З.Ү. Адильшинова, А. М. Сугуралиева

4 
1-дәріс. Инклюзивті білім беру пәні.
Жоспар: 
1. Инклюзивті білім беру. 
2. Инклюзивті білім берудің негізгі міндеттері. 
Дәріс тезисі: Әр бала үшін ең алғаш мектепке бару ең жауапты да қиын кезең. 
Ал мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін бұл кезең әлдеқайда эмоциялық 
жағынан да, психологиялық жағынан да ауыр болады. Қазіргі кезде Қазақстан 
Республикасының білім беру жүйесі инклюзивті білім беру қағидаларына бет 
бұрды. Бұл арнайы қажеттілігі бар балалар үшін мектептерде, мекемелерде 
жағдай туғызып, оларды жалпы білім беру жүйесіне қосу. Әрбір бала, 
мүмкіндігінше қажетті деңгейде білім алуы тиісті. Инклюзивті оқыту – ерекше 
мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту 
үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту негізінде балалардың 
қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік 
қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар 
балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Тәжірбие 
көрсеткеніндей қатаң білім беру жүйесінен балалардың бір бөлігі шығып 
қалады, өйткені қалыптасқан жүйе мұндай балалардың даралық қажеттілігін 
қанағаттандыра алмайды. Инклюзивті бағыт мұндай балаларды оқуда 
жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады.
Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған 
мәселе балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, 
отбасының қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын 
инклюзивті білім беру. Осы жаһандық мәселеге әлем ғалымдары мынадай 
анықтама береді: инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды, соның 
ішінде мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу 
және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына 
қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке 
шақыруға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік мұқтаждықтарына 
арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға 
бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту – ерекше мұқтаждықтары 
бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда 
қолданылады. Демек, инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір 
дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты 
қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға 
арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда 
жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады. 
Инклюзивті білім беру немесе «білім баршаға» бағдарламасы - барлық 
балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне 
белсене қатысуға мүмкіндік береді. Бұл бағдарламаны Біріккен Ұлттар 
Ұйымының Бас Ассамблеясы мақұлдап, БҰҰ-ның Конвециясына 2006 жылдың
13 желтоқсанында енгізілді.
Сонымен, инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс жүргізетін 
мектептерде білім мазмұнын үш түрлі бағдарлама бойынша реттеген абзал. 

5 
Атап айтқанда: жалпы мектептерге арналған типтік оқу бағдарламалары; 
мүмкіндігі шектеулі балалардың ақаулық типтеріне сәйкес арнаулы білім беру 
бағытындағы оқу бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі балалардың 
психофизикалық ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленетін оқытудың жеке 
бағдарламасы.
Инклюзивті білім беру мәселесі шет елдерде 1970 жылдан бастау алады, 
ал 90 жылға қарай АҚШ пен Еуропа өздерінің білім беру саясатына осы 
бағдарламаны толық енгізді. Ал, біздің елімізде инклюзивті білім беру 
жүйесінің дамуы туралы ресми дерек «Қазақстан Республикасының Білім
беруді 
дамытудың 
2010-2020 
жылдарға 
арналған 
мемлекеттік
бағдарламасында» көрсетілді. Осы бағдарлама төңірегінде инклюзивті білім 
беруді жетілдіру мәселелері қарастырылып, 2015 жылға мына міндеттерді 
шешу көзделген: 
- мүмкіндіктері шектеулі балаларды біріктіріп оқытудың модульдік 
бағдарламалары жасалады; 
- мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортада біріктіріп 
оқыту ережесі әзірленеді; 
- түрлі кемістігі бар балалар үшін бірігу нысандары анықталады; 
- мүгедек балаларға қашықтықтан білім беруді ұйымдастыру қағидалары 
әзірленеді.
Мемлекеттік бағдарлама негізінде 2020 жылға қарай мектептерде мүгедек 
балалар үшін көтергіш жабдықтар, пандустар, санитарлық бөлмелерде арнайы 
құралдар орнату, тұтқалармен, арнайы парталармен, үстелдермен және басқа да 
арнайы компенсаторлық құралдармен жабдықтау арқылы «кедергісіз аймақтар» 
құруы жоспарланған. 3030 мектепте мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға 
және тәрбиелеуге тең қол жеткізу үшін жағдайлар жасалу міндеті (мектептерде 
педагог-дефектологтардың, 
балаларды 
психологиялық-педагогикалық 
сүйемелдеудің, арнайы жеке техникалық және компенсаторлық құралдардың 
болуы) алға қойылған. Үйде білім алатын мүгедек балалар жеке мүмкіндіктері 
мен қажеттіліктері ескеріле отырып, компьютерлік техникамен қамтамасыз ету 
сияқты істері жүзеге асырылмақшы. Осылайша мемлекетіміз мүмкіндігі 
шектеулі жандарды әлеуметтік қорғау, олардың қоғамға етене араласуына, 
оларды оңалту, жұмысқа орналастыру және жаңа жұмыс орындарын құру, білім 
алу, оқыту, қайта мамандандыруда қолдан келгенше жағдай жасамақшы. 
Саламан Декларациясына сәйкес инклюзивті білім беру саясатының 
міндеттері мынадай: 

Әрбір бала білім алуға құқылы және оны алуға тиіс. 

Әрбір баланың дара қабілеттері, қызығушылықтары, қажеттіліктері және 
оқуға деген мұқтаждықтары болады. 

Білім беру жүйесіне оң өзғерістер, яғни осы мұқтаждықтарды 
қанағаттандыру мақсатына орай өзгерту. 
Осыған орай, инклюзивті білім берудің негізгі 8 принципі туындайды. 
Яғни ол мына принциптер: 
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен 
жетістіктерімен анықталады. 

6 
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті. 
3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы. 
4. Барлық адам бір-біріне қажет. 
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады. 
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет 
етеді. 
7.Әрбір оқушы үшін жетістік кежету өзінің мүмкіндігіне қарай орындай 
алатын әрекетін жүзеге асыру. 
8. Жан- жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді. 
Инклюзивті оқыту- оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-
әрекетіне қатысуға, адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті 
дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту арқылы барлық балалардың 
мұқтаждықтарын ескеріп, ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуын 
қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісін дамытуға болады. Мұндай оқыту түрі
арнаулы білім беру жүйесінде дәстүрлі түрде қалыптасқан және даму үстіндегі 
формаларды ығыстырмайды, қайта жақындатады. Инклюзивті бағыт арқылы 
мүмкіндігі шектеулі балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы 
өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады. Осы бағытты білім беру жүйесіне 
енгізу арқылы оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа 
тәрбиелей аламыз. Сонымен қоса, инклюзивті оқыту үрдісі балаларды 
толеранттылыққа тәрбиелеудің бастауы болмақ. 
Әр бала үшін ең алғаш мектепке бару ең жауапты да қиын кезең. Ал 
мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін бұл кезең әлдеқайда эмоциялық жағынан 
да, психологиялық жағынан да ауыр болады. Қазіргі кезде Қазақстан 
Республикасының білім беру жүйесі инклюзивті білім беру қағидаларына бет 
бұрды. Бұл арнайы қажеттілігі бар балалар үшін мектептерде, мекемелерде 
жағдай туғызып, оларды жалпы білім беру жүйесіне қосу. Әрбір бала, 
мүмкіндігінше қажетті деңгейде білім алуы тиісті. Инклюзивті оқыту – ерекше 
мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту 
үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту негізінде балалардың 
қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік 
қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар 
балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Тәжірбие 
көрсеткеніндей қатаң білім беру жүйесінен балалардың бір бөлігі шығып 
қалады, өйткені қалыптасқан жүйе мұндай балалардың даралық қажеттілігін 
қанағаттандыра алмайды. Инклюзивті бағыт мұндай балаларды оқуда 
жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады.
Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған мәселе 
балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының 
қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын инклюзивті білім 
беру. Осы жаһандық мәселеге әлем ғалымдары мынадай анықтама береді: 
инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды, соның ішінде 
мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және 
әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, 
балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке 

7 
шақыруға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік мұқтаждықтарына 
арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға 
бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту – ерекше мұқтаждықтары 
бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда 
қолданылады. Демек, инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір 
дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты 
қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға 
арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда 
жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады. 
Инклюзивті білім беру немесе «білім баршаға» бағдарламасы - барлық 
балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне 
белсене қатысуға мүмкіндік береді. Бұл бағдарламаны Біріккен Ұлттар 
Ұйымының Бас Ассамблеясы мақұлдап, БҰҰ-ның Конвециясына 2006 жылдың
13 желтоқсанында енгізілді.
Сонымен, инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс жүргізетін мектептерде 
білім мазмұнын үш түрлі бағдарлама бойынша реттеген абзал. Атап айтқанда: 
жалпы мектептерге арналған типтік оқу бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі 
балалардың ақаулық типтеріне сәйкес арнаулы білім беру бағытындағы оқу 
бағдарламалары; 
мүмкіндігі 
шектеулі 
балалардың 
психофизикалық 
ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленетін оқытудың жеке бағдарламасы.

жүктеу/скачать 0.88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: