Мазмҧны кіріспе
Ақын лирикасындағы ой-таным
жүктеу/скачать 2.17 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ақын лирикасындағы ой-таным
Шәкәрім – ең алдымен ойшыл ақын. Қазақ поэзиясындағы толғаныстан нәр алған ой-танымды биік деңгейге кӛтерген Шәкәрім екені шындық. Бірақ ақын бірден осы бағытқа түсті, осыны таңдады деу қате болар еді. Поэзияны ӛмірдің тамыр соғысы десек, оның от кӛрігі – сезім, сезім болғанда жастық сезім. Кеудені дүрсілдеткен, жүректі үлпілдеткен “осы құрғыр” кімнің де болса кӛкейінде жатқанды сыртқа шығарады. Табиғатынан ақын боп жаралған жан оны іші мен сыр-ты үндесе тӛгілген кӛрікті де келісті жырға айналдырып жібереді. Шәкәрім де осы сезімнен бастаған. Құнанбайдың қызық қуған, қыз қуған ерке немересі жастық буымен жүргенде одан басқа не жазуы мүмкін. Жаудырап кӛзі, Тамшылап сӛзі Жібектей шашын тараса, Қалмайды халің, Шығады жаның Қиғаштап кӛзбен қараса. Бұл дүниеде қыз қызық, Боз балада ой бұзық. Міне, бұл – жастықтағы ыстық сезімнің суынбас сұлу суреті. “Аһ, дүние, дүние! Ақылға сонда кім ие” деп, естен танар сәт. Шәкәрім оны ешбір қоспасыз, сезім келіп жүрекке тұнып қалған, бүкіл сана, ақыл-ес соның от- жалынына күйіп-жанған сәтті әрі дәл, әрі мейлінше әсерлі суреттейді. Шәкәрім шығармашылығы кең жайылмай тұрған кездің ӛзінде “Совет жастарының” бұл ӛлеңді жатқа оқуы – ақынның жастықтың уыз табиғатын үлбіретіп жеткізуінен болса керек. Жастықты мас кӛңілдің астамшылығымен Шәкәрімнің осы бір тұста даналық қазынасы – қариялықты түкке алғысыз етіп тастаған тұсы да бар: Жастықтан қызық іс болмас, Кәрі де ақыл, күш болмас… Қызусыз тәнің, Сезімсіз жаның – Болады кәрілік белгісі. Оны да сезбей, Үмітін үзбей, Келмейді шалдың ӛлгісі. Алпыстан әрі бармаңдар, 151 Байқамай шал боп қалмаңдар! “Сап-сап кӛңіл”, сабырдың иесі Абай бұған Мен жазбаймын ӛлеңді ермек үшін, Жоқты-барды, ертегі термек үшін, Кӛкірегі сезімді тілі орамды, Жаздым үлгі жастарға бермек үшін, – деп басталатын ӛлеңінде ескерту жасап, жастық буымен ойы аспан-кӛкті шарлап жүрген албырт ақынның асқақ сезімін сабырға шақырып, арлы ӛлең жазуға ақыл береді: Сӛз айттым “Әзірет, Әлі айдаһар” сыз, Мұнда жоқ “алтын иек, сара-ала қыз”. Кәрілікті жамандап, ӛлім тілеп, Болсын деген жерім жоқ жігіт арсыз… Ӛлеңі бар, ӛнерлі інім сізге Жалынамын мұндай сӛз айтпа бізге. Ӛзге түгіл ӛзіңе пайдасы жоқ, Есіл ӛнер қор болып кетер түзге. Сәнқой, даңқой, ойнасшы, керім-кербез, Қанша қызық болады ӛзіңізге. Міне, бұл – Абай мектебі! Данышпан ұстаз ақын інінің ӛнер жолын бағдарлап, асылын танып, жасығын осылайша сынап отырған. Шәкәрімнің ақын ретіндегі бақыты да осы емес пе?! Ақынның аға ақылын тез алып, жылтырақ пен жарқыраққа әуес бола бермей, сезімнің шынайы сырын ашуға ұмтылуын ӛз бойындағы табиғат сыйлаған дарынды тереңнен танып, ӛнердің шынайы құдіретін ұғынуынан деп білеміз. Ол ұстаз ұстанған ұлы мақсатты айқын аңғарып, ағаның жан-дүниесін ӛзіндей тани білді. Сондықтан да ойлары үндес шығып, сырлары бір бірлік бойынан табылып жатады. Абайдың кӛзі тірісінде жазылған “Жастарға” атты ӛлеңінде ол: Кел, жастар, біз бір түрлі жол табалық, Арам айла, зорлықсыз мал табалық, Ӛшпес ӛмір, таусылмас мал берерлік, Бір білімді данышпан жан табалық. Ал енді олай болса кімді алалық? Қазақта қай жақсы бар кӛз саларлық? |