Қаржылық басқарудың дағдарысқа қарсы саясаты

117 
- кредиторлардың банкроттық туралы ісі қозғалғанға дейін,егер 
кәсіпорын дағдарыс жағдайынан шығу әрекетінде өз бастамасы бойынша 
сыртқы көмекке жүгінсе; 
- егер кәсіпорын өзінің банкроттығы туралы өтінішпен төрелік сотқа өзі 
хабарласып , бір мезгілде өзін санациялау шарттарын ұсынса; 
- егер оның бюджет алдындағы міндеттемелерін өтеу және борышкерге 
кредиторлар талаптарын қанағаттандыруға тілек білдірушілерден келіп түскен 
ұсыныстарға санациялауды өткізу туралы шешімді төрелік сот шығарса. 
санациялау түрі оның көмегімен негізгі мақсаттарына қол жеткізетін 
механизмді сипаттайды. 
-1.Оның борышын қайта қаржыландыруға бағытталған кәсіпорынның 
санация түрлері:
- бюджет қаражаты есебінен дотациялар мен субвенциялар 
- мемлекеттік жеңілдікті несие беру 
- мақсатты банктік несие 
- басқа заңды тұлғаға борышты аудару 
- қысқа мерзімді несиелерді ұзақ мерзімді несиелерге қайта құрылымдау
- санатор кепілдігімен берілген облигациялар және басқа борыштық 
бағалы қағаздар 
- санатор-кредитормен қарыз бөлігін есептен шығару 
- санацияланатын кәсіпорынға несиелер бойынша коммерциялық 
банктерден берілетін мемлекеттік кепілдік
2. оның қайта құрылымдауына (қайта құрылуына) бағытталған 
кәсіпорынның санация түрлері 
- біріктіру
- сіңіру 
- бөлу 
- ашық акционерлік қоғамға түрленуі 
- жалға беру 
- жекешелендіру 
Санациялау мақсаты-сыртқы қаржылық көмек немесе қайта ұйымдастыру 
іс-шаралары арқасында шаруашылық қызметін қалпына келтіруге және 
кәсіпорын-борышкерді 
банкротынан 
кейін 
оны 
жою 
туралы 
хабарландыруларын болдырмауға қол жеткізілгендігі болып саналады. 
Қаржылық талдау мақсаттарының бірі-– кәсіпорынның банкроттық 
белгілерін уақтылы анықтау. Банкроттық кәсіпорынның төлем қабілеттілігіне 
байланысты. 
Кәсіпорындар банкроттық ықтималдылығын болжау үшін дамыған 
капиталистік елдерде көпмөлшерлі дискриминанттық талдауы негізінде 
әзірленген Альтман, Лис, Таффлер, Тишоу және т. б. батыс экономистерінің 
негізінде экономикалық-математикалық модельдері қолданылады.
1968ж. Профессор Э. Альтман несие қабілеттілігін (Z-шот) индексін 
мультипликативтік дискриминанттық талдау аппаратының көмегімен әзірледі, 
ол шаруашылық жүргізуші әлеуетті банкроттар субъектілерінің арасында 
ерекшелеуге мүмкіндік береді. 

118 
22 аналитикалық коэффициенттердің көмегімен банкроттыққа ұшыраған 
американдық фирмалардың қаржылық жай-күйін зерттеу және сол саладағы 
өркендеген кәсіпорындардың тиісті көрсеткіштерімен және ұқсас ауқымымен 
оларды салыстыру 5 негізгі көрсеткіштерін анықтауға және банкроттыққа 
ұшырауын анықтау ықтималдығына тәуелді олардың салмақтық мәндері 
анықтауға мүмкіндік берді: 
Z-шот=1.2x
1
+1.4x
2
+3.3x
3
+0.6x
4
+0.999x
5
(67) 
х
1
, х
2
, х
3
және х
5
көрсеткіштері қайта инвестициалық пайдадан 
пайыздарды,салықтарды төлеу пайдасына дейін,өнімді сатудан түскен түсімнен 
барлық активтер сомасына меншікті айналым капиталының қатынасы ретінде 
дәйекте есептеледі. Х
4
көрсеткіші меншікті және тартылған капитал ара 
қатынасы ретінде анықтайды. 
Егер Z-шоты 1,8-ден аз болса, кәсіпорынның банкроттық ықтималдығы 
өте жоғары; оның 1,9- дан 2,7 –ге дейін мәні шегінде- банкроттық 
ықтималдығы орташа; мәні 2,8 -ден 2,9 –ға дейін - банкроттық ықтималдығы 
үлкен емес; 3,0 мәні кезінде- банкроттық ықтималдығы болмашы ғана аз. 
1972 ж. Лис Z-шотының Ұлыбритания үшін формуласын әзірледі: 
 
(68) 
онда х
1
= айналым капиталы/барлық активтердің 
х
2
= өткізуден түскен пайда/барлық активтердің 
х
3
= бөлінбеген пайда/барлық активтердің 
х
4
= меншікті капитал 
Бұл формула банкроттық ықтималдығының ең төменгі шекті мәні 0,037-
ге тең. 
1977 ж. Британдық ғалымдар Р. Таффлер мен Г. Тишоу Z-шотының төрт 
факторлы моделін ұсынды: 
Z-шот=0,53х1+0,13х2+0,18х3+0,16х4 (69) 
онда х
1
= өткізуден түскен пайда/қысқа мерзімді міндеттемелер 
х 
2
= айналым активтері/міндеттемелер сомасы 
х 
3
= қысқа мерзімді міндеттемелер/барлық активтер 
х
4
= сатудан түскен түсім/барлық активтер
Осы формулада Z-шотының бастапқы мәні -0,2. 
 
Теңгерім 
құрылымын қанағаттанарлықсыз (қанағаттанарлық), ал 
кәсіпорынды төлемге қабілетсіз (қабілетті) деп тану туралы шешім отандық 
тәжірибеде белгілі бір уақыт кезеңі ішінде борышкер-кәсіпорынның төлем 
қабілеттілігін қалпына келтірудің (немесе жоғалту) нақты мүмкіндіктерін 
4
3
2
1
001
,
0
057
,
0
092
,
0
063
,
0









øîò
Z

119 
ескере отырып қабылданады. Осы мақсатта теңгерім құрылымын бағалау 
критерийлерінің жүйесіне (Кв)төлем қабілеттілігін қалпына келтіру (жоғалту) 
коэффициенті енгізілген,ол алдыңғы екі коэффициенттердің біреуінің мәні 
кезең бойынша нормативтен төмен, 6 айға тең деп есептеледі: 
Кв=[К
ТЛ1
+(6:Т)*( К
ТЛ 1
- К
ТЛ 0
)]:2, (70) 
Мұндағы 
К
ТЛ1
- 
есепті 
кезеңнің 
соңында 
ағымдағы өтімділік 
коэффициентінің нақты мәні 
К
ТЛ0
- есепті кезең басында ағымдағы өтімділік коэффициентінің 
нақты мәні
Т- ай бойынша есепті кезең 
Егер Кв 1-ден артық болса, кәсіпорын өзінің төлем қабілеттілігін 6 ай 
ішінде қалпына келтіре алады. Егер Кв 1-ден кем болса, кәсіпорынның жақын 
арадағы 6 ай ішінде төлем қабілеттілігін қалпына келтірудің нақты 
мүмкіндіктері жоқ. 
Егер Қ
ТЛ
≥2 төлем қабілеттілігі (Ку) кезеңінде жоғалту коэффициенті деп 
есептеледі, 3 ай - ғе тең: 
К
У
=[К
ТЛ1
+(3:Т)*( К
ТЛ-1
 -К
ТЛ 0
)]:2, (71) 
Егер Ку 1-ден артық болса, жақындағы 3 айда кәсіпорын төлем 
қабілеттілігі жойылады. Егер Ку 1-ден аз болса, кәсіпорын жақын арадағы 3 
айда төлем қабілеттілігін жоғалтуы мүмкін. 
Нормативтік коэффициенттерді өлшемдік мәндерімен салыстыру 
негізінде кәсіпорынның теңгерімділік құрылымы туралы түпкілікті және оның 
төлем қабілеттілігінің жай-күйі туралы қорытындылары тұжырымдалады.

жүктеу/скачать 1.98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: