Оқулық Алматы, 014 3 удк ббк о қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің
жүктеу/скачать 1.55 Mb. Pdf көрінісі
|
| 62
63 дағы түбегейлі айырмашалықтардың айқын болмауы (Н.Д. Ни- кандров, М.В. Богуславский, В.М. Полонский). 3. Құзыреттілік тұғырдың пəндік жəне жас ерекшелік ара- қатынасының болмауы (Г.Н.Филонов), сонымен бірге, құзыреттілік тұғырды ендірудің ұйымдастырушылық-басқарушы аспектілерінің болмауы (Н.Д.Никандров, И.И.Логвинов). 4. Стандарттарды құрастырудағы ұлттық-мəдени, əлеуметтік- саяси жəне əлеуметтік-психологиялық контекстің, ондағы құ- зыреттілік тұғырды жүзеге асырудың айқын болмауы (В.И. Сло- бодчиков, Т.М. Ковалева). Атап өтетін бір жайт, құзырлылыққа бағдарланған білім беру (құзырлылыққа негізделген білім: competent-based education – CBE) Америкада адамның əлеуметтік-кəсіби өмір сүруінің интеллекту- алды жəне тұлғалық негізделген іс-əрекет тəжірибесіне, білімдерге негізделген «құзырлылық» ұғымының жалпы контексінде қалып- тасты. Құзырлылық жəне құзыреттілік мəселелері бойынша еңбектерді талдау (Н. Хомский, Р. Уайт, Дж. Равен, Н.В. Кузьмина, А.К. Марко- ва, В.Н. Куницына, Г.Э. Белицкая, Л.И. Берестова, В.И. Байденко, А.В. Хуторской, Н.А. Гришанова жəне т.б.) білім берудегі СВЕ- тұғырдың қалыптасуының үш сатысын шартты түрде анықтауға мүмкіндік береді. Бірінші саты (1960-1970 жж.) ғылыми аппаратқа «құзырлылық» категориясын ендірумен, құзырлылық жəне құзыреттілік ұғым- дарын ажыратудың алғашарттарын құрумен сипатталады. Осы уақытқа дейін трансформациялық грамматика жəне тілдерді оқыту теориясының аясында, тілдік құзырлылықтың алуан түрлерін зерттеу басталды, «коммуникативті құзыреттілік» ұғымы енгізіледі (Д. Хаймс). Екінші саты (1970-1990 жж.) құзырлылық жəне құзыреттілік категорияларын тілдерді оқытудың теориясы мен тəжірибесінде қолданумен, сонымен бірге басқаруда, менеджментте, қарым- қатынасқа оқытуда кəсібилікке оқытуда қолданумен сипатталады; «əлеуметтік құзырлылықтар/құзыреттіліктер» ұғымдарының мазмұны құрастырылады. Ғылыми категория ретінде құзыреттілікті зерттеудің үшінші сатысы білім беруге қатысты, ол өткен ғасырдың 90-жылдары басталды жəне А.К. Маркованың еңбектерінің пайда болуымен байланысты (1993, 1996), аталған еңбектерде еңбек психологиясы- ның жалпы контексінде кəсіби құзыреттілік жан-жақты жəне арнайы қарастырудың пəні болды. Осы кезеңдегі еңбектерде, құзыреттілік ұғымы алуан түрлі түсіндіріледі: кəсібиліктің синонимі жəне оның бір құрамдасы ретінде. Құзыреттілік тұғыр – бұл нақты өнімді алумен қайта құрушы іс-əрекеттің тəсілдерін, тəжірибенің бейімделген мүмкіндіктерін, біліктерін, хабардар болудың кешенді жүйесін дамытуға бағ- дарланған, білім беру үдерісінің логикасын анықтайтын жалпы қағидалардың жиынтығын О.Е. Лебедев құзыреттілік тұғырға қатысты атап көрсетеді: – білім берудің мəні білімгерлердің əлеуметтік тəжірибені қолдану негізінде, іс-əрекеттің түрлерінде, алуан түрлі салаларда мəселелерді өз бетімен шешу қабілетін дамытудан құралады, оның элементі ретінде білімгерлердің өзіндік тəжірибесі алынады; – білім берудің мазмұны танымдық, дүниетанымдық, адам- гершілік, саяси жəне басқа мəселелерді шешудің дидактикалық бейімделген əлеуметтік тəжірибесі болып табылады; – білім беру үдерісін ұйымдастыру, білімгерлердің білім мазмұ- нын құрайтын танымдық, коммуникативті, ұйымдастырушылық, адамгершілік жəне басқа мəселелерді өз бетімен шешудің тəжірибе- сін қалыптастырудың жағдайларын құрудан құралады; – білім беру нəтижесі, білімгерлердің оқытудың белгілі сатысын- да қол жеткізген білімділіктің деңгейлерін талдауға негізделеді. Атап өтетін бір жайт, білім берудегі құзыреттілік тұғырдың мəнін сипаттайтын ұғымдық аппараттың біржақты анықтамасы болмайды. Қазіргі кезде психологиялық-педагогикалық əдебиеттерде «құзы- реттілік» жəне «құзырлылық» ұғымдарының анықтамасына қатыс- ты алуан түрлі тұғырлар анықталған. С.Е. Шишов жəне И.Г. Агапов құзырлылық деп оқу-танымдық үдеріске тұлғаның өз бетімен қатысуына бағдарланған, оны еңбек іс-əрекетіне жетістікпен ендіруге бағытталған, оқыту нəтижесінде меңгерілген білім мен тəжірибеге негізделген, тұлғаның іс-əрекетке деген жалпы қабілеттілігі мен даярлығы ретінде түсіндіреді. Д.Б. Эльконин құзыреттілікті индивидті іс-əрекетке ендіру сəтінде алынған біліктілік сипаттамасы ретінде анықтайды. Б.И. Хасан құзырлылықты – мақсаттар (адамның алдына қой- ған), ал құзыреттілікті – нəтижелер ретінде анықтайды. |