А. М. Саидов, Н. Д. Жангабылова, Б. Аманжол
жүктеу/скачать 1.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ӛлшеу дәлдігі - ӛлшеудің ӛлшенетін шаманың нақты мәніне жақындау
дәрежесі. Ӛлшеу қателігі - нақты мән мен ӛлшеу кезінде алынған мәннің арасындағы алгебралық айырмашылық. Ең аз ӛлшеулер саны белгіленген дәлдік дәрежесін қанағаттандыратын ӛлшенетін шаманың тұрақты орташа мәнін қамтамасыз етеді. Қателік-эксперимент кезінде қолданылатын кез-келген құрылғының маңызды сипаттамаларының бірі. Ол абсолютті және салыстырмалы болуы мүмкін: абсолюттік қателік b = ±(u - x d ) , (2) салыстырмалы қателік b = ± Xu—x ± 100%,, (3) мұнда х и - құрылғының кӛрсеткіштері; x d - нақты әдіспен алынған ӛлшенетін шаманың нақты мәні. Құрылғының негізгі қателіктері қалыпты жағдайда орнатылған жалпы қателер деп аталады. Ӛлшеулердің сенімділігі мен олардың дәлдігін арттыру үшін қатені 73 азайту қажет. Ӛлшеу кезіндегі қателіктер бірқатар себептерге байланысты туындауы мүмкін: тәжірибелер процесінде әртүрлі сыртқы факторлардың әсері, эксперименттерді Мұқият жүргізудің жеткіліксіздігі; ӛлшеу әдістері мен құралдарының жетілмегендігі; экспериментатордың субъективті ерекшеліктері және т. б. Жүйелі және кездейсоқ қателерді ажыратады. Жүйелік - бұл қайталанған тәжірибелер кезінде тұрақты болып қалатын қателер. Қателіктердің белгілі сандық мәндерімен оларды қайталанған тәжірибелер кезінде ескеру қажет. Жүйелік қателіктерді бес топқа бӛлуге болады: 1) сыртқы ортаның әсері: діріл, магнит және электр ӛрістері, ылғалдылық және т. б.; 2) ӛлшеу құралдарын дұрыс орнатпау; 3) құрал-саймандардың, мысалы, құралдың тозуына байланысты және т. б.; 4) ӛлшеу әдісін таңдаумен негізделген әдістемелік; 5) субъективті. Кездейсоқ қателер. Олар кездейсоқ ӛлшеу кезінде пайда болуы мүмкін. Бұл қателіктерді ескеру және жою мүмкін емес, бірақ статикалық әдістерді қолдана отырып бірнеше рет қайталанған ӛлшеулермен оларды анықтауға және жоюға болады. Аспаптың ӛлшеу диапазоны - бұл оның қателіктері орнатылған құрылғының кӛрсеткіштері ауқымының бӛлігі. Құрылғының белгілі қателіктерімен ӛлшеу диапазоны мен құрылғының кӛрсеткіштері сәйкес келеді. Құрылғының ауқымы оның максималды және минималды кӛрсеткіштері арасындағы айырмашылық деп аталады. Егер бұл тұрақты емес мән болса, яғни егер кері курс кезінде инсульттің жоғарылауы немесе тӛмендеуі болса, онда бұл айырмашылық кӛрсеткіштердің ӛзгеруі деп аталады. Бұл мән құрылғының қателігінің қарапайым сипаттамасы болып табылады. Есептегіш құрылғының ӛлшенетін шаманың ӛзгеруіне жауап беру қабілеті құрылғының тағы бір сипаттамасы болып табылады және сезімталдық деп аталады. Құрылғының сезімталдық шегі - ӛлшенетін шаманың ең кіші мәні, оны түзетуге болатын құрылғы кӛрсеткішінің ӛзгеруіне әкеледі. Құрылғының негізгі сипаттамаларының бірі - оның дәлдігі. Ол жалпы қателікпен сипатталады. Барлық құрылғылар қателікке байланысты сыныптарға бӛлінеді. Дәлдік класы - бұл дәлдікке әсер ететін негізгі және қосымша қателіктердің шектерімен анықталатын жалпыланған сипаттама. Дәлдік класы кӛбінесе рұқсат етілген қателікпен пайызбен белгіленеді (1-2 және т.б.). Құрылғының қайталануы немесе тұрақтылығы. Құрылғының санау құрылғысының бұл қасиеті бірдей шамадағы кӛрсеткіштердің тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Ол кӛрсеткіштердің ӛзгеруімен анықталады. Ӛлшеу құралдарының шығыс сигналы есептеу құрылғыларымен 74 белгіленеді. Олар сандық, шкалалық және тіркеуші болуы мүмкін. Құрылғының маңызды бӛлігі - шкаласы. Шкаланың бӛліну ұзындығы шкаладағы екі іргелес белгілер арасындағы миллиметрдегі қашықтық деп аталады. Шкаланың басы мен соңына сәйкес келетін ӛлшенетін шаманың мәндерінің арасындағы айырмашылық құрылғы кӛрсеткіштерінің диапазоны деп аталады [3, 14, 15]. Ғылыми зерттеулерде пайдаланылатын барлық ӛлшеу құралдары дәлдікке міндетті мерзімдік тексеруден ӛтеді. Тексеру құрылғының қателіктерін азайтуды қамтиды. Бұл сізге осы құрылғының реттелетін дәлдік деңгейіне сәйкестігін анықтауға, сонымен қатар оны ӛлшеу деректері үшін қолдану мүмкіндігін анықтауға мүмкіндік береді. Ӛлшеу құралдарын тексеру кезінде қателіктер анықталады және олардың рұқсат етілген мәндерден асып кетпейтіндігі анықталады. Стандарттар мен ӛлшеу техникасын қадағалау жӛніндегі мемлекеттік метрологиялық институттар мен зертханалар шаралар бірлігін қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік бақылау жүргізеді. Барлық ӛлшеу құралдары әр 1-2 жыл сайын тексеріледі. Жоғарыда айтылғандардан ғылыми экспериментті ұйымдастырудағы ӛте маңызды сәт ӛлшеу құралдарын таңдау болып табылады деп қорытынды жасауға болады. Ӛлшеу құралдары болуы тиіс: - ғылыми-зерттеу жұмысының тақырыбына, мақсаттары мен міндеттеріне барынша сәйкес келуі; - эксперименттік жұмыстарды жүргізу кезінде жоғары еңбек ӛнімділігін қамтамасыз ету; - эксперименттік жұмыстардың қажетті санын, яғни ӛлшемдердің ең аз санымен дәлдіктің берілген дәрежесін қамтамасыз ету; - жоғары репродуктивтілік пен сенімділікті қамтамасыз ету, мүмкіндігінше жүйелі қателіктерді болдырмау, бұл ретте Автоматты жазбасы бар ӛлшеу құралдарын барынша пайдалану қажет; - жоғары экономикалық тиімділікке ие болу, яғни адами, ақшалай және материалдық ресурстардың ең аз шығыны; - эксперименттің эргономикалық талаптарын қамтамасыз ету; - қауіпсіздік техникасы мен ӛрт қауіпсіздігі талаптарын қанағаттандыру. Осылайша, ғылыми зерттеулерді сәтті жүргізудің маңызды факторы ғылыми зерттеулерді метрологиялық қамтамасыз ету, әсіресе ӛлшем бірлігін, ӛлшеу құралдарының біркелкілігін қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан Метрологияның табысты дамуынсыз ғылымның дамуында ілгерілеу мүмкін емес және, керісінше, ғылымның табысты дамуынсыз метрологияда ілгерілеу мүмкін емес. жүктеу/скачать 1.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|