Қолданбалы экология
жүктеу/скачать 0.65 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Гербицидтерге төзімді өсімдіктерді жасау.
| перм-бокс деп атайды.
Тізбек қор белоктар гендерінің экспрессиясына жағдай жасайды, сондықтан оны міндетті түрде вектор құрамына кіргізу қажет. Тіпті, осы тізбек алдында тұрған кез келген геннің өнімі тек қана тұқымда синтезделеді. Кез келген өсімдік белогының амин қышқыл құрамын жақсарту үшің, тек ауыстырылмайтын амин қышқылдарынан (мысалы, лизин, треонин, метионин) тұратын бұрын-сонды болмаған, қолдан жасалған табиғатта кездеспейтін полипептидтерді кодтайтын жаңа гендерді пайдалануға болады. Табиғатта болмаған құрамының 80%-ті ауыстырылмайтын бес амин қышқылынан тұратын полипептидті кодтайтын осындай генді 1986 жылы Джейнс қызметтестерімен химиялық синтез арқылы жасап шығарды. Ті-плазмиданы жəне Ri-плазмиданы пайдаланып, олар осы жасанды генді темекі клеткаларына енгізіп, химералық регенеранттарды алды. Сол трансгендік өсімдікте жасанды геннің экспрессиясы жүріп, мүлдем жаңа белок түзілетіні анықталды. Гербицидтерге төзімді өсімдіктерді жасау. Жаңа қарқынды технологиялар бойынша ауыл шаруашылығында гербицидтер кеңінен қолданылады. Казіргі кезде бұрын қолданылған экологияға қауіпті, сүтқоріктілерге улы гербицидтердің орнына жаңа, қауіпсіз гербицидтер пайдаланылады. Бірақ олардың да кемшіліктері бар. Олар арам шөптерді жоюмен қатар екпе өсімдіктердің де өсуін біраз тежейді. Глифосат, атразиндер, сульфонилмочевина туындылары сияқты тиімдігі жоғары гербицидтерге кейбір арам шөптер төзімді келеді. Мысалы, атразин қолданылатын егістік жерлерде, көптеген өсімдік түрлерінің төзімді биотиптері пайда болады. Қазір осындай төзімділік механизмдері мұқият зерттелуде. Сондағы мақсат - гербицидке төзімділік белгісін гендік инженерия əдісін қолданып екпе өсімдіктерге 67 енгізу. Əр түрлі химиялық қосылыстарға, соның ішінде гербицидтерге де, төзімділікті қамтамасыз ететін төрт механизм бар: 1) тасымалдаушы (транспортық); 2) жоюшы (элиминация); 3) реттеуші (регуляция); 4) жанасушы (контактық). Транспортық төзімділік механизмі гербицидтің клеткаға кіруін тежейді. Жоюшы механизмі - клетканың ішіне кірген заттар клетка индукциялайтын фак- торлар əсерімен жойылады, көбінесе ол ыдыратушы ферменттер, немесе улы зат- тар модификациялану арқасында зиянсыз заттарға айналады. Реттеу механизмі - гербицид əсерімен ипактивтенетін белок немесе фермент қайтадан қарқынды синтезделе бастайды, соның арқасында қажет метаболиттің орны толады. Контактық механизмі - гербицид əсер ететін нысананың (белок немесе фермент) құрылымы өзгертіледі де, гербицид зиян əсер көрсете алмайды. Гербицидке тезімділік жалғыз бір ғана генмен белгіленеді, яғни моногендік болады. Бұл жағдай осы белгіні басқа өсімдікке рекомбинанттық ДНҚ-ны қолданып енгізу жұмысын жеңілдетеді. Сонымен бірге, гендік инженерия əдістері гербицидтерді ыдыратуын немесе модификациялауын қамтамасыз ететін ферменттердің гендерін де тасымалдау арқасында төзімді өсімдіктерді шығара алады. Ал дағдылы селекцияның əдістері ұзаққа созылады жəне де тиімділігі өте төмен. Сульфонилмочевина туындылары өте күшті əсер ететіп гербицидтер. Олардың арасында ең кең тарағандары - сульфометурон метил жəне хлорсульфурон. Бұл гербицидтер ацетолактатсинтаза ферментіне кері əсер етеді. Соның нəтижесінде валин мен лейцин амин қышқылдарының синтезі шектеледі. Бұл гербицидтерге төзімділік ацетолактатсинтазаның құрамындағы кейбір амин қышқылдарының ауысуына байланысты. Гендік инженерия əдістерімен сол гербицидтерге төзімділігі 20-30 есе өскен темекі мен соя өсімдіктері алынған. Кейбір өсімдіктердің төзімділігі олардың гербицидтердің улы əсерін жою (детоксикация) қабілетіне байланысты. Мысалы, хлор-сульфуронға төзімділік бұл гербицид молекуласын гидроксилдеу (ОН тобын қосу), келесі гидроксил тобын гликозилдеу (қант қалды-ғын қосу) нəтижесінде пайда болады. Сонымен, өсімдіктердің гербицидтерге төзімділігі əр түрлі принциптерге негізделгендіктен, оларға төзімділік белгісін енгізу жолдары да əрқилы болады. жүктеу/скачать 0.65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|