Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
«Ми на қиб Ибраһим Алтынсарин» атала тын азасөз (№33, 1889) ғылыми- зерт теушілік ой-пікірдің әдебиет та- рихы мәселелеріне шындап көңіл аудара бастағандығын байқатады. «Оренбургский листок» газетінде басылған некрологтың (1888) ау- дар масы болғанымен, бұған де йін жоғарыда айтылғандай тек ғылы- ми бағалаушылық мәндегі ой-пікір білдіру мақсатында тек сөз ара- сында ғана айтумен шектеліп келген Ы. Алтынсарин өмірі мен шығар- машылығын, педагогтық қызметін қазақ жұртшылығына алғаш рет жү- йелі түрде таныстыра алуымен құн- ды болды. Ұлы педагогтың өмір жо- лы мен атқарған қызметтерін, мек- теп ашудағы жанқиярлық еңбегінен ха бардар ете келіп: «Алтынсарин орыс тардың әр ғылым-білімдерін бі- ліп, қазақтан бір мінезді, ақылды, данышпан, қазақ халқына һәм Ре- сейге пайдалы бір қызметтегі адам еді. Жақсылығын айтқанда, Алтын- сарин қазақ арасына әуел Еуро- паның білім-ғылымын шашқан һәм халықтың Ресейге ықыласын аш - қан бір артық жан болды», – де ген пікірдің қазақ баспасөзінде жа рия- лануы Ыбырай мұрасын ғы лыми тұрғыда тану жолындағы зерт теу ісіне қозғау салмады деп айта алмай- мыз [10, 153]. Минақиб орыс ша жа- зылып, алғаш орыс тілді бас пасөз бетінде жарық көргенімен, оның авторы қазақ ұлтынан екені анық байқалады. Ол Ыбырайдың педа- го гикалық көзқарасының қалып- та суына В. Григорьев, Н. Ильмин- ский, Л. Толстойлардың әсер етуі мен қазақ елін оқу-білімге, өнер-ғы- лымға үндеген ағартушылық қыз- метін бағалаған тұстарында айқын танылады. «Дала уалаятының га- зетін» шығарушылар оны аударып басуды өздеріне парыз санаған. Бұл минақибке Н. Ильминскийдің «Ы. Алтынсарин туралы естелік» атты кітабының қатысы жоқ. Ол ке- йін Қазанда 1891 жылы шыққан. «Акмолинские ведомости» газетінде «Ы. Алтынсарин – қазақ ауыз әдебие- тін жинаушы және зерттеуші» (№33, 1889) деген мақала да жарияланған. Осы үш газетте де мақалалар бір номерде, яғни 1889 жылғы №33 са- нында жариялануында бір сыр бар. Негізінен қазақ оқығандарының ара- сында Ы. Алтынсарин тұлғасы ке- ңінен танымал болған. Оны «Қазақ хрестоматиясының» (1879), оның «Мақ тубат» деген атпен шыққан нұс- қасының (1899) және «Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құ- ралы» (1897), «Шарият әл-ислам» се кілді оқулықтарының қазақ-орыс мек тептерінде үздіксіз пайдалануы то лық дәлелдейді. Ұлт әдебиетінің тарихи даму жолына көз сала бастаған алғаш- қы қадамдарда ғұмырнамалардың, яғни биографизмнің танымдық си- паты – белгілі бір ақын-жазушы Ре по зи то ри й К ар ГУ |