76
қалыптасқан тығырықтан шығудың жолын алғаш рет 1905 жылы Альберт Эйнштейн тапты. Ол
осы қиыншылықтан шығуда өзiнiң ойлап тапқан
арнайы салыстырмалылық теориясының негiзiне
мынадай екi постулатты алды:
1.
Салыстырмалылық принципi: Барлық инерциалды санақ жүйелерi физикалық тұрғыдан тең құқылы.
Бастапқы шарт бiрдей болғанда барлық физикалық процесстер мұндай жүйелерде бiрдей болып өтедi.
Эйнштейннiң салыстырмалылық принципi деп аталатын бұл принцип Галилейдiң механикадағы
салыстырмалылық принципiн барлық, (соның iшiнде электромагниттiк те) процесстер үшiн жалпылайды.
2.
Жарық жылдамдығының тұрақтылық принципi: Жарықты көзiнiң, не болмаса жарықты
тiркеушiлердiң қозғалғанына, иә қозғалмағанына қарамастан,
барлық инерциалды санақ
жүйелерiнде, жарықтың жылдамдығы тұрақты шама болып қалады.
Осы екi принциптердiң негiзiнде iшкi қарама-қайшылықсыз теория тұрғызу үшiн, кеңiстiк пен
уақыт жөнiндегi классикалық физикадағы қалыптасқан көзқарастарды түбiрiмен қайта қарау қажет
болды. Мәселен, бiр-бiрiне қатысты
х осiнiң бойымен
v жылдамдықпен
қозғалып бара жатқан
инерциалды санақ жүйелерiндегi (5.3 - сурет) материалдық нүктенiң координаттары мен
уақыттары мынадай өрнекпен байланысқан:
(2)
(3)
Бұл өрнек
Лоренц түрлендiрулерi деп аталады. Бұл түрлендiрулер
v жылдамдығының мәнi жарық
жылдамдығымен салыстырғанда елеместей аз болатын шектiк жағдайда (
v/
c<^;<^;1) классикалық
механикадағы Галилей түрлендiрулерiне өтедi. Лоренц түрлендiрулерiнен кеңiстiк координаттары
мен уақыттың өзара тығыз байланысы көрiнiп тұр: тек кеңiстiк координаттары ғана уақыттан
тәуелдi емес, өз кезегiнде әртүрлi жүйедегi уақыттың өзi кеңiстiк координаттарынан және санақ
жүйелерiнiң өзара жылдамдығынан тәуелдi. Бұл байланыстың терең мағанасы бар. Оны тереңiрек
талдау үшiн мына екi мәселенi қарастыралық.
Достарыңызбен бөлісу: