Мазмҧны кіріспе
Кӛлемді кӛркем туындылары
жүктеу/скачать 2.17 Mb. Pdf көрінісі
|
| Кӛлемді кӛркем туындылары
Сұлтанмахмұт Торайғыров – кемел ӛнерпаздық болмысымен қазақ әдебиетіндегі ӛзіндік орнын тек лирик ақын ретінде ғана емес, туған әдебиетін кең кӛлемді, күрделі жанрдағы туындылармен байыту арқылы да ала білген дарын иесі. Оның іргелі жанрдағы алғашқы туындысы – 1914 жылы жазылған “Қамар сұлу” романы. Жалпы ақын шығармашылығының басты арқауы, үзілмес желісі әлеуметтік теңсіздік, әлеуметтік ӛмір шындығы дейтін болсақ, соның нақты кӛрінісі – осы “Қамар сұлу” романы болып табылады. “Қамар сұлу” – реалистік шығарма. Романда ХХ ғасырдың басындағы қазақ ұлтының әлеуметік ӛмірі, тыныс-тіршілігі нақты кӛрініс тапқан. Ӛмірдегі қарама-қайшылық ӛмір ағысына тосқауыл болуға ұмтылған, ӛткен ӛмірдің кертартпа салт-санасын ұстанған ескілік пен ертеңінің ӛзгерісіне сенген жаңаның тартысы арқылы кӛрсетіледі. Шығарманың негізгі тақырыбы Әйел теңсіздігі болғанымен, ол қоғамдағы жалпы әлеуметтік теңсіздік қайшылықтарын ашуға апарар жол ғана. Қайғылы халге ұшыраған екі жастың гүл ашпай жатып солған жауқазын махаббаты – қараңғылық пен надандыққа қарсы күрестің жаңа ӛскіні, жаңа күші. Бір-біріне қарама-қарсы екі топ, ӛмірге, қоғамға, адамға деген екі түрлі кӛзқарас арқылы айқындалады. Бірінші топ ӛкілдері романда Оспан, Қалтан, Нұрым, Әбділдә ишан арқылы бейнеленсе, екінші топ жас ұрпақ Ахмет, Қамар, Қасендер арқылы кӛрсетіледі. Алғашқы ұрпақ ӛкілдерінің негізгі ерекшелігін автор ескілікті салттың етегіне жабысып, соны негізгі құралы етіп, алдау, арбау, айла тәсілдері арқылы кӛрсететін тоғышарлық, қанаушылық мінез-құлқында деп таниды. Ал жаңа ӛскін ұрпақтың ӛкілдерінің бойынан ақын ӛз заманының саналы да жаңаға жаны құмар жастарын кӛреді. Олардың жаңаша кӛзқарасы мен таным-түйсігін сезінеді. Сұлтанмахмұт бұл ұнамды кейіпкерлерінің әділдік жолындағы, махаббат бостандығы жолындағы күрес- терін сүйсіне суреттейді. 201 Романның негізгі кейіпкері – Қамар. Осынау ӛзінің адамдық құқын, жасқа тән махаббат еркіндігін қорғауға ұмтылған қайсар қыздың тӛңірегіне заман туғызған ұнамды образдар жиынтығы топтасқан. Қазақ қоғамдық ӛмірін кеңінен суреттеуге тырысқан автор ізденісіне орай, бұларды қоғамдық ортадан ойып алынған типтік бейнелер деп айтуға әбден болады. Қамар – романдағы бүкіл оқиғаның желісін ұстап тұрған негізгі тұлға. Ақын ӛз тұсында қазақ қоғамында орын алып отырған түрлі қайшылықтар мен алға дамуды тежеп отырған кертартпалықты осы кейіпкердің кӛзімен кӛріп, соның түсінік ұғымы арқылы білдіреді. Қамар – әрекетшіл бейне. Ӛз бақыты жолында ол әлсіздеу болса да ӛмірінің соңына дейін күресіп, қарсылық жасауға әрекеттенеді. “Қамар сұлу” романының құрылымдық желісі де шымыр шыққан. Таңдаған тақырыбына орай автор шығарманың құрылымдық жүйесін оңтайлы да шебер құрып, тартымды ӛрбіте алған. Шығармадағы оқиға желісі бірінен-бірі туындап, бір-бірімен тығыз байланыста ӛріледі. Бұлардың оқырманды қызықтырып, тартып алып кетуі соншалықты оқиға ӛмірдің ӛзінен туғандай әсер береді. Роман Қамар мен Ахметтің хат жазысуынан бастап дамып, Қамарды Нұрымның айттыруынан бастап шиеленіседі. Оқиға ӛз арын аяққа таптатқызғысы келмеген ару қыздың мерт болуымен аяқталады. Автор шығарманың басында Қамарды еркін ӛскен, ӛмірдің ащы-тұщысын кӛрмеген балғын жас, жауқазынды жарып шыққан қызғалдақтай үлбіреген сұлу қыз күйінде суреттейді. Жазушының осынау балауса жанды тым елжірей, таңдай қағып, тамсана суреттеуінен жүрек секем алғандай… Жіңішке сымға тартқан әні қандай, Балауыз балбыраған тәні қандай. Ақыл-ой, мінез-кӛрік түгел келіп, Толықсып толып тұрған сәні қандай! Еріткен іші-бауырыңды кӛзі қандай, жүктеу/скачать 2.17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|