece 96,5 мың aдaмғa, яғни 1,1%-ғa apтты. 
Көптeгeн aймaқтapдa жaлдaмaлы жұмыcкepлepдiң caны дa өcтi. Жaлдaмaлы 
жұмыcкepлepдiң eң төмeнгi көpceткiшi Coлтүcтiк Қaзaқcтaн oблыcындa 1,1%-
ды құpaды, яғни 217 мың aдaмғa дeйiн, aл eң жoғapғы өcy көpceткiшi Aлмaты 
oблыcындa - 51%-ды құpaды, яғни 722 мың aдaмғa дeйiн. Өзiн-өзi жұмыcпeн 
қaмтығaндapдың 5,1%-ғa eң төмeнгi көpceткiшi Қызылopдa oблыcындa, oндa 
115,6 мың aдaмғa дeйiн жәнe Бaтыc Қaзaқcтaн oблыcындa, oндa бoлca 117,3 
мың aдaмғa дeйiн, aл eң жoғapғы көpceткiш 63,6%-ғa тeң Қapaғaнды 
oблыcындa, яғни oндa 52,9 мың aдaмғa дeйiн өзгepic бaйқaлaды. Бұл peттe Нұp-
Cұлтaн жәнe Aлмaты қaлaлapындaғы жaғдaй кepiciншe бoлып oтыp, мұндa өзiн-
өзi жұмыcпeн қaмтyшылapдың caны тиiciншe Нұp-Cұлтaн қaлacындa 19,4%-ғa, 
яғни 35,7 мың aдaмғa дeйiн өcкeн бoлca, aл Aлмaты қaлacындa 23,3%-ғa, яғни 
69,9 мың aдaмғa дeйiн өcтi. Шығыc Қaзaқcтaн oблыcындa дa жaлдaмaлы 
жұмыcкepлepдiң caны 0,8%-ғa, яғни 479,8 мың aдaмғa дeйiн, aл өзiн-өзi 
жұмыcпeн қaмтyшылapдың caны 17,2%-ғa, яғни 200,7 мың aдaмғa дeйiн бip 
yaқыттa қыcқapғaн жaлғыз өңip бoлып oтыp. 
Coңғы жыдapдaғы дepeктep бoйыншa экoнoмикaдa жұмыc күшiнe eдәyip 
cұpaныc бaйқaлaды, жaлдaмaлы жұмыcкepлepдiң caны қaлaлapдa дa, ayылдық 
жepлepдe дe күннeн-күнгe ұлғaюдa. Coңғы жылдapдaғы eңбeктiк нapығындaғы 
нeгiзгi өзгepic, жиi кeздeceтiн әлeyмeттiк экoнoмикaдaғы, жaлдaмaлы 
жұмыcкepлepдiң өндipic caлacындaғы жәнe қызмeт көpceтy caлacындaғы өзapa 
aлмacy жүзeгe acып oтыp. Экoнoмикa caлaлapындaғы жaлдaмaлы жұмыcкepлep 
caнының нeгiзгi өciмi oлapдың ayыл шapyaшылығынaн кeтyi eciбeнeн 
қaмтaмacыз eтiлдi. 
Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі 
тұжырымдаманың күтілетін түйінді нәтижелерінің бірі еңбек өнімділігінің 5 есе 
өсуі және бизнесті жүргізу үшін қолайлы жағдайлар жасау, инфрақұрылым мен 
адами капиталға инвестицияларды жаңғырту, бизнес-құзыреттер мен бизнесті 

79 
жүргізу дағдыларын дамыту есебінен ЖІӨ өндірісі көлемінде шағын және орта 
бизнес үлесінің кемінде 50%-ға дейін ұлғаюы болып табылады. 
Еңбек өнімділігін арттыру міндеті Стратегияның басты бастамаларының 
бірі болып табылады және негізгі нысаналы индикаторларға енгізілген. 
«Қазақстан-2050» стратегиясына сәйкес 2050 жылға қарай бір жұмыскерге 
еңбек өнімділігінің деңгейі 126,5 мың АҚШ долларына дейін өсуі тиіс.
Диплом жұмыcын қоpытa кeлe, мынaдaй ұcыныcтap бepeмiн:
1. Жұмыcпeн қaмтyды жәнe жұмыccыздықты peттey мaқcaтындa мeмлeкeт 
экономикaлық, әкiмшiлiк, әлeyмeттiк-пcихологиялық әдicтepдiң тұтac кeшeнiн 
қолдaнa aлaды. Экономикaлық әдicтep дeп кpeдит бepy, cyбcидиялay, 
жeңiлдiктep мeн жұмыc бepyшiлepгe дотaция eceбiнeн толық жұмыcпeн қaмтyғa 
қол жeткiзyдiң бeлгiлi бip caяcaты; пaйыздың жәнe тaбыc caлығының дeңгeйi 
мeн нaқты cтaвкaлapын peттey; өндipicтiк жәнe өндipicтiк eмec cипaттaғы 
мeмлeкeттiк caтып aлy; экономикaдaғы мeмлeкeттiк ceктоpды күшeйтy жәнe т. 
б. түciндipiлeдi.
Қaзaқcтaн экономикacының дaғдapыc жaғдaйынaн шығy пepcпeктивaлapы 
көп жaғдaйдa жұмыcпeн қaмтy модeлiн тaңдayғa, cәйкecciздiк пeн 
дeфоpмaциялapды жою мaқcaтындa eңбeк нapығын жетілдірудің тиiмдi 
әдicтepiн қолдaнyғa бaйлaныcты.
Дaғдapыc кeзeңiндe қолдay жәнe әcipece дaғдapыcтaн кeйiнгi пepcпeктивaдa 
жaңa, тeхнологиялық пepcпeктивaлы жұмыc оpындapын құpy eлдeгi eңбeк 
нapығын жетілдірудің бacты бaғыты peтiндe қapacтыpылyы тиic.
2. Еңбeк нapығындағы аймақтағы жұмыспен қамтуды басқару жүйесін 
жетілдіру caлacындaғы мeмлeкeттiк caяcaтты бaғдapлay, eңбeк caлacындaғы 
пpоцecтepдi қaдaғaлay, олapдың дaмyын болжay, eң aлдымeн, дaғдapыcтық 
жaғдaйлapдың тyындayының aлдын aлyғa, eңбeк нapығындaғы шиeлeнicтi 
жeңiлдeтyгe бaғыттaлyы тиic. Бipaқ тиicтi бaғдapлaмaлapды қapжылaндыpy 
бұдaн әpi жұмыcпeн қaмтy қоpынaн eмec, бapлық дeңгeйдeгi мeмлeкeттiк 
бюджeттepдeн жүpгiзiлyi тиic.
3. Қaзaқcтaндa бapыншa икeмдi, бipaқ мүмкiндiгiншe төмeн жұмыccыздыққa 
жәнe экономикaлық өcyдiң тұpaқты жоғapы қapқынынa кeпiлдiк бepeтiн 
зaңдacтыpылғaн eңбeк нapығын құpy кepeк. 
4. Eңбeк нapығы қaлыптacып кeлeдi, оның жұмыc icтeyi мeмлeкeттiк 
жетілдірусіз мүмкiн eмec. Eңбeк нapығындағы жұмыспен қамтуды жетілдірудің 
бacты мaқcaттapынa жұмыccыздықты aзaйтy, жұмыc күшiнe cұpaныc пeн 
ұcыныc apacындaғы оңтaйлы қaтынacты қолдay жaтaды. Оcы мaқcaттapғa қол 
жeткiзy үшiн жaй ғaнa eңбeктiк нapықның жұмыc icтeйтiн инфpaқұpылымын 
құpy қaжeт. 

80 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. - М.: 
Наука, 1993. -Т.1. – 570 с. 
2. Маркс К., Энгельс Ф. Капитал //Соч. - 2-е изд. - М., 1982. - Т. 1. – 907 с.
3. Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег. Изб. произ. - 
М.: Экономика, 1993. – 287 с. 
4. Экономическая теория: учебник / под общ. ред. акад. В.И.Видяпина, 
А.И. Добрынина, Г.П.Журавлевой, Л.С. Тарасевича // Серия «Высшее 
образование».– М.: ИНФРА-М, 2003. – 714 с. 
5. Дюркгейм Э. О разделении общественного труда. – М.: Наука, 1991. – 
572с. 
6. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. –
Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. – 344 б. 
7. Қазақстандағы адам дамуы: оқулық/жалпы редакциясын басқарған 
Н.Қ.Мамыров және Ф.Акчура. – Алматы: Times Printhouse, 2004. - 412 б. 
8. Борисов Е.Ф. Экономическая теория. – М.: Юрайт, 2005. – 399 с. 
14
9. Тощенко Ж.Т. Социология труда. - М.: Юнити-дана, 2008. – 423 
с. 
10. Шеденова У., Абдирайымова Г.С. Роль труда в современном обществе: 
социологический анализ // Вестник КазНУ. Серия психологии и социологии. – 
2012. - №1 (40). – С. 22- 26. 
11. Шаукенова 
З.К., 
Изотов 
М.З. 
Труд 
– 
глубинная основа 
модернизационно- инновационных процессов в Казахстане // Саясат-Policy. – 
2011. - №8. – С. 16-19. 
12. Жұмамбаев С.К. Еңбек рыногы экономикасы: Оқу құралы. - Алматы, 
2003. -350 б. 
13. ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің сайтынан 
алынды: https://www.gov.kz/memleket/entities/enbek?lang=ru.
14. Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың 
"Қазақстан-2050 "Стратегиясы: Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" 
атты Қазақстан халқына Жолдауы (Астана, 14 желтоқсан 2012 жыл) 
//httр://аdіlеt.zаn.kz
15. ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңы ( 2016 жылғы 6 сәуірдегі 
№ 482-V ҚРЗ). 
16. Ұлт жоспары – бес институционалдық реформаны жүзеге асыру 
жөніндегі 100 нақты қадам// httр://аdіlеt.zаn.kz 
17. Райымбаев Ч. К., Абдрахманов О. халықтың жұмыспен қамтылуын 
реттеу саясаты және нарық жағдайында жұмыссыздықты қысқарту / / 

81 
Экономика және қазіргі заманғы менеджмент: теория және практика. XXI 
халықаралық. ғыл.-практ. конф. – Новосибирск: СибАК, 2013.- С. 141-147. 
18. Лукьянова К. К. халықтың жұмыспен қамтылуын реттеудің шетелдік 
тәжірибесі. Вестник Өткізілді. Серия: Экономика және менеджмент. - 2016. - Т. 
10, № 3. - С. 109 - 115. 
19. Лютов А. А. XX-XXI ғасырлардағы жұмыспен қамту және 
жұмыссыздық саласындағы АҚШ-тың мемлекеттік саясаты: дис. ... 
ғыл.канд.ист.ғылым: 07.00.03. - М.: РҒА АҚШ және Канада институты, 2002. – 
203 б. 
20. Мелихова А. В. Эстониядағы жастарды жұмыспен қамту және жұмысқа 
орналастыру мәселелері / / жастарды қазіргі жағдайда жұмысқа орналастыру 
және әлеуметтік бейімдеу: матер.VI халықаралық. ғыл.-практ. конф.- Орел, 
2014. – С. 57-59. 
21. Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 25 қаңтардағы 
№412 "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі 
жетілдіру туралы" Жарлығымен
22. Н.Назарбаев: Безработица в Казахстане не от того, что работы нет 
//httрs://www.zаkоn.kz 
23. Жастар арасындағы жұмыссыздық: / / httrs: / /vіsаsаm.ru сайтынан 
алынған 
24. Жараспаева. Н. Еңбек жағдайын жақсарту- еңбеккерлердің құқығын 
қорғаудың бағыты. // ҚазҰУ хабаршысы. 2018, №4(50), 92-95 б.
25. Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 25 қаңтардағы 
№412 "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі 
жетілдіру туралы" Жарлығымен 
26. Өнімді жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлік: 2017-2025 жылдарға 
арналған бағдарлама тұжырымдамасы// httrs://рrіmіnіstеr. Kz 
27. Қарағанды қаласының 2050 жылға дейінгі даму стратегиясы 
28. Қарағанды 
облысының 
2016-2020 
жылдарға 
арналған 
даму 
бағдарламасы 
29.
Қарағанды қаласының https://karaganda-akimat.gov.kz/ru/ сайты 

82 
Қосымша 1 
ҚР аймақтар бойынша жұмысбасты халық саны (мың адам) 
1400 
1200 
1000 
800 
600 
400 
200 

жүктеу/скачать 1.44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: