А. М. Саидов, Н. Д. Жангабылова, Б. Аманжол
жүктеу/скачать 1.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ой қорытындысы - бұл екі немесе одан да кӛп пайымдаудың жүйелігін
байланыстыратын ойлау процесі, нәтижесінде жаңа шешім пайда болады. Ой қорытындысы ойлаудан тәжірибелік іс-әрекетке ауысуға мүмкіндік беретін қорытынды болып табылады.Тура тұжырымдар бір пікірден екіншісіне келеді. Жанама тұжырымдарда бір пікірден екіншісіне ауысу үшінші арқылы жүзеге асырылады. Таным процесі ғылыми идеядан гипотезаға дейін жүреді, содан кейін заңға немесе теорияға айналады. Ғылыми идея - бұл құбылыстың интуитивті түсіндірмесі, аралық дәлелсіз және байланыстардың бүкіл жиынтығын түсінбестен, оның негізінде қорытынды 15 жасалады. Идея кез-келген құбылыстың бұрын байқалмаған заңдылықтарын ашуға кӛмектеседі. Ол идея туралы бұрыннан бар білімге негізделген. Гипотеза (грек. - негіз, болжам) - бұл салдарды тудыратын себеп туралы болжам. Гипотеза әрқашан ғылым мен техниканың белгілі бір деңгейінде расталмайтын болжамға негізделген. Гипотеза әрқашан белгілі фактілерден асып түседі және теориялық немесе эксперименттік зерттеулер жүргізудің бағыттаушы күші болып табылады. Кез-келген гипотеза мұқият тексеріледі, нәтижесінде олар оның басқа дәлелденген гипотезаларға қайшы келмейтініне және одан туындайтын салдарлар байқалған құбылыстармен сәйкес келетініне кӛз жеткізеді. Ӛзінің дамуында гипотеза үш негізгі кезеңнен ӛтеді: 1) Нақты материалды жинақтау және оның негізінде кейбір болжамдарды айту; 2) Болжамдарды гипотезаға ӛрістету; 3) Гипотезаны тексеру және нақтылау. Существуют основные правила выдвижения и проверки гипотезы: - гипотеза оған қатысты барлық факторларға сәйкес немесе үйлесімді болуы керек; - кӛптеген бір - біріне қарама - қайшы гипотезалардың іішінде бірқатар фактілерді түсіндіруге арналған гипотезалар, олардың ең кӛп санын түсіндірген жӛн - бірқатар фактілердің байланысын түсіндіру үшін әр түрлі гипотезаларды мүмкіндігінше аз ұсыну керек; - гипотезаны ұсынған кезде оның тұжырымдарының ықтималды сипатын түсіну қажет; - бір-біріне қайшы келетін гипотезалар дұрыс болмауы мүмкін. Олар бір объектінің әртүрлі жақтарын түсіндіретін гипотеза ерекше жағдай болуы мүмкін. Гипотеза байқалатын фактілерге сәйкес келген жағдайда оны заң немесе теория деп атайды. Заң - табиғат пен қоғамдағы құбылыстар арасындағы қажетті, маңызды, тұрақты, қайталанатын қатынастар. Заң осы тектің, таптың барлық құбылыстарына тән жалпы байланыстар мен қатынастарды кӛрсетеді. Заң объективті және адамдардың санасына тәуелсіз ӛмір сүреді. Ғылымның басты міндеті - табиғат пен қоғамның қайта құрылуының негізі болып табылатын заңдарды білу. Заңдардың үш негізгі тобы бар: - нақты немесе жеке (мысалы, механикадағы жылдамдықты қосу заңы); - құбылыстардың үлкен топтарына ортақ (мысалы, энергияның сақталу заңы); - жалпы немесе әмбебап (мысалы, диалектика заңдары). Заңды дәлелдеу үшін бұрын шынайы деп танылған және дәлелденген шешім қисынды түрде алынған пайымдаулар қолданылады. Кейде таным процесінде қарама-қайшы пікірлерді дәлелдеуге болады. Мұндай жағдайларда олар парадокстың пайда болуы туралы айтады. 16 Парадокс (грек.paradoxum - күтпеген, оғаш; күтпеген, әдеттен тыс, дәстүрге қайшы келетін мәлімдеме, пайымдау немесе қорытынды) - бұл сыртқы логикалық тұрғыдан дұрыс ойлау нәтижесінде пайда болатын, бірақ ӛзара қарама-қайшы тұжырымдарға әкелетін қайшылық. Қазіргі ғылымның ӛзіне тән ерекшелігі - оның парадокстылығы. Парадокстарды шешу ғылыми теорияларды жетілдіру әдістерінің бірі болып табылады. Парадокстарды шешудің негізгі жолдары білім жүйесіндегі бастапқы пайымдауларды жетілдіру және дәлелдемелер логикасындағы қателерді жою болып табылады. Зерттеу барысында дәлелдердің логикасы формальды логика заңдарына бағынады, олардың негізгілері - жеке бас заңы, қарама-қайшылық заңы, үшіншісін алып тастау заңы және жеткілікті негіз заңы. Сәйкестілік заңы: бір ойлау шеңберіндегі зерттеу тақырыбы туралы ойдың кӛлемі мен мазмұны қатаң анықталуы керек және ол туралы ойлау процесінде ӛзгеріссіз қалуы керек. Заң барлық ұғымдар мен пайымдаулардың біркелкі емес, белгісіздік пен түсініксіздікті болдырмауын талап етеді. Ғылыми зерттеулерді жүргізудегі ең кӛп кездесетін логикалық қателіктердің бірі - ұғымдарды ауыстыру. Бұл қатенің мәні - белгілі бір тұжырымдаманың орнына басқа тұжырымдама қолданылады. Мұндай ауыстыру қасақана да, бейсаналық та болуы мүмкін. жүктеу/скачать 1.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|