СОЃЅЫ ТАРАУ СЏХБАТТАР НЕМЕСЕ

349
жиi айтушы едiм. Мен де Димекеѓ тџлѕасына тќнтi болып,
Ћџдайдыѓ #зiн к#ргендей ќсерде ћалдым. Екi рет Еѓбек Ерi
атаѕын алып, жџлдызы жанѕан дќуiрде Ћонаевты аћсаћал-
дар «Дiнмџхамед» деген ћасиеттi атын кие санап, Димекеѓдi
Пайѕамбар деп к#зiнiѓ тiрiсiнде-аћ џлыћтай бастаѕан едi.
Жиында алѕан ќсерiм #залдына - Димекеѓе байланысты
таѓѕажайып оћиѕа ертеѓiнде болды. Таѓертеѓ жџмысћа кел-
сем гу-гу ќѓгiменiѓ љстiнен тљстiм. Мен ћызмет ететiн Кiтап
палатасыныѓ «замдиректоры» жазушы, аудармашы Ќ.Ах-
метов: «Ќй, Ораз кеше теледидардан ќлемдiк «Время» хаба-
ры Ћонаев екеуiѓдi ќлсiн-ќлсiн к#рсеттi. Залда Ћонаевћа
ынтыѕа ћарап сен отырсыѓ. Президумда ћозѕалмай сен жаћћа
к#з тастап Ћонаев отыр. Теледидар айырыћшы к#рсеттi. Осы
сенiѓ Ћонаевћа бiр жаћындыѕын, бар-ау сiрќ. Сендердi кеше
теледидардан дљние жљзi к#рдi. Палатадаѕы ћыз-
келiншектерде к#рiп, соны айтып, сенiѓ ћџлаѕынды шула-
тып жатћанда кiрiп келгенiндi ћарашы», - дедi. Соѓында
Ќбекеѓ «бала, осылай к#рiне бер» деп ќзiлдедi. Џлы орыс
жазушысы Куприннiѓ бiр љлкен романын аударып, аударма
кiтабына ћолтаѓба жазып берген Ќбекеѓ менiѓ Димекеѓмен
теледидардан к#рiнуiмдi неге екенi белгiсiз жиi айтып жљрдi.
«Ораз, сен тљбiнде ћызметте #сесiѓ» дейтiн Ћонаев даѓћын
рым ћылып. Бiраћ мен ћызметте #сiп, бастыћ болѕан жоћ-
пын. Таза шыѕармашылыћпен айналыстым. Соѓында Ћона-
ев туралы берiле жазып, ћонаевтанушы болып кеткенiмдi
#зiмде бiлмей ћалдым. Алла-Таѕала пендесiне бiлдiртпей iс-
ќрекет жасатып, таѓѕажайып оћиѕаларѕа тап ћылады екен.
Димекеѓе ћатысты осы тосын оћиѕа менiѓ ол кiсi жайында
зерттеп, љзбей жазуыма себеп болѕанын кейiн бiлдiм. Ћџдай
Ћонаев туралы жазуды o баста осылай сездiрген екен.
1972 жылы ћысты кљнi едi. Мен ол кезде ћџрылыста
еѓбек ететiн едiм. Бiз ћџрылысын бастаѕан болашаћ љлкен
ѕимарат ќуежайѕа баратын даѓѕылдыѓ бойында едi. Сќске
тљсте ќуежай жаћтан келе жатћан Димекеѓ к#лiгiнен (Чай-
ка) тљсiп, бригадирмен с#йлесiп, онша к#п тџрмай кетiп
ћалды. Мен алыстау жерден шџѓћыр ћазып жатыр едiм.
Таудай тџлѕасы тќнтi еттi. Ертеѓiнде Ћонаевтыѓ жол-ж#не-
кей ћџрылысты к#ргенi ћџрылысшылар арасында аѓыз бо-
лып кеттi. ;йткенi осыныѓ алдында ѕана тџѓѕыш рет
Социалистiк Еѓбек Ерi атаѕын алып, белгiлi басылымдарда
Димекеѓнiѓ суретi жарияланѕан едi. «Социалистiк Ћазаћ-
станѕа» («Егемен Ћазаћстан») жарияланѕан суретiн жаѓыл-

350
масам газеттен жџма кљнi к#рдiм. «Ћонаевтыѓ ќкесi мешiтке
жџма намазѕа барып, соѓында к#кбазардан ћымыз iшедi»
деп айтатын ол кезде љлкендер. Димекеѓнiѓ ќкесi
Меѓдiхаметтi к#рiп, ќѓгiмелескен кiсiлермен де к#п
кездестiм.
Димекеѓдi љшiншi рет к#руiм де ћызыћ. Димекеѓ тџра-
тын Мџћан Т#лебаев к#шесiмен кљнде жљретiн едiм. ;йткенi
жџмысћа баратын жолым осы жерден #тетiн. 1987 жылы
жазда мамыр айында жџмыстан шыѕып, аялдамаѕа асыѕып
келе жаттым. Димекеѓ тџратын екi ћабатты љйдiѓ жанынан
#те бергенiмде к#шеде ћасында бiр-екi кiсi бар Димекеѓ сам-
бырлап с#йлеп келе жатыр екен. Љстiнде аспан тљстес к#кпеѓ-
бек спорттыћ киiмi бар. Ћаладан шыћпай «љйћамаћта» отыр-
ѕан кезi едi. Мен иiлiп, басымды изеп сќлемдестiм. Маѕан #те
бiр iлтипатпен ћарап, iнiм, асыѕып бара жатырсыѓ ѕой деген-
дей ишарат бiлдiрдi. Ћатты асыѕып бара жатћаным рас едi.
Пайѕамбар-патшаны к#шеде к#ремiн деп, тiптi ойлаѕан
емеспiн. Содан берi ћанша уаћыт #ттi. Димекеѓдi к#шеде
к#ргенiм де к#з алдымнан бiр кетпейдi.
Димекеѓе ћатысты шын неден бастап жазѕаным – бџл
да тосын оћиѕа. Кеѓестiк дќуiрде – дiн таћырыбын жазуѕа
тиым салынѕан едi. Неге екенi белгiсiз ќулие Ќлмерек жай-
ында дерек жинап, тыным таппай iзденiп, жазѕандарым-
ды газет-журналдарѕа џсынып жљрдiм. ;кiнiштiсi, жазѕ-
андарым жарыћћа шыћпады. ;йткенi «Ћџдай» деп айтудан
ћорћатын заман едi. Менiѓ дiн таћырыбында жазѕанда-
рым Тќуелсiздiктен кейiн жарияланды.
1998 жылы Покровка кентiнде (Алматы облысы) бџрын
осында мазары болѕан жерде Ќлмерек ќулиеге џрпаћта-
ры ас бердi. Осы ас-жиында мен Ќлмерек-Ата басына бала
кезiнде Димекеѓнiѓ келгенi жайында естiдiм. Љш џйыћта-
сам тљсiме кiрмеген осы оћиѕа Димекеѓ туралы жазуѕа
ерiксiз мќжбљр еттi. С#йтiп, Ќлмерек жайында ертеде
жазылѕан кiтабымныѓ кейiнгi бiр тарауы Димекеѓ ж#нiнде
баяндалды. Ћонаев «Ќруаѕы аунаѕан» алѕашћы кiтап сол
кездегi Алматы облысы ќкiмi Серiк Љмбетовтiѓ демеушi-
лiгiмен 2001 жылы «Ћазыѕџрт» баспасынан шыћты.
Димекеѓнiѓ ќкесi Меѓдiахмет ћария џлы Дiнмџхамедтi
тоѕыз жасында ќулие басына ќкелiп, бџлаѕынан су iшкiзген
екен. С#йтiп, џлына Ќлмерек жайында естiгендерiн айтып,
рухына арнап дџѕа оћыѕан Мекеѓ – Меѓдiахмет кiтаптаѕы
кейiпкерлердiѓ бiрi болды.

351
Ќлмерек жайында iзденiп жазуды мен #ткен ѕасырдыѓ
сексенiншi жылдардыѓ басында бастадым. Ал, Димекеѓ
жайында тоћсаныншы жылдыѓ соѓында берiле iзденiп,
жаѓа ѕасырдыѓ (ХХI) 2002-2005-жылдары жазуѕа ћџлай
берiлiп, соѓында алѕашћы роман эссенi аяћтадым. Ћона-
евтыѓ бойындаѕы таѓѕажайып ћасиеттерге байланысты
кiтап атын «Таѓѕажайып Ћонаев» деп ћойдым. Оћырман
жаћсы ћабылдады.
Димекеѓ туралы сыртынан бiлiп к#п айтатын ауылдаѕы
(Алматы облысы, Кiшi Ћарћара елдiмекенi) Маралбай атты
ћария едi. ;зi малшы Мќкеѓ бес уаћыт намаз оћитын.
Ауырмай, сырћамай Алланыѓ аћ бџйрыћ ажалы келiп
марћџм болѕан Мќкеѓ Димекеѓнiѓ #те аћылды, жљрегiнде
иманы бар, жљзiнде нџр ойнаѕан оныѓ ћасиеттерiне сырт-
тай тќнтi едi. Ата-бабалары ќулие, молда болѕан Димекеѓ
жайында ел iшiнде к#п естiген ѕой. Менiѓ студент кезiмде,
жетпiсiншi жылдары ол кiсi «Балам, Алматыда Ћонаевты
к#рiп тџрасыѓ ба?» деп #те к#п сџрайтын. Бiрiншi мамыр
жќне жетiншi ћараша мерекелерiнде алаѓда Димекеѓнiѓ
халыћћа ћол бџлѕап тџратынын айтатынмын.
Димекеѓ жайында жазуыма таѕы ћандай нќрсе себеп
болды дегенде Димекеѓ ашћан (1971) Кљртi ауданында
еѓбек еткенiм есiме тљседi. Жаѓа Кљртi ауданына ћараѕан
Желтораѓѕы, Ћџйѕан жќне Iле #зенi бойы Димекеѓнiѓ ата-
бабалары к#шiп-ћонѕан, ћоныс мекен-жайлаулар едi. Бџл
жерлердiѓ бќрiнде мен болып, Димекеѓнiѓ љдере к#шiп
жљретiн ата-бабалары ж#нiнде естiдiм. Бiр жылдары,
Желтораѓѕыда мал жоѕалып ауданнан келген #кiл ретiнде
Ћонаев атамекенiн атпен аралаѕан кездерiм де болды. Кейiн
ойлап ћарасам, сондаѕы жљрген, к#ргендерiмнiѓ бќрi бо-
лашаћта жазылатын кiтаптыѓ деректерi екен.
Димекеѓ атамекенiн атпен аралап, естiгендерiмдi к#ѓiлде
тљйiп, кљнделiгiме жазып жљргенiм алдаѕы шыѕармашылыћ
ќрекетiмннiѓ нышаны екенiн ол кезде бiлген жоћпын.
Димекеѓнiѓ атаћ-даѓћы дљрiлдеп, Политбюро мљшесi
болып, екi рет Еѓбек Ерi атаѕын алып, ќлемге ќйгiлi ћоѕам
ћайраткерi атанѕан жетпiсiншi жылдардыѓ соѓында мен
Медеу ауданында љгiтшi болдым. Бџл ќрине ћоѕамдыћ
жџмыс едi. Димекеѓ љйi тџрѕан Мџћан Т#лебаев к#шесi
менiѓ учаскеме жататын. Сол кездегi министрлер мен об-
ком хатшылары жќне атаћты ѕалымдар мен жазушылар-
дыѓ љйiне љгiтшi ретiнде еркiн кiретiн едiм.

352
Досы Атымтай Ћисанов Ћонаевты к#зiнiѓ тiрiсiнде Пай-
ѕамбар дейтiн. ;йткенi Димекеѓнiѓ ата-бабалары Мекке-
ге ћажылыћћа барѕан, мешiт медреседе дiн iлiмiн љйрет-
кен молда ѕџламалар едi. Димекеѓнiѓ #зi де мешiтте дiн
сауатын ашып, «Ќптиектi» тауысћан. Ћџранныѓ ћасиеттi
«Ясйн» сљресiн басынан аяѕына дейiн жатћа айтћанына куќ
болѕандар бар едi.
Димекеѓ жайында екiншi кiтапћа дерек жинап жљрiп,
ол кiсiнiѓ жеке кiтапханасын к#руге тура келдi. Жеке с#ре-
де тџрѕан оншаћты Ћџран кiтабын к#рдiм. Оныѓ iшiнде
1979 жылы Нью-Йоркте орыс тiлiнде шыћћан Ћџранды
к#рiп, ћайран ћалдым. Димекеѓнiѓ сыртћа бiлдiрмей
Ћџдайѕа ћџлшылыћ етiп, анда-санда Ћџран оћып, нќпiл
ѕибадаттар жасаѕанына к#зiм жеттi. ;мiрiнiѓ соѓында Мек-
кеге ћажылыћћа баруѕа да дайындалѕан екен. ;кiнiштiсi,
тосын #мiрден #туiне байланысты мџсылмандыћтыѓ бес
парызыныѓ бiрiн #тей алмай арманда кеткен.
Димекеѓ #мiрiндегi беймќлiм деректер мен таѓѕажай-
ып оћиѕалар ол кiсi жайында iзденуге, жазуѕа ерiксiз
мќжбљр етiп, менi «тылсым ќлемiне» ерiксiз тарта бередi.
;йткенi Ћонаев ќлемi #неге таѕылымынан тџрады.

жүктеу/скачать 0.78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: