Законы 10-е издание москва бином. Лаборатория знаний 2010 3
жүктеу/скачать 2.75 Mb. Pdf көрінісі
|
| Екі бөлшектің соқтығысуы
Соқтығысу процесінің екі сатысын қарастырайық: қайсыбiр құрама бөлшектің пайда болуы жəне сосын оның, жалпы алғанда қандай да бip басқа екі бөлшекке ыдырауы: жəне бөлшектері бiр-бiріне жақындаған кезде олардың арасындағы өзара əрекеттесу азғантай болып қалмай, артып кетуі мүмкін, мұндай жағдайда (8.28) формуланы қолдануға болмай қалады. Бiрақ пайда болған бөлшектер бiр-бiрінен алыстаған кезде, бұл формулаларды қайтадан қолдануға болады. Берiлген жағдайда бастапқы екі бөлшектің толық энергияларының қосындысының (олар бiр-бiрінен тым алыста жəне олардың apacындaғы өзара əрекеттесу əлi əлсiз болатын кезде) құрама бөлшектің толық энер- гиясына тең болатындығын көрсетуге болады. Мұны процестің екінші сатысына – ыдырауға да тapaтуғa болады. Басқаша айтқанда, бұл процесс үшін энергияның сақталу заңын жазуға болады: (8.34) Ол үшін төмендегiдей мысал келтiрейiк: бiрдей 1-ші жəне 2-ші бөлшектердің соқтығысуының нəтижесіңде қайсы-бiр құрама бөлшек пайда болады делік. Бөлшектер соқтығысқанғa дейін бiр- бiріне қарама-қарсы жылдамдықпен К -жүйеде қозғалып келе жатыр (8.6-суретте). Ендi осы процесті -жүйеге қатысты солға қарай жылдамдықпен қозғалып келе жатқан -жүйеде қарастырайық. К'-жүйеде əрбiр бөлшектің жыл- дамдығы вeктopғa перпендикуляр болатындықтан, (7.14) бойынша екi бөлшектің де К’-жүйеде шамасына тең болатын компонентi болады. Жаңадан пайда болған бөлшектің де К'-жүйеде дəл осындай жылдамдығы болады, оның релятивистiк массасын деп белгiлеймiз. Соқтығысуға дейінгi жəне одан кейінгi импульстің сақталу заңынан (импульстың - құраушысы үшін) 2 шығады, мұндағы əрбiр бастапқы бөлшектің К'-жүйедегi жылдамдығы. Осыдан: 2 , яғни, бастапқы бөлшектердiң релятивистiк массаларының қосындысы пайда болған бөлшектің релятивистiк массасына тең. К-жүйеде де дəл осындай жағдай туады. Шынында да, жылдамдықтың кіші мəнi кезіңде жылдамдық жылдамдыққа тең дерлiк болады, ал масса пайда болған бөлшектің массасына тең, сөйтiп К-жүйеде: 8.6-сурет 249 2 . Осыдан пайда болған бөлшектің тыныштық массасы бастапқы бөлшектердiң тыныштық массаларының қосындысынан артық болады. Бастапқы бөлшектердiң кинетикалық энергиясында өзгеpicтep пайда болып, осының нəтижесіңде пайда болған бөлшектің тыныштық массасы бастапқы бөлшектердiң тыныштық массаларынан артық болып шығaды. Сонымен бiз импульстің сақталу заңының нəтижесіңде бастапкы бөлшектердiң релятивистiк массаларының косындысы пайда болған бөлшектің релятивистiк массасына тең болатындығын көрсеттік. Толық энергия үшін де дəл осындай жағдайдың болуы анық. Coндықтан (8.34) түрі толық энергияның сақталуы бұл процестің қарастырылып отыpған сатысы үшін орындалады деген қорытынды жасауға болады. Энергияның сақталу заңын ядролық процестерге колдану, жоғарыда айтып көрсеткенiмiздей, салыстырмалылық теориясының iргелi заңдарының бiрi – масса мен энергияның өзара байланысы заңының дұрыстығына кепiлдiк бере алды. Мысалдар қарастыра кетейiк. жүктеу/скачать 2.75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|