Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров

17 
жетелемеді, керісінше бҧрынғы КСРО-да ӛндірілетін тауарлардың сапасына 
кері әсерін тигізді. 
 
Сапаны басқарудың әлемдік тәжірибесі ИСО 9000 сериялы халықаралық 
стандарттарда жинақталған. Сапаны қамтамасыз ету қазіргі таңда 
стандарттаудың басты тапсырмаларының бірі болып табылады. Бҧл 
халықаралық тауар айналымының ҧлғаюымен, жаһандандыру саясатымен, 
әлемдік ӛнеркәсіптік ӛндірістің кӛлемімен, адамдардың барлық қызметтерінің 
салаларына ғылым мен техниканың жетістіктерінің енгізілуімен тҥсіндіріледі.  
 
 
1.5. Стандарттау және денсаулықты қорғау, еңбек қауіпсіздігі 
 
 
Стандарттау мәселесі адамдардың денсаулығы мен еңбек қауіпсіздігін 
қорғауда әрқашан ақтуалды. Стандарттардың жеткілікті кӛлемдегі бӛлігі ток 
кҥшінің, шудың, шаңның, сәулеленудің жарықтандырудың және т.б. 
кӛрсеткіштердің қажетті деңгейлерін анықтады.  
 
Соңғы уақытта отандық ӛнеркәсіптер жҧмыстарының тәжірибесінде 
денсаулықты қорғау мен еңбек қауіпсіздігі стандарттарының мәні артуда. Бҧл 
Қазақстанның Дҥниежҥзілік Сауда Ҧйымына қадам басуымен, мемлекеттің 
дамуы мен жаңа экономика талаптарымен айқындалады. 
 
Қазақстандық ӛнеркәсіптердің кӛптеген шетелдік серіктестіктері ИСО 
9000 сапа жҥйесінің халықаралық сертификатын алу талаптарымен қатар 
OHSAS 18001:2007 (Occupational health and safety management systems) 
халықаралық стандарттың талаптарына жауап беретін денсаулықты қорғау 
және еңбек қауіпсіздігі жҥйесінің халықаралық сертификатының бар болуын 
талап етуде. Бҧл стандарт бірлестіктерде келеңсіз жағдайлардың орын алуын 
азайтатын, яғни жабдықтар сынуының, қызметкерлер жарақаттануының және 
денсаулығына қауіп тӛндіретін оқиғалардың алдын алып отыратын жҧмыс 
жҥйесінің қҧрылуына әсер етеді. 
 
Мҧндай халықаралық стандарттың қажеттілігі кҥмән тудырмайды. Бҧл 
келесі қағидалармен айқындалады: жаһандану ҥрдісі мемлекеттердің 
экономикалық 
байланыстарын 
кеңейтуде, 
ӛнімнің 
ӛндірісі 
мен 
тауарайналымының кӛлемін жоғарылатуда, жаңа технологиялардың қуаты мен 
жылдамдығын тҧрақты тҥрде ӛсіруде, осының барлығы жабдықтардың 
авариялық жағдайларға ҧшырап, адамдар мен қоршаған ортаға экологиялық 
жҥктемелердің тҥсуін кӛбейтіп, ҧзақ уақытқа дейін ҧмытылмастай ететін 
оқиғаларға жеткізуі мҥмкін. Мысал ретінде, Чернобыльдегі атом электр 
станциясының, алып мҧнай қҧятын танкерлердің, ірі әуе кемелерінің 
жарылыстырын келтіруге болады. Жаңа әлем ӛндіріс обьектілерімен қаныққан, 
бҧл әсіресе, Жапония, АҚШ, Еуропа сияқты жоғары деңгейде дамыған 
ӛңірлерге тән сипат. Бҧл ӛнеркәсіптік елдер қазір экономикада жаңа белестерге 
кӛтерілуде, олар ӛздерінің жетістіктерін жоғары қояды және ӛз ауқымында, сол 
тәрізді кӛрші елдерде де ешқандай техногенді жағдайлардың болмауын 
қалайды. Ӛндірістегі апаттардың негізгі себебі «адамдық» фактор болып 
табылады, ешқандай автоматтандыру ӛндірістің толық қауіпсіздікте болуына 
кепілдік бере алмайды. Адам бҧрынғыдай соңғы шешімді қабылдайтын, басты 

18 
фигура болып қалады. Ӛндірістік ортада адамның әрекеті кӛптеген: кәсіби 
білім, тәжірибе, кӛңіл-кҥй, физикалық қалып және т.б. факторларға негізделеді 
 
Кейбір жағдайларда адамның іс-әрекетін болжау ӛте қиын. Нәтижесі 
қандай жағдайға әкелетінін анықтау қиын әрекеттерді болжауды болдырмау 
ҥшін, адамның ӛндірісте барлық іс-әрекетін толығымен жазып отыратын іс-
әрекеттер жҥйесінің халықаралық стандарттары, әсіресе, оның тҥсініксіз іс-
әрекеттерін штаттық емес жағдайларда болдырмау ҥшін енгізілуде. Бҧл ИСО 
9000 сапа жҥйесінің стандарттары мен OHSAS 18001 стандартында қамтылған 
жалпы қағида. 
 
Соңғы уақытта стандарттау ӛз қызметтерінің саласын кеңейтуде, ол жеке 
тҥрде әлеуметтік қатынастарға енгізілуде. Бҧл ҥрдіс БҦҦ-ның «тҧрақты даму» 
жаңа концепциясының қабылдануымен, экономиканың жаһандануымен негізге 
алынды.  
 
1997 жылы Кеңестің аккредиттеу бойынша агенттігімен экономикалық 
бағыт бойынша SA 8000:1997 «Әлеуметтік жауапкершілік» (Social 
Accountability) халықаралық стандарты дайындалды және енгізілді. Стандарт 
2001 жылы жаңартылды. 
 
SA 8000 стандарты кез келген бірлестікте оның кӛлеміне, меншіктік 
пішініне және қызмет тҥрлеріне қарамастан қолданылады. Ол бала еңбегіне, 
қажетті еңбекке қатысты, тәртіптік әдістердің, еңбек ақысының кепілдігі мен 
әлеуметтік қамтамасыздандырудың, жҧмыс кҥнінің ҧзақтылығының, денсаулық 
пен қауіпсіздіктің, қауымдастықтар бостандығының, ҧжымдық келіссӛздердің, 
сонымен бірге басқару жҥйесінің мониторингтерінің бағдарламалары мен 
стандарттар қатарын қамтиды. Бҧл стандарттың талаптары географиялық 
орналасуға, қызметтің саласына, компанияның кӛлемі мен меншіктік пішініне 
тәуелсіз қолдануға ыңғайлы.  
 
SA 8000 стандарты ерікті сертификаттауды жҥргізу ҥшін ҥшінші жақтың 
қатысуымен әлеуметтік жауапкершіліктің бақыланып отыратын, реттелген 
стандартын орнатуға бағытталған. SA 8000 стандарты Бала Қҧқығы бойынша 
БҦҦ-ның Конвенциясына, Адам Қҧқығының Жалпы Декларациясына және 
Халықаралық Еңбек Бірлестігінің (ХЕБ) конвенциясының 11 қағидасына 
негізделеді. 
 
Бҧл стандартқа келесі талаптар енгізілген: 
1. Дамымаған елдерде 14 жастан, дамыған елдерде 15 жастан кіші 
балаларды жҧмысқа алуға болмайды. 
2. 
Қамауға 
алынғандар 
мен 
әкімшіліктік 
жауапкершілікке 
тартылғандардың еңбегін қоса алғанда, жҧмысшыларды ӛз еріктеріне қарсы 
жҧмыс істетуге болмайды. 
3. Жҧмысшылардың қауіпсіздігі мен денсаулығын қамтамасыз ету 
мақсатында іс-шаралар қабылдау қажет. Жҧмыс істеу қауіпсіз және қоршаған 
ортанның тазалығын қамтамасыз ету, техника қауіпсіздігінің барлық 
талаптарын орындау, жҧмысшыларды толық кӛлемді оқыту, сапалы тҧрмыстық 
ауыз суға қол жеткізу сияқты іс-шаралар атқарылуы тиіс. 

19 
4. 
Жҧмысшыларды жҧмыс берушілермен келіссӛздер жҥргізуде
бостандықпен қамтамасыз ету қажет. Кәсіподақтардың, ассоциациялардың 
және басқа да жҧмысшылар қауымдастықтарының бостандығы. 
5. Кез келген шектеулерге тиым салу. Жыныстық, діни, денелік 
шектеулер, жас мӛлшері және т.б. белгілер бойынша бӛлулерді болдырмау. 
6. Жҧмыс берушілер тәртіптік қалыптандырылған әсерлерді қолданбау 
керек, ең кем дегенде, жҧмысшылар мемлекетпен бекітілген минималды 
мӛлшердегі еңбек ақы алуы тиіс. Жҧмысшыларды масқаралауға, денелік 
жазалауға, денелік немесе ойлық қысым кӛрсетуге толығымен тыйым салу. 
7. Жҧмыс уақыты аптасына 48 сағат болуы тиіс, ал жоғары нормалы 
жҧмыс аптасына 12 сағаттан аспауы тиіс. 
8. Басқару жҥйесі стандартталуы тиіс. 
 
Стандарттың қорытынды бӛлімінде алдағы уақытта стандарттың 
талаптарына сәйкестілікті қамтамасыз ету ҥшін қажетті жҥйелерді анықтайтын 
басқару жҥйелері қарастырылады. 
Бҧл стандарттың қолданылуы жҧмысшыны ӛндірісте жиынтықтық 
қорғауды қаматамасыз етуге мҥмкіндік береді, тек қана дене денсаулығын емес, 
әлеуметтік-моральді қорғанысын қамтамасыз етеді, адамның жеке тҧлға 
ретінде толыққанды дамуына шарттар жасайды, азамат және адам ретінде 
негізгі қҧқықтарын қамтамасыз етеді. Берілген жағдайда стандарттау қҧқықтық 
қамтамасыздандырудың заңдық функцияларын ӛзіне алады. 

жүктеу/скачать 3.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: