Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4.3.Ұйымдастырылғантоптыңпсихологиясы менбірігумеханизмі
| стиг ма, (туа біт кен де не лік зақым дар мен ке міс тік тер); ерік тік
кем ші лік тер (ішім дік ке са лы ну, на ша қор лық, жан күй зе ліс те рі); ұлт тық стиг ма лар «қа ра лар», «ев рей лер», т.с.с.). Ре сей лік зерт- теу ші де ви ан то лог Ю.А. Клей берг тұл ға ның ауыт қы (де ви ант ты) мі нез-құл қын қо ғам да ғы мә де ни нор ма лар құн ды лық та ры мен бай ла ныс ты рып қа рас тыр ған. Тұ тас ал ған да, тұ қым қуа лау шы лық жол мен ауыт қу шы мі- нез-құлық тың қан дай да бір нақ ты фор ма сы бе ріл мейді (мә се лен, қыл мыс кер лік), де ви ант ты лық тың қа лып та су мүм кін ші лі гін арт- ты ра тын – ин ди ви ду ал ды-ти по ло гия лық қа сиет тер, мә се лен, им- пуль сивті лік не ме се көш бас шы бо лу ға ұм ты лыс со ның бір бел гі сі. Осы лай ша, іш кі биоло гиялық үдеріс тер ауыт қу шы мі нез- құлық тың қа лып тас уын да бел гі лі бір рөл ат қа ра ды. Олар қор- ша ған ор та ның кез кел ген әсе рі не қа тыс ты біз дің реак циямыз ды анық тайды. Ауыт қу шы мі нез-құлық тың биоло гиялық не гіз де- рін дә лел дейт ін фак ті лер дің бар лы ғы на қа ра мас тан, олар бел гі- лі әлеу мет тік ор та жағ да йын да ға на іс ке аса ды. Сонымен қатар жүй ке жүйесі нің реак тив ті лі гін не ме се гор мо нал ды тө мен деу ді анық тағанда әлеу мет тік жағ дай лар дың өз і де ағ за да биоло гиялық өз ге ріс тер туын да туы мүм кін екені байқалды. Қо ры та кел ген де, тұл ға ның ауыт қу шы мі нез-құл қы әлеу мет тік жә не биоло гиялық фак тор лар дың өза ра күр де лі әсер і нің нә ти же- сі бо лып та бы ла ды. Әлеу мет тік жә не биоло гиялық фак тор лар дың әре кет те рі өз ке зе гін де тұл ға ның қа рым-қа ты нас жүйесі ар қы лы өте ді. Заң психологиясы 72 4.3.Ұйымдастырылғантоптыңпсихологиясы менбірігумеханизмі Ұйым дас қан қыл мыс – қо ғам ға қа тыс ты ерек ше қа уіп ті әлеу- мет тік құ бы лыс. Мұн дай ұйым ның ерек ше лі гі – жо ға ры дең гейде бас қа ры ла тын, ең жо ға ры бас шы сы та ға йын дал ған, не гіз гі ше- шім қа был дайт ын айна ла сын да ғы ша ғын ие рар хия лық құ ры- лы мы бар, қыл мыс тық қо ғам дас тық топ. Ұйым дас қан қыл мыс өзі нің кең құ лаш жаюы мен қо ғам ның дам уына ерек ше зиян ды әсе рін ти гі зе ді. Мұн дай топ заң қор ғаушы ор ган дар мен сы бай лас бай ла ныс ор на тып, па ра бе ру, қыз мет ор нын пай да ла ну, қо мақ ты кө лем де ұр лық-то нау, заң сыз контра бан да лық ва лю та лық опе ра- циялар жүр гі зіп, бү кіл ай мақ ты жау лап ала ды. Ұйым дас қан қыл мыс тың дам уына көп те ген жағ дай лар се беп- ші бо ла ды: ха лық тың әл-ауқа ты ның тө мен деуі, би лік пен бас қа ру құ ры лым да ры ның әл сі реуі, әлеу мет тік инс ти тут тар дың өз мін- дет те рін орын да мауы, адам дар ара сын да ғы мү лік тік айыр ма шы- лық тар осы ған бай ла ныс ты сы бай лас жем қор лық пен жос пар лы түр де құ рыл ған кү рес тің орын ал мауы, т.б. Пси хо ло гия лық тұр ғы да қыл мыс тық қо ғам дас тық ты құ ру дың не гіз гі фак тор ла ры ның ке ле сі екі түр і бел гі ле не ді: 1. Топ тар ға қо сы лу дың не гіз гі се беп те рі: − қыл мыс тық мүд де нің ор тақ ты ғы; − қыл мыс ты бі рік пей жа сау мүм кін ді гі нің жоқ ты ғы; − ор тақ се нім дер, көз қа рас тар, өмір ге қа тыс ты ұстаным дар. 2. Топ та ғы рөл дер дің бө лі нуі: − ерік тік қа сиет тер; − ұйым дас ты ру қа бі лет ті лі гі; − бас шы ның бе дел ді лі гі мен ше шім қа был да ғыш ты ғы т.с.с. Ұйым дас қан қыл мыс қа қа ты су шы лар дың са на сы, мақ сат-мүд- де ле рі көп те ген өз ге ріс тер ге ұшы рай ды, пай да кү нем дік, қас тан- дық, зор лық-зом бы лық әре кет те рі өмір сал ты на айна лып, есірт кі мен ішім ді к ке де ген тәуел ді лік те рең дейді. Адам дар дың қан дай да бір іс ке бай ла ныс ты бас қо сып, бі рі- гуі бел гі лі бір қа рым-қа ты нас жүйе сін ор на та ды. Бұл жүйе ор- 4. Криминалды психология 73 тақ мақ сат қа же ту үшін рет теп оты ру ды қа жет ете ді. Фор мал ды ұйым дар дың (топ тар дың) іс-әре ке тін рет теу ді рес ми құ жат тар қам та ма сыз ете ді. Ал қыл мыс тық топ сын ды фор мал ды емес ұйым да су лар да қыл мыс әле мін де ға сыр лар бойы қа лып та сып, оның салт-дәс түр ле рі не ай нал ған ор тақ ұстаным дар мен қо ғам ға қар сы іс-әре кет тер не гіз гі рет теу фак тор ла ры бо лып та бы ла ды. Қыл мыс тық топ тар да не гіз гі топ тық мі нез де ме лер мен үде ріс тер- дің, мы са лы, бі рі гу дің, ұжым дас тық се зі мі нің қа лып та суы топ мү- ше ле рі нің өзі не жүк тел ген әре кет ті іс ке асы ру да қол да на тын ба ға лау, нұс қау, тә сіл дер, про це ду ра лар стан дар тын қам ти ды. Бұл үде ріс тер- дің бар лы ғы топ тық нор ма лар ды жа сақ тау мен пай да ла ну ға бай ла- ныс ты. Олар дың кө ме гі мен топ жал пы жә не нақ ты бір си ту ацияда, күр де лі экс тре мал дық жағ дайда қол ға алы на тын іс-әре кет тер ді ой лас- ты ра ды. Со ны мен бір ге топ мү ше ле рі әлеу мет тік тұр ғы да ба қы ла нып оты ра ды. Топ өз мүд де сін қор ғай оты рып, өз мү ше ле рін қа лып тас қан іс-әре кет стан дар тын қа да ға лау ға мін дет тей ді. Ол, ең ал ды мен, қа- лып тас қан салт тар мен дәс түр лер ді, яғ ни рет теу дің мей лін ше тұ рақ ты фор ма ла рын ұстану ды ұйға ра ды. Зерт теу лер көр сет кен дей, қыл мыс- жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|