Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
зициялық құрылысындағы алатын орнына қарай талдау, сол арқылы шы- ғарманың айтар ойы мен тәрбиелік мәнін ашуға деген ұмтылыс басым. Ең бастысы – әйелдер образын бір- бірімен салыстырмалық тұрғыда тал- дауы. Аналық, Қарлығаш және Құрт- қа, Қарлыға-Құртқа бейнелерін бір- бірімен салыстыра қарастыруда, бұл образдарды жасаудағы шамандық- қа негізделген мифтік дүниетаным мен ислам дініне сай жырды шы- ғарушы көзқарасын ашуда, қазақ әйелінің қоғамдағы орнын анық тау да зерттеушілік мақсат ұстайды. Жыр- дағы қазақ әйелдерінің тағдырына ислам дінінің әсеріне, әйелдерге де- ген мұсылмандық көзқарасқа сын - шылдық тұрғысынан келуінен сол кездегі әйелдер теңдігі туралы қо- ғамдық ой-пікірдің әсері анық бай- қалады. Жырдағы образдар жүйе сін сөз етудің нәтижесінде Ә. Бө кейха- нов ұлттық ғылыми-зерттеу шілік ой-пікірге шығарма кейіпкері деген ұғым енгізді. Қобыланды бейнесі ар- қылы тарихи, Көктен кемпір, Құртқа образдары арқылы мифтік кейіпкер деген түсініктің орын алуына бастама салды. 3. Әдеби шығарманың тарихқа қа- рым-қатынасы мен шыққан кезеңін анықтауда бұрын тарихи оқиғаның жырлануы мен шежіредегі тарихи деректерді, аңыздық желілерді қатар алып жүрген тарихилық принци- піне жаңа бағытты, яғни көркем шығарманың өзі арқылы, ондағы образдардың жасалуындағы көзқа- рас арқылы зерттеуді бірінші боп қолданды. 4. Ғылыми-зерттеушілік ой-пікір- де айтылып келген әдеби мұраның халықтығы проблемасын белгілі бір шығарманы талдау арқылы ғы- лыми негіздеді. Әсіресе, ол Қарлыға образын сөз етуде анық көрінеді. Бұрын нақты образдың жасалуын- дағы халықтық көзқарас деген мәселе сөз болмаған еді. Расында да Қар- лыға бейнесі басқа батырлар жырын- да ұшыраспайды. Аналық, Қарлығаш бейнелерін жасаудағы ислам діні- нің, Құртқа, Көктен кемпір образ- дарын сомдаудағы мифтік ұғымның ықпалын қазбалай айтқан мақала авторы Қарлыға бейнесіне келгенде, оны өз бақыты үшін күресуші, ол үшін ештеңеден тайынбайтын қай- сар жан деп түсіндіреді. Мақаладағы Қарлыға бейнесіне байланысты ай- тылған баға кейінгі зерттеу еңбек- терде қайталана айтылып, әлі күнге дейін келе жатыр. «Несмотря на ее безумную отвагу, чудовищные жес - токости и кажущуюся бессер деч - ность, народ признал Карлыгу, – деп жазады Ә. Бөкейханов – за нор- мальное явление при налич ности непо сильных и крупных препят- ствий к восстановлению попран- ных прав женшины, видя в ней не безнравственное чудовище, а свою надежду на лучшее будущее киргиз- Ре по зи то ри й К ар ГУ |