Законы 10-е издание москва бином. Лаборатория знаний 2010 3

185 
g /
0. 
Егер тербелістің жиілігі 
жəне периоды 
болса, онда олар 
гармоникалық тербелістер жасайды жəне физикалық маятниктің тербеліс 
жиілігі мен периоды келесі түрде анықталады: 
g / , 
2
/ g
(6.10) 
Тура осындай ұзындығымен сипатталатын математикалық маятникте 
жиілік пен периодқа ие бола алады: 
келт
/
, 
(6.11) 
Бұл ұзындықты физикалық маятниктің келтірілген ұзындығы деп 
атайды. 
Түзу сызықтың бойында орналасқан, 
нүктесі іліну нүктесімен С 
массалар центрі арқылы өтеді. нүктесінен 
келт
қашықтықта орналасқан 
осы 
нүктесін физикалық маятниктің тербеліс центрі деп атайды (6.5-
сурет). 
тербеліс центрінің өте маңызды қасиеті бар: егер маятникті 
төңкеріп жіберсе жəне 
өсіне қатысты ол болмашы тербелістер жасаса, 
онда тербеліс периоды өзгермейді. Төңкерілген маятниктің осы қасиетіне 
байланысты дененің еркін түсу үдеуі анықталған: екі нүктені, яғни мен
немесе өстерді олардың жиіліктері бірдей болатындай етіп, болмашы 
тербелістер жасатамыз, сөйтіп 
арақашықтығын келтірілген ұзындыққа 
теңестіреміз: 
ОО 
келт
. Осыдан 
− жиілікпен 
келт
келтірілген ұзындықты 
тауып, келесі формуладан 
g/
келт
нүктенің еркін түсу үдеуін −
g 
табамыз.
Жалпы қорытындылар. Қарастырылған мысалдар үйкеліссіз еркін 
тербелістерге жатады. Мұндай жүйелер тек өзіне ғана міндеттелген, себебі ол 
тепе-теңдік қалыптан шығарылған. Сонымен кез келген осциллятор 
үйкеліссіз еркін тербеліс кезінде, егер ондағы əсер ететін күш немесе күш 
моменті квазисеріппелі болса, гармоникалық болып табылады. Квазисерпімді 
күш дегеніміз тепе-теңдік қалпына бағытталған жəне ығысудың түзу 
сызықты тəуелділігін көрсететін күш. Осы квазисеріппелі күш немесе момент 
күшінің сипаты болмашы тербелістердің шарты болып табылады.
Сонымен қатар үйкеліссіз еркін тербелістердің жиілігі мен периоды осы 
осциллятордың ғана өзінің қасиетіне тəуелді, ал тербелмелі жəне бастапқы 
фазалы амплитудаға келсек, оның айырмашылығы бастапқы шарттармен 
анықталады. 
Физикалық маятник оның барлық массасы тербеліс центрінде 
шоғырланған жағдайымен бірдей болатын периодпен тербеледі. Сонымен 
тербеліс центрінің екі маңызды қасиеті бар: 1) Егер С нүктесінің О нүктесі 
арқылы өтетін өске қатысты тербеліс центрі болса, онда ол О нүктесі арқылы 
өтетін өске де қатысты тербеліс центрі болып табылады əрі екі жағдайда да 

186 
тербеліс периодтары бірдей болады. 2) Егер өске бекітілген денені 
горизонталь бағытта тербеліс центрінен соғып қалсақ, онда іліну нүктесінде 
ешқандай реакция күші байқалмайды (6.5-сурет). Сондықтан тербеліс 
центрін соғу центрі деп атайды. 
Ауытқуы үлкен емес болмашы тербелістерге тағы бірнеше мысалдар 
келтірейік. 

жүктеу/скачать 2.75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: