Сабақ №1 Мұғалім: Фарида Ерікқызы 1 «Тарих» пәні туралы : тарихшы зерттеушілер, терминдер

ЕРТЕ МЕТАЛЛ ДӘУІРІНДЕГІ 
ТАЙПАЛАРДЫҢ ДІНИ ТҮСІНІГІ
• Үндіирандықтар мифологиясы. Арий тайпалары Жер беті төрт 
бұрышты, әр бұрышында өз құдайы билік құрады деп түсінген. Жер 
күн қүдайы күймесімен саяхаттайтын мөлдір күмбезбен жабылған 
деп есептеген. Археологиялық қазба деректері қола дәуірінде 
үндіиран тайпаларының бәріне ортақ діни түсініктің қалыптасқанын 
көрсетеді. 
▪
Ежелгі үндіирандықтардын, ұғымынша адам өлмейді, ол ерекше 
түрдегі терең «ұйқыға» кетіп, Жер-Ана қойнына оралады деп 
сенген. 
▪
«Ананың құрсағында»(поза эмбриона) жатқандай, қабір 
шұңқырына аяқ-қолын бауырына жиғыза жатқызып, онымен бірге 
о дүниеде қажет болады-ау деген затта- рын қоса көмген. Қабірдің 
үстіне әлемнің дөңгелек бейнесін елестететіндей оба тұрғызған. 

▪
Андрондықтар өліктің басын батысқа қаратып жатқызса, 
▪
Ежелгі қималықтар солтүстікке қаратқан. 
▪
Арийлер өздерін қолдап жүруі үшін ата-баба аруағына сиынған. Ата-баба аруағына табынып, рухының 
көңілінен шығуға тырысқан. Сондықтан қола дәуіріндегі адамдар мар- құмды мүмкіндігінше жақсы киімімен, 
еңбек құралдары, әшекейлерімен қоса жерлеген.
• Самарлық мәдениет тайпалары сиыр, жылқы, қойдың басы мен дене мүшелерін арнайы ыдысқа салған. 
▪
Үстіне қызыл бояу сеуіп, мәйіт жерленген обаларға онша терең емес етіп көміп қойған. Қызыл түсті бояу 
қанның және ерекше құдірет иесінің белгісі. Сонымен қатар отты білдірген және жаман рухтардан сақтану 
қабілетін арттыратын магиялық күш саналған.
▪
Қызыл бояуды өліктің үстіне де сепкен, көбінесе бұл рәсім балаларды жерлеуде қолданылған.
▪
Қабірлерден әдейі бүлдірілген еңбек құралдары табылған. «Затты бүлдіру» жорасы жерлеуді аяқтар алдында 
жасалады, яғни ол тұтынған бұйымдар мен құрал-жабдықтар да адаммен бірге «өлуі» тиіс саналған.

Қола дәуірі жерлеу орындарынан жыртқыш аңдар (қасқыр, түлкі) мен үй 
жануарларының (ит, жылқы) тістері кездескен. Бұлар адамды жаман 
рухтардан қорғайтын бойтұмар және аңның күш-қайратын адам бойына 
да сіңіре алады деуден туындады.
Қола дәуірі тайпаларының тұрмысы мен өмірі табиғатқа тәуелді еді. 
Басты құдай Күн саналды, сондай-ақ от, кейбір жануарлар мен 
өсімдіктерге де сиынды.
Күн мен от жылылық береді, адамды мейірімді, мықты рухпен 
байланыстырады деп есептеген. 
Күн құдайының басты нышаны ретінде жиектері қайырылған күншуақты 
айқыш (крест) белгісі алынды. 
Қима мәдениеті ыдыстарының түбінен бұл белгіні жиі көруге болады.
Қола дәуірінің соңғы кезеңінде шаруашылықтың жаңа түрі —
бақташылықтың дамуымен ай мен жұлдызга табыну жоралғысы да 
шықты. Малшылар кешкі және түнгі уақыттарда ай мен жұлдызға қарап 
бағытты анықтады.
Қола дәуірі тайпаларында отқа табыну дәстүрі кең таралды. 
От денені зұлымдықтан тазартатын, қайтыс болғандарды жаман рухтан 
қорғайтын күш, басқа әлемнің босағасы ретінде сипаталды.