Issn 2617-6319(Print) issn 2791-3368 (online) Индекс 10532 «ҚӘӘи хабаршысы»
№3 (51), 2022 ҚӘӘИ ХАБАРШЫСЫ ISSN – 2617-6319
жүктеу/скачать 5.61 Mb. Pdf көрінісі
|
| №3 (51), 2022 ҚӘӘИ ХАБАРШЫСЫ ISSN – 2617-6319
59 Бесіншіден, қазақтардың жеңіл атты әскері жылдамдығымен ерекшеленді, кез келген сәтте кез келген жерде шабуыл жасау үшін ірі күштерді шоғырландыра алды. Алтыншыдан, жасырын барлау болашақ соғыс театрының, қару- жарақтың, ұйымдастырудың, тактиканың, жау армиясының көңіл-күйін зерттеу үшін қолданылды. Шайқас алдында жауынгерлер соғыс аттарына латалар киіп, өздерін басқалардан ажырату үшін әскери Туымен бірдей түсті таңғыштар киді. Жорық кезінде олар жасырын қозғалуға тырысты. Олар түнде жүріп, жау шабуыл күтпейтін кезде таңертең шабуыл жасауға тырысты. Түнде от, аңдар мен құстардың айқайы, арнайы парольдер әртүрлі сигналдарды қолданды. Шайқасқа мұқият дайындып жеңістің кепілі, сол себепті олар жылқыларды тамақтандырды, олардың жалын тарады, қылыштар мен найзаларды қайрады, садақтар мен жебелерді тексерді, жауынгерлік белгілерді дайындады. Міне осының өзі әскерді ұйымдастыруда қатаң тәртіптің болғанын көрсетіп отыр. Туұстаушы жауынгер белгіленген сағатта туды көтеріп, әскер жауынгерлік тәртіппен жауға қарсы тұрды.Жау шайқас алаңына жақындаған кезде, түрлі үрейтудырушы дыбыстар да шығарылды. Сол кезде батырлар бірден топтан шығып жаудың негізгі күшті деген батырларына шапқан, олармен жекпе-жекке түскен. Бұл да бір даланың жауынгерлік тактикасының ерекшелігі. Егер әскери басшылар белгілі бір жағдайда жаумен атпен күресу орынды деп санамаса, онда жауынгерлер араласып, жылқылардың тізгінін белдіктеріне байлап, жауды жебелермен жаудырған найзалардың соққыларымен олардың жолын жауып тастаған. Әрине бұл шайқас жүріп жатқан жерге, ауа-райына байланысты болған. Егер жау күтпеген жерден шабуыл жасаса, әскер қатарын құру мүмкін болмаса, онда қазақ жауынгерлері қапталдарды жауып, шеңбер құрған. Шеңбердің мәні жауды тылға кіргізбеу. Шабуыл кезінде Дешті Қыпшақтың көшпенділері тулгама деп аталатын әдісті қолданды (түрік тіліндегі тулгамак етістігінен - қоршау, орау, айналдыру) - бұрылыс, қапталдау, жау қапталына немесе тылына шабуыл жасау. Шайқастарда әдетте лавамен немесе жауды қапталдан айналып өтіп, маневр жасаған. Алдымен шегініп, кейін тактикалық қулыққа кіріскен. Олар лезде жан-жаққа бытырап, алыстан қосылып, қайта шабуыл жасаған. Қазақтар кеңінен қолданған өте тиімді тактикалық құрал-құлау (даланы өртеу) болды. Кез-келген жекпе-жек жеке жекпе-жектен басталды (жекпе-жек), содан кейін садақ ату, ол үшін «лава» деп аталатын немесе «карусел» тактикалық техникасын қолданды. Қазақ әскерінң шайқаста қолданған тағы бір әдісі: барлық жауынгерлер жауға қарай жүгіреді, жебелер жібереді, жылқыларды күрт қоршап алады, кейін лезде шашырап кетеді. |