Жусупова г. Е., Литвиненко ю. А., Жусупова а. И

32 
(медиаторлардың) бірі болып табылатын гистамин деп аталатын биогенді аминді алуға 
болады. Дофамин, норадреналин және адреналин түріндегі катехоламиндер биогенді 
аминдерге 
жатады 
және 
олар 
ағзада 
алмастырылмайтын 
фенилаланин 
аминқышқылдарынан құралады.
β-аланин (β-аминопропион қышқылы) В тобының витамині (В
5
витамині) болып 
табылатын пантотен қышқылының құрамына кіреді. Бұл химиялық зат перифериялық қан 
тамырларының орталықтарына тікелей әсер етеді. Бұл препарат гистаминнің қан арнасына 
тез түсуіне кедергі жасайды, бірақ шын мәнінде ол антигистаминді блокатор болып 
табылмайды, себебі тиісті рецепторларға тікелей тосқауыл әсер етпейді. 
Глутамин қышқылының декарбоксилденуі кезінде пайда болатын γ-аминомай 
қышқылы "аминалон" (табиғи транквилизатор) препараты ретінде белгілі нейромедиатор 
болып табылады. Мидағы метаболизм процестерін қалпына келтіреді, мидағы глюкозаны 
пайдалануға және одан токсикалық өнімдер алмасуын жоюға ықпал етеді. Ойлаудың 
өнімділігін арттырады, жадыны жақсартады, ми қан айналымының бұзылуынан кейін 
қозғалыс 
пен 
сөйлеудің 
қалпына 
келуіне 
жағымды 
әсер 
етеді, 
жеңіл 
психостимуляциялаушы әсер береді. 
ДӨШ-да α-аминқышқылдарын анықтау немесе олардың түпнұсқалығын сынау 
үшін олардың жалпы түрлі-түсті реакциясын нингидринмен пайдаланады, оны 100-110
0
C 
температурада жүзеге асырады (13-сурет). Нингидриннің су молекуласын қыздырғанда 
жоғалта отырып қыздырғанда, ол индантрионға-1,2,3 айналады. α-аминқышқылымен 2 
моль интантрион-1,2,3 өзара әрекеттестіру нәтижесінде өзара байланысқан жүйенің 
қалыптасуына байланысты боялған өнім алынады . 
O
O
OH
OH
O
O
O
+
O
H
2
Нингидрин индантрион-1,2,3 
O
O
O
2
+
N
H
2
C COOH
H
R
100
0
C
-H
2
O
-CO
2
O
OH
N
O
O
R C
O
OH
Окрашенный продукт
13-сурет. Нингидрин мен α-аминқышқылдарының реакциясы 
Реакция механизмі: 

33 
C
C
C
O
O
O
+
N
H
2
C
COOH
H
R
100
0
C
-H
2
O
C
C
C
O
OH
N
C
C
C
O
O
C
C
C
O
O
N
CH
R
COOH
t
-CO
2
C
CH
C
O
O
N
CHR
HOH
R
C
O
OH
C
CH
C
O
O
NH
2
O
C
C
C
O
O
+
-H
2
O
C
C
C
NH
2
OH
O
+
Шикізаттың барлық түрлерінің аминқышқылдарын сапалы анықтау (жер үсті 
бөлігі мен тамырлары) сулы бөлінулерде қағаз хроматография (ҚХ) (бір өлшемді, екі 
өлшемді) және нингидринді реакция әдісімен жүргізіледі. Ол үшін әрбір үлгінің 15 г-ын 
колбаға салып, оған 100 мл тазартылған су құйып, кері тоңазытқышта 1 сағат бойы 
қайнаған су моншасына салып қыздырады. Одан кейін оны шығарып сүзеді, ал қалған 
қалдықты сол жағдайда тағы да 2 рет экстракциялайды. Бір өлшемді хроматографиялау 
үшін біріктірілген сығындыларды(экстрактты) көлемнің жартысына дейін орналастырады 
және оларды FN 3 немесе FN 16 маркалы хроматографиялық қағаздың бастапқы сызығына 
аминқышқылдарының шынайы үлгілерімен қатар (оларды стандартты немесе дәлме-дәл 
үлгілер деп атайды, немесе түртілген) жағады. Содан кейін хроматограмманы 40:12, 5:29 
арақатынасындағы бутанол – сірке қышқылы – су еріткіштер жүйесін білдіретін 
жылжымалы фазасы бар хроматографиялық камераға орналастырады. Қанықтыру үшін 
хроматографиялық камераны алдын ала жылжымалы фазамен хроматографиялау үшін 
қажетті көлемге дейін толтырады, оның деңгейі түсірілген дақтарға тимеуі керек, әйтпесе 
олар онда жай ғана ериді. Еріткіш қағаз бетіне еріткіш фронты деп аталатын деңгейге 
дейін жеткенше хроматографияланады (бұл ретте қағаздың шетіне дейін 1,5 см-ден 2 см-
ге дейін қалады). Содан кейін хроматограмманы камерадан алып тастайды, тартқыш 
астында кептіреді, нингидрин ерітіндісімен өңдейді және 105-110
0
С температурада 
бірнеше минут бойы кептіру шкафында қыздырады. Аминқышқылдары түрлі-түсті дақтар 
түрінде көрінеді, әрбір аминқышқылдарының R
f
мәнін анықтайды және оларды R
f
салыстыру үлгілерімен, яғни белгілі аминқышқылдарымен салыстырады. R
f
-бұл өлшемсіз 
өлшем, еріткіштердің әртүрлі жүйелерінде хроматографиялау кезінде заттардың бір-
біріне қатысты жылжу жылдамдығын көрсетеді және ол заттың бастапқы сызықтан 
олардың дақтарының ортасына дейінгі жол мен еріткішпен өткен жолға қатынасы 
арқылы анықталады. Тиісінше, R
f
 мәні әрқашан бірліктен аз болады.
Осылайша, Rf мәндерінің ұқсастығы бойынша зерттелетін дәрілік өсімдік 
объектісіндегі аминқышқылдардың сапалысын табылужүргізеді.
Экстракттарды екі рет хроматографиялау кезінде аминқышқылдарының пептидті 
картасын алуға болады. Бұл ретте бастапқыда хроматографиялау бір бағытта (І еріткіштер 
жүйесі), содан кейін екінші (перпендикуляр) бағытта (еріткіштердің екінші жүйесінде – II) 
жүргізіледі. R
f
мәндерінде ең үлкен айырмашылықты алу арқылы әртүрлі 

34 
аминқышқылдарының ең жақсы бөлінуі екі өлшемді хроматографиялауда еріткіштердің 
келесі жүйелерін қолданғанда қол жеткізіледі: I – гептан-дихлорэтан-сірке қышқылы 
(20:30:30) және II – бутанол-сірке қышқылы-су (80:20:20). 
Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар: 
1. 
α-, 
β-және 
γ-аминқышқылдарының 
арасындағы 
айырмашылық.
α-аминқышқылдарының жіктелуі және олардың тірі ағза үшін биологиялық маңызы. 
Қандай 
өсімдіктер 
α-аминқышқылдарының 
көздері 
болып 
табылады?
α-аминқышқылдарынан биогенді аминдердің түзілуінің физиологиялық маңызы. 
2. Неге α-аминқышқылдары тірі ағзадағы біріншілік метаболизмнің заттары болып 
табылады? α-аминқышқылдарының хиральдылығы. 
3. α-аминқышқылдарының қышқылдық-негіздік өзара әрекеттесуін, олардың 
қышқылдық және негіздік орталардағы қасиетін түсіндіріңіз және олардың изоэлектрлік 
нүктесіне түсінік беріңіз.
4. 
2,4-динитрофторбензол 
реакциясы 
бойынша 
α-аминқышқылдарын 
сәйкестендіруді қалай жүргізу керек? 
5. ҚХ әдісімен α-аминқышқылдарын анықтаудың мәнін баяндаңыз. 

жүктеу/скачать 2.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: