Фотоэффект теориясы. Жарық кванттары

96 
келген жарықтың толқындық теориясынан өзгеше, соны көзқарас едi. Бұл жерде жарықтың таралуы 
үздiксiз толқындық үрдiс ретiнде емес, ерекше жарық бөлшектерi – фотондардың с - ға тең 
жылдамдықпен қозғалатын ағыны ретiнде қарастырылады. Бұл тұрғыдан қарағанда, мәселен 
монохроматты жарыққа энергияларының мәндерi бiрдей, әрi hν-ге тең болатын фотондар сәйкес 
қойылады. Ал жарықтың затқа жұтылуы сәйкес фотондар осы затқа түскен кезде өз энергиясын 
түгелiмен заттың атомдары мен молекулаларына беруiмен түсiндiрiледi. Жарықтың табиғатына 
деген осы кванттық көзқарас фотоэффект құбылысының тәжiрибеден байқалатын барлық 
заңдылықтарын түсiндiруге мүмкiндiк бердi.
Шындығында, мәселен, электрон металлдан ұшып шығуы үшiн металл-вакуум шекарасындағы 
потенциалдық тосқауылдан өтуi, яғни қандай да бiр A
шығ
-ға тең шығу жұмысын iстеуi қажет. Бұған 
қажет энергияны электрон өзi жұтқан фотоннан алады. Фотон металл атомына жұтылған кезде 
өзiнiң ε
ν
=hν -ға тең энергиясын толығымен электронға бередi. Онда мұндай фотоэлектрондар үшiн 
энергияның сақталу заңын мына түрде жазуға болады
(1) 
Мұндағы mv
2
/2 – металлдардан ұшып шыққан фотоэлектронның кинетикалық энергиясы, ал A
шығ
жоғарыдағы шығу жұмысы. Бұл өрнек сыртқы фотоэффект үшiн жазылған Эйнштейн теңдеуi деп 
аталады. Бұл теңдеуден егер hν> 
шығ
болса, онда электрон өз энергиясының бiразын шығу 
жұмысына жұмсап, металлдан ұшып шыға алатыны көрiнiп тұр. Ал егер электронның энергиясы 
шығу жұмысынан аз болса, онда ол металлдан тысқары шыға алмайды. Фотоэффект мүмкiн бола 
бастайтын ең аз жиiлiктi ν
min
деп белгiлей отырып, оны фотоэффекттiң қызыл шекарасы деп 
атайды. Фотоэффекттiң қызыл шекарасының мәнi электрон ұшып шығатын беттiң күйiмен және 
металлдың химиялық құрамымен анықталады.
Эйнштейн теңдеуi сыртқы фотоэффекттiң тәжiрибеден байқалатын барлық заңдарын теориялық 
тұрғыдан түсiндiруге мүмкiндiк бередi. Шындығында, екiншi заңмен анықталған фотоэффекттiң 
қызыл шекарасының түсiнiгiн жоғарыда бердiк, ал ендi (6.3) өрнегiнен электрондардың максимальдi 
кинетикалық энергиясы, яғни максимальдi жылдамдығының жиiлiктен тәуелдi екенi көрiнiп тұр. 
Бұл фотоэффекттiң бiрiншi заңы.
Ақырында, уақыт бiрлiгiнде ұшып шығатын электрондардың саны бетке түсiп жатқан фотондардың 
санына пропорционал болуы керек. Ал фотондардың саны жарықтың қарқындылығын анықтайды. 
Сонымен, фотоэффекттiң үшiншi заңы да өз түсiнiгiн алды.

жүктеу/скачать 3.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: