Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары

351 
Талет А.Н., Қудайбергенова А.Ж. 
(Қазақстан Республикасы, Алматы қ.
Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) 
 
АРТ-ТЕРАПИЯ ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫ 
ТҮЗЕТУ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ 
 
«Арт-терапия» сөзбе-сөз аудармада «өнер терапиясы» деп түсіндіріледі жалпы алғанда, 
бұл өнер терапияның мамандандырылған түрін білдіреді, оның негізі өнер мен 
шығармашылық қызмет болып табылады[1,297 б.]. 
«Арт-терапия» - көркем шығармашылық арқылы түзету жəне дамыту əдісі жəне 
визуалды жəне пластикалық экспрессияның «тілін» қолданады. Бұл əсіресе жасөспірімдермен 
жұмыс жасау кезінде дұрыс. Жасөспірім өзінің эмоционалды жағдайын сөзбен жеткізе 
алмайтын жағдайларда оны зерттеу, дамыту жəне үйлестіру үшін таптырмас құралға 
айналдыра аламыз.Осы тұжырымдарды сəйкестендіре отырып,біз арт-терапия вербальды емес 
коммуникация құралы деп нақты айта аламыз. 
Арт-терапия ұғымы З.Фрейд пен С. Юнг идеяларының контекстінде пайда болды жəне 
психотерапиялық тəжірибеде терапевтік əсер ету əдістерінің бірі ретінде қарастырылды, ол 
бейнелеу өнері арқылы психикалық аурулары бар адамдарға суреттерде өздерінің жасырын 
психо-травматикалық тəжірибелерін білдіруге жəне сол арқылы олардан арылуға 
көмектесті[2,14 б.]. 
Қазіргі уақытта «Арт-терапия» ұғымы бірнеше мағынаға ие: 
- емдеу мен түзетуде қолданылатын өнер түрлерінің жиынтығы; 
- арт-терапиялық əдістемелер кешені; 
- психотерапиялық жəне психокоррекциялық тəжірибенің бағыты. 
Cонымен қатар, «Арт-терапия» келесі бағыттарды қамтиды: 
- изотерапия-бейнелеу өнері құралдарымен емдік əсер ету: сурет салу, мүсіндеу, сəндік-
қолданбалы өнер жəне т. б.; 
- имаготерапия-бейне, театрландыру, драматизация арқылы əсер ету; 
- музыкалық терапия-музыканы қабылдау арқылы əсер ету; 
- ертегі терапиясы-ертегі, астарлы əңгімелер, аңыздар арқылы əсер ету [2, 21 б.]. 
Психокоррекциялық тəжірибеде психологтар «Арт-терапия» баланың (ересек адамның) 
шығармашылық көріністерін ынталандыру арқылы психоэмоционалды, мінез-құлық жəне 
жеке дамудың басқа да бұзылыстарын түзетуге мүмкіндік беретін əртүрлі өнер түрлерін 
өзіндік символдық түрде қолдануға негізделген əдістердің жиынтығы ретінде қарастырылады. 
«Арт-терапияның» мəні өнердің терапиялық жəне түзету əсерінен тұрады, жəне ол 
өзіннің: 
- көркем-шығармашылық қызметтің көмегімен травматикалық жағдайды қайта құру; 
- тəжірибені өзектендіру жəне оларды көркемдік қызмет өнімі арқылы сыртқы түрге 
шығару; 
- жаңа, эмоционалды жағымды тəжірибелер жасау, олардың жинақталуы; 
- шығармашылық қажеттіліктерді өзектендіру жəне шығармашылық өзін-өзі көрсету[3, 
44 б.]. 
Жасөспірімдер көп жағдайда өз проблемалары мен тəжірибелерін ауызша айту қиынға 
соғады. Олар үшін вербальды емес экспрессия қолайлы болып келеді. Бұл əсіресе 
эмоционалды салада ауытқулары бар жасөспірімдер үшін өте маңызды олардың мінез-құлқы 
өздігінен жəне олар өз əрекеттерін көрсетуге аз қабілетті. Олардың тəжірибесі көркем сурет 
арқылы тікелей «шығады». Мұндай «өнімді» қабылдау жəне талдау оңай. 
Сондықтан біздің ойымызша, арт-терапияны девиантты мінез-құлықты түзету құралы 
ретінде алу өте тиімді деп санаймыз.Себебі девиантты мінез-құлық- бұл адамның (адамдар 
тобының) осы қоғамда (мəдениетте, субмəдениетте, топта) ресми белгіленген немесе нақты 
қалыптасқан нормалар мен үміттерге сəйкес келмейтін əрекеті болып саналады [4, 13 б.]. 
Жалпы арт-терапияны девиантты мінез-құлықты қай себептерге негізделе,түзету жұмыстары 
жасалу керектігін біз девиантты мінез-құлық сипаттамаларына қарап тұжырым жасадық.

352 
Жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқының не екенін түсіну үшін алдымен оның 
көрінісіне не ықпал ететінін білу керек. 
Көбінесе жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқының келесі себептері бөлінеді: 
- себептері, психофизиологиялық сипата; 
- əлеуметтік жəне психологиялық сипаттағы себептер; 
- жасөспірімдер дағдарысына байланысты себептер. 
Психофизиологиялық сипаттағы себептер. Мұндай себептерге мыналар жатады: 
- ақыл-ой дамуының бұзылуы; 
- жүйке жүйесінің зақымдануы; 
- есту жəне көру кемістіктері; 
- сөйлеу ақаулары; 
-сыртқы 
тартымсыздық, 
адамның 
конституциялық-соматикалық 
қоймасының 
кемшіліктері [5, 200 б.]. 
Жасөспірімдер дағдарысына байланысты себептер. Жасөспірімдік дағдарыс кезені - 
адамның тұлға ретінде қалыптасуының ең қиын кезеңдерінің бірі. 
Менің ойымша, бұл кезеңнің ең қызықты анықтамасын Франсуа Дольто береді, ол 
жасөспірім "мутация кезеңі"деп жазады. Шынында да, осы уақыт ішінде жасөспіріммен 
көптеген өзгерістер болады. Олардың ішінде мыналарды атап өткен жөн: 
- жас сегрегациясы: жасөспірімдер негізінен құрдастарымен сөйлескенді жөн көреді; 
- қызығушылықтың өзгеруі: жасөспірім өзінің болашақ өмірінен күтуімен тікелей 
байланысты бір тұрақты қызығушылықты қалыптастырады; 
- зияткерлік қызметтің жоғары формасына əкелетін ойлауды дамыту; 
- қиялды дамыту; 
- өзіндік сана; 
- əлемге бағытталудан өзіне бағытталғанға бұрылу ; 
- ұсыну өзі туралы ересек; 
- адамгершілік нанымдардың жəне адамгершілік дүниетанымның пайда болуы; 
- өзін-өзі анықтаудың пайда болуы-өзін қоғамның мүшесі ретінде тану жəне жаңа 
əлеуметтік маңызды позицияны таңдау[5, 134 б. ]. 
Біз жасөспірімдердің девиантты мінез-құлыққа бейімділігі, ең алдымен, олар түбегейлі 
қайта құру кезінде өздерін мүлдем қорғалмаған сезінетіндігімен байланысты деп ойлаймыз. 
Олар өздерін мүмкіндігінше "қорғауға" мəжбүр. Біреу үшін бұл негізсіз агрессияда, біреу 
шамадан тыс осалдықта көрінеді. Ал өздерінің ішкі тəжірибелерін сыртқа "шашырата" 
алмайтындар өздерін жабуға мəжбүр жəне жиі депрессияға ұшырайды. 
Ал біз білеміз,арт-терапия агрессияны əлеуметтік нормаға сай шығаруға 
көмектеседі.Осы себептерге негізделе отырып ,біз арт-терапияны басты девиантты 
жасөспірімдердегі мінез-құлқын түзету құралы ретінде алдық. 
Девиантты жасөспірімдермен жұмыс жасауда "Арт-терапия" көмегімен келесі міндеттер 
шешіледі: 
 Қолданыстағы арт-терапиялық əдістерді бейімдеу жəне оларды балалармен жəне 
олардың ата-аналарымен психокоррекциялық жұмыс жүйесінде қолдану. 
 Əр түрлі жастағы балалармен жəне жеке дамудың əртүрлі бұзылыстарымен 
психокоррекциялық жұмыста "Арт-терапияны" қолданудың ерекшеліктерін анықтау жəне 
тиімділігін анықтау. 
 Жасөспірімдердегі əртүрлі бұзылуларды түзетуді қамтамасыз ететін арт-терапиялық 
технологиялар мен түзету бағдарламаларын əзірлеу. 
 Арт-терапиялық əдістер арқылы жасөспірімнің психоэмоционалды жағдайын 
үйлестіру жəне оның мəдени жəне білім беру кеңістігіндегі əлеуметтік бейімделуі [3, 155 б.]. 
Сондай-ақ, «Арт-терапия» əдісінің басқа психокоррекциялық əдістерге қарағанда 
артықшылықтарын көрсету қажет: 
Əрбір жасөспірім (өзінің мəдени тəжірибесі мен əлеуметтік жағдайына қарамастан) арт-
терапиялық жұмысқа қатыса алады, ол оған бейнелеу өнері немесе көркемдік шеберлікті қажет 
етпейді. Əр адам бала кезінде сурет салып, мүсіндеп, ойнады. Сондықтан «Арт-терапия» əдісі 

353 
іс жүзінде жас шектеулері жоқ. Арт-терапевтік процеске белгілі бір адамдардың қатысуына 
қарсы көрсетілімдердің болуы туралы айтуға негіз жоқ. 
«Арт-терапия» негізінен ауызша емес қарым-қатынас құралы болып табылады. 
Символдық сөйлеу-бейнелеу өнерінің негіздерінің бірі, адамға өз тəжірибесін дəлірек 
білдіруге, жағдайға жəне күнделікті проблемаларға жаңа көзқараспен қарауға жəне осының 
арқасында оларды шешудің жолын табуға мүмкіндік береді. 
Көрнекі іс-əрекет-бұл адамдарды жақындастырудың қуатты құралы, психолог (мұғалім, 
əлеуметтік қызметкер) мен жасөспірім арасындағы көпір. Бұл əсіресе өзара иеліктен шығару 
жағдайында, байланыс орнатуда, тым күрделі жəне нəзік тақырып туралы қарым-қатынаста 
қиындықтар туындаған кезде өте құнды. 
«Арт-терапия» - өзін-өзі еркін білдіру жəне өзін-өзі тану құралы. Ол "инсайт-
бағдарланған" сипатқа ие, сенім атмосферасын, жоғары төзімділікті жəне адамның ішкі 
əлеміне назар аударуды көздейді. 
Бейнелеу өнерінің өнімдері адамның көңіл-күйі мен ойларының объективті дəлелі болып 
табылады, бұл оларды жағдайды ретроспективті, динамикалық бағалау, тиісті зерттеулер мен 
салыстырулар жүргізу үшін пайдалануға мүмкіндік береді. 
Арт-терапиялық жұмыс көп жағдайда адамдарда жағымды эмоциялар тудырады, апатия 
мен бастамашылдықты жеңуге, белсенді өмірлік ұстанымды қалыптастыруға көмектеседі. 
Осы артықшылықтарды талдай отырып, арт-терапиялық əдістердің «жұмсақтығы» 
туралы қорытынды жасауға болады. 
Өзінің табиғаты бойынша" Арт-терапия " көбінесе əсер ету мен түзетудің директивалық 
əдісі емес, мұнда жасөспірімге ең көп еркіндік беріледі. Ол өзін өзінің жағдайы мен 
қажеттіліктеріне сəйкес келетін стильде жəне формада көрсете отырып, арт-терапия 
процесінің "жетекшісі" болады. 
Əдебиет 
1. Малкина-Пых И.Г. Психосоматика: практикум. - М., 2020. - 459 с. 
2. Копытин А.И. Практическая арт-терапия: Лечение, реабилитация, тренинг. - М.: Когито-Центр, 2008.-
213 с. 
3. Кораблина Е.П., Акиндинова И.А., Баканова А.А., Родина А.М. Искусство исцеления души: Этюды о 
психологической помощи. - СПб: СОЮЗ, 2001. - 315 с. 
4. Азарова Л.А., Сятковский В.А. Психология девиантного поведения - Минск: ГИУСТ БГУ, 2009.-145 с. 
5. Комлева Ю.Ю. Социология девиантного поведения / Ю.Ю.Комлева. –Казань: КЮИ МВД России, 2010. 
– 222 с. 

жүктеу/скачать 6.73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: