Законы 10-е издание москва бином. Лаборатория знаний 2010 3

242 
Ядролық физикадағы жағдай тiптен басқаша. Физиканың міне осы 
саласында тұңғыш рет массаның жəне энергияның өзара байланыс заңын 
тəжiрибеде тексеру мүмкін болды. Мұның мəнісі ядролық процестер жəне 
элементар бөлшектердiң бip-бiріне түрленуi бөлшектердiң өздерінің 
тыныштық энергияларымен шамалас болатын энергияның зор өзгерістерiмен 
байланысты. Бұл мəселеге алда тоқталамыз. 
 
 
§ 8.4. Бөлшектің энергиясы мен импульсының 
арасыдағы байланыc 
Е энергиясы мен р импульсының əр түрлi санақ жүйелерінде түрлiше 
мəндерге ие болатындығы анық. Бiрақ Е энергия мен р импульстың 
қайсыбiр комбинациясынан тұратын шама инвариант, яғни барлық санақ 
жүйелеріңде де бiрдей мəнге ие болады. Бұл шама - 
. Осыған көз 
жеткiзейiк: 
мен 
формулаларды пайдаланып, келесі өрнекті 
жазамыз:
1
/
1
/
немесе қысқартқаннан кейін: 
(8.12) 
Оң жақтағы 
жылдамдықтың қысқарып кетуі 
шамасының жылдамдыққа демек, санақ жүйесіне 
тəуелсiздiгін 
көрсетедi. Басқаша айтқанда, 
шамасы шын мəніңде инвариант 
болып табылады жəне барлық инерциялық санақ жүйелеріңде бip ғанa мəнге 
- 
тең болады:
inv 
 
 
 
(8.13) 
Бұл өте маңызды қортынды: алда көретінiмiздей, ол көп жағдайларда 
есептің шешуін жеңiлдетедi жəне талдауларды ықшамдайды. Тағы да жиi 
кездесетін екі қатынасқа тоқтала кетейiк. Бiріншici, 
 
m
/ ,
(8.14) 
ал екіншici – бөлшектің импульсі мен оның 
кинетикалық энергиясының 
арасындағы байланыс; оны (8.12)−ге 
. Сонда
2
.
(8.15) 
Соңғы қатынас 
кезіңде классикалық 
2
өрнекке 
айналады, ал 
кезінде 
/ түрін қабылдайды. 

243 

жүктеу/скачать 2.75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: