ТАҚЫРЫП 3. КОРПОРАЦИЯНЫҢ АЙНАЛЫМНАН ТЫС АКТИВТЕРІН

25 
Сурет 3 – Айналымнан тыс активтерін жіктеу 
 
Айналымнан тыс активтерді инвестициялау қаржылық және нақты 
инвестициялау процесін жүзеге асыруда қалыптасады.
Өндірістік емес айналымнан тыс активтер әлеуметтік-тұрмыстық белгі 
объектісінің тобын сипаттайды. 
Олардың ауыспалы айналым процесінде айналымнан тыс активтердің 
операциялық қозғалысы келесі сызбада ұсынылған (Сурет 4 қараңыз): 
2 
3 
1 
Сурет 4 – Айналымнан тыс активтердің ауыспалы айналым 
операциясының сызбасы
Сурет 4 көріп отырғанымыздай айналымнан тыс активтер операциясы 
ауыспалы айналымның толық құнды циклінің процесінде үш сатыдан өтеді. 
Бірінші сатысында АТАО кәсіпорынмен қалыптастырылған өзінің 
пайдалану және тозу процесінде өз құнынын бір бөлігі дайын өнімге әкеледі.
Айналымнан тыс активтер 
Функционалдық түрлері 
бойынша 
Не
гіз
гі қ
ұра
лдар
Мате
ри
алдық
е
м
ес
а
кт
ивте
р 
Аяқт
алма
ға
н к
үрде
лі 
са
лым
да
р 
Ұз
ақ
м
ерз
імді қ
аржы
лық 
са
клым
да
р 
Кәсіпорынның 
қызмет көрсету 
түрлерінің жекелеген
сипаты бойынша
Оп
ера
ци
ялық
Ин
ве
ст
иц
иялық
Өн
дір
істі
к е
м
ес
Сипаты 
бойынша 
иелену 
Менші
кт
і 
Ж
алға
а
лын
ға
н 
Сақтандыру 
ерекшеліктері 
және несиені 
қамтамасыз ету 
бойынша 
нысандар
кешені
Ж
ылжы
м
алы
Ж
ылжы
м
ай
тын
Айналымнан тыс 
активтер 
операциясы 
Өнімге 
көшірілетін, 
айналымнан тыс 
активтердің тозу 
құны 
Айналымнан тыс 
активтерді 
инвестициялауда 
амортизацияның 
жинақталған 
сомасы 
Айналымнан тыс активтердің бастапқы сомасы 

26 
Екінші сатысында АТАО өнімнің тозу бағасы кәсіпорын нысанында 
амортизациялық қор процесінде іске асырылады.
Үшінші сатыда кәсіпорынның меншікті қаржылық ресурстарының бір 
бөлігі ретінде амортизациялық қорының құралдары АТАО ұқсас түрлерін 
сатып алуға немесе жұмыс істеп тұрғаны үшін қалпына келтіруге жіберіледі 
Айналымнан тыс активтердің құндық бағасы материалдық емес активтер 
мен негізгі құралдар үшін, аяқталмаған күрделі салымдар және ұзақ мерзімді 
қаржылық салымдар әр түрлі.
Негізгі құралды бағалау бастапқы немесе түгендеу, қалпына келтіру, 
немесе келтірілген, қалдық, нарықтық, бағалау немесе тарату құны болуы 
мүмкін. Бұл нысандардың әрқайсысы белгілі бір қаржылық қарым-қатынастар 
жиынтығы мен әр түрлі реттеу әдістерін білдіреді. 
1. Бастапқы (инвентарлық) құн, олар бухгалтерлік есепте қабылданады. 
Негізгі құралдардың құны түгендеу жұмыстар мен қызметтер құнын, 
төлемдердің, өзгерістердің бағасын көрсетпейді. Осылайша негізгі құралдардың 
қайта бағалануы қалпына келтіру немесе келтірілген құн бойынша есепке 
алынады. 
2. Қалпына келтіру (келтірілген) Негізгі-құрал жабдықты қайта бағалауы 
ескерілген құны. Қалпына келтіру құны қорларды ауыстыруға талап етілетін, 
шығындар шамасын анықтауға мүмкіндік береді.
Келтірілген құны пайдалану мүмкіндігімен анықталуы тиіс: жаңа 
нарықтық бағалар индексі; олар бойынша анықталған қалпына келтіру 
құнының ұқсас өнім түрлерін; іріленген коэффициенттерінің бағаларының 
өзгеруі. 
Егер қайта бағалау қайта өңдеу шарттарының өзгеру кезеңдерімен 
жүргізілсе, келтірілген құны қаржылық есептер жасау кезінде негізгі құралдар 
нақты бағалаумен өткізіледі. 
Қайта бағалау мақсаты – бұл ақшалай қаражаттың қажетті қорларын 
қалыптастыруға, мүлікті бағалау және тозуын есептеу бойынша негіздеменің 
бастапқы құн базасын, негізгі активтерді жаңарту үшін қажетті жағдай жасау. 
3. Қалдық құны, актив есепте және есеп беруде көрсетілген жиынтық 
амортизация сомасы шегерілген құрал-жабдықтың бастапқы құны немесе 
ағымдағы құны. 
4. Нарықтық (бағалау) құны
айналымнан тыс активтер бағасы ретінде 
қарастырылады, сатып алушы сатып алатын оны төлеуге дайын, тендерді қоса 
алғанда, өзге де коммерциялық сауда-саттықты немесе аукцион барысында, 
олардың келісім-шартқа сәйкес сату-сатып алу. Бағалау құны басқа да 
нарықтық сипаттағы факторларды, инфляция деңгейін, кірістілік бойынша 
белгіленеді. Корпорация бойынша сатылатын бағасы, үш элементтен тұруы 
мүмкін: меншікті капитал, қоысмша капитал, гудвилл. Түсіндірген сөзді 
"гудвилл" деп айтуға болады, ол іскерлік байланыстар, жинақталған 
корпорация құнының материалдық емес активтер имидж нысанында білдіреді. 
Гудвилл фирманың іскерлік беделінің құны; ізашар фирманың атағымен 
сауданы жалғастыра беру құқығы. Сезілмейтін құрал-жабдыққа жатады‚ жақсы 
атаққа ие болуға немесе кәсіпорынға (компанияға‚ фирмаға) оңтайлы жерден 

27 
мекен-жай сатып алуға жұмсалған соманы көрсетеді. Гудвиллді тек сатып алу-
сату актісі жасалғаннан кейін ғана құрал-жабдыққа жатқызуға болады. 
5. Тарату құны пайдалы қызмет мерзімінің соңында негізгі құрал-
жабдықты жою кезінде активтің кету шығыны шегерілген ұйғарымды құны. 
Негізгі қорларды пайдалану тиімділігі табиғи және құндық 
көрсеткіштерімен сипатталады. 
Негізгі қорларды ақшалай түрде пайдалану дәрежесі, келесі 
көрсеткіштерді анықтайды: 
1) қор қайтарымы – негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық 
құнының сатылатын өнімнің сомасын теңгеге көрсетеді;
2) қор сыйымдылығы – негізгі өндірістік қорларының құнының өнім 
құнына қатынасымен өрнектеледі; 
3) қор қарулану –жалпы алғанда саланың немесе кәсіпорынның бір 
жұмыскеріне келетін, негізгі өндірістік қорлардың құнымен сипатталады. 

жүктеу/скачать 1.98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: