Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров
жүктеу/скачать 3.11 Mb. Pdf көрінісі
|
| БІЛІК
ТЕСІК 2.9 - сурет Нақты ӛлшем – бҧйымның шынайы ӛлшемі. Тетіктің номиналды ӛлшемін абсолюттік дәлдікпен орындау мҥмкін емес. Нақты және номиналды ӛлшемдер айырмасы қателік деп аталады. Шекті ӛлшемдер (ең ҥлкен және ең кіші) арасында нақты ӛлшем ауысып отырады. Тесік D max , D min ҥлкен әріптермен, білік d max , d min кіші әріптермен, белгіленеді. Нақты ӛлшем мен шекті ӛлшемдерді салыстыру негізінде тетіктің жарамдылығы бағаланады. Жоғарғы шекті ауытқу ES, es – ең ҥлкен шекті және номиналды ӛлшемдердің алгебралық айырмасы. Тӛменгі шекті ауытқу EI, ei – ең кіші шекті және номиналды ӛлшемдердің алгебралық айырмасы. Тесік ҥшін ES = D max – D, EI = D min – D, білік ҥшін es = d max – D, ei = d min – D. Номиналды және сызықтық шекті ӛлшемдер және олардың ауытқулары сызбада миллиметрмен (мм), ӛлшем бірлігінсіз, бҧрыштық ӛлшемдер және олардың ауытқулары градуспен, минутпен және секундпен ӛлшем бірліктері кӛрсетіліп қойылады. Шекті ауытқулар шақтама кестелерінде микрометрмен кӛрсетіледі. Ауытқулардың абсолюттік мәндері тең болса, оларды бір рет кӛрсетеді. Нӛлге тең ауытқулар сызбада кӛрсетілмейді, оң мәнді ауытқулар ӛлшемнің жоғары жағында, ал теріс мәнді ауытқулар тӛмен жағында орналасады. Шақтама деп ең ҥлкен және ең кіші шекті ӛлшемдердің айырмасын айтады. Ол партиядағы жарамды тетіктердің нақты ӛлшемдерінің рҧқсат етілген шашырау алаңын, берілген жасау дәлдігін анықтайды. Кӛрнекілік ҥшін шақтамалардың шақтама алаңын графикалық тҥрде береді. Мҧнда бҧйым осі әрқашан сызба астында жатады. Шақтама алаңы – жоғарғы және тӛменгі ауытқулармен шектелген алаң. Шақтама алаңы номиналды ӛлшемге қатысты шақтама мәндері мен оның орналасуына байланысты анықталады. Шақтама алаңы графикалық суреттелгенде нӛлдік сызыққа (нӛлдік сызық номиналдық ӛлшемге сәйкес) қатысты жоғарғы және тӛменгі ауытқуларға сәйкес жоғарғы және тӛменгі сызықтары бар тҥзу бҧрыш болып келеді. 68 Біріктірілетін екі немесе бірнеше тетіктерді тҥйіндескен тетіктер деп атайды. Тетіктердің біріктірілуі ӛтетін беттерді тҥйіндесу беттері дейді. Қалғандары еркін беттер. Тесік пен біліктің шақтама алаңдарының орналасуына байланысты (2.10- сурет): - саңылаулы (а), - керілмелі (ә), - ӛтпелі (б) (саңылауда, керіліс те болуы мҥмкін) қондыру болады. Ең ҥлкен және ең кіші рҧқсат етілген керіліс айырмасы TN = N max – N min немесе ең ҥлкен және ең кіші саңылаулар айырмасы TS = S max – S min қондыру шақтамасы деп аталады. Ӛтпелі қондыруда қондыру шақтамасы абсолюттік мәнмен алынған ең ҥлкен керіліс пен ең ҥлкен саңылау қосындысы. Барлық қондыру тҥрлері ҥшін қондыру шақтамасы тесік пен білік шақтамасының қосындысына тең: TS ( TN) = TD + Td Қондыру параметрлері: саңылаулы: S max = D max – d min ; S min = D min – d max ; S m = ( S max + S min )/2; TS = S max - S min = TD + Td; керілмелі: N max = D min -d max ; N min = D max -d min ; N m = ( N max + N min )/2; TN = N max – N min = TD + Td формулаларымен анықталады. жүктеу/скачать 3.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|