Саясаттану

64
республиканың жаңа деңгейлері қалыптаса бастады. Олар - азаматтық қоғам 
және құқықтық мемлекет.
Азаматтық қоғамның негізгі белгісі--әрбір азаматтың, яғни жеке 
тұлғаның еркін дамуы. Бұндай қоғамда мемлекеттің жеке адам өміріне 
араласуына шек қойылады. Азаматтар өз еркімен (мемлекетке қатыссыз) 
күнделікті өміріне қажетті қоғамдық ұйымдар,бірлестіктер қалыптастырады. 
Мысалы, жанұялар бірлестігі, кооперациялар, ассоциациялар, қоғамдық 
ұйымдар, кәсіби, шығармашылық, спорттық, этникалық және басқа да 
бірлестіктер.
Азаматтық қоғам мәселесінің мазмұнды және ұзақ уақыт бойы 
қалыптасқан өз теориясы бар. Саясаттану тарихында бұл мәәселені зерттеген
және осы теорияға елеулі үлес қосқан ойшылдар мен ғалымдар Аристотель, 
Т.Гоббс, Ш.Монтескье, Ж.ЖРуссо және т.б. Олардың ішінде азаматтық қоғам 
тақырыбына ғылыми талдау жасаған немістің атақты ойшылы Г.Гегель болды. 
Ол азаматтық қоғам жалпы халық пен мемлекет арасындағы «байланыс жүргізу 
түрі» деп атады. Яғни, азаматтар мен мемлекет арасындағы біріктірушілік пен 
реттеушіліктің болуы. Гегельдің ойынша, азаматтық қоғам мемлекеттен 
тәуелсіз 
нарықтық 
экономиканы, 
әлеуметтік 
топтарды, 
таптарды, 
корпорацияларды, бірлестіктерді қамтиды. 
Азаматтық қоғам жағдайында жанұя мен мемлекеттің арасындағы әртүрлі 
қоғамдық бірлестіктер мемлекеттің үстемдігімен, билігімен емес, тек ғана 
азаматтардың 
өз 
еркімен, 
олардың 
сұраныстарына 
байланысты 
ұйымдастырылады. Бірақ мемлекеттік тұрғыдан ол ұйымдардың барлығы 
заңдастырылған болады, ал мемлекет олардың іс-қимылдарына үстемдік жасап 
араласпайды. 
Азаматтық қоғамның өте маңызды демократиялық белгісі – мемлекет 
азаматтардың бақылауынан тыс іс - әрекет жасай алмауы. Азаматтар мемлекет 
атқаратын міндеттерді өз еріктерімен мемлекетке тапсырады және оның 
орындалуына бақылау жасайды. 
Азаматтық қоғам тек ғана демократиялық мемлекетте және нарықтық 
экономика қарым-қатынасы жағдайында ғана қалыптасуы мүмкін. Егер қоғам 
өмірі барынша мемлекеттендірілген болса (мысалы, Кеңес Одағы), онда 
азаматтық қоғамның қалыптасуы мүмкін емес. Себебі, азаматтық қоғамның 
негізі - әртүрлі меншіктік. Демократиялық саяси тәртіпте ғана жеке адамдардың 
экономикалық, саяси және рухани өмір түрлерін еркін таңдауына және жүзеге 
асыруына заң жүзінде кепілдік беріледі. Сондықтан азаматтық қоғам 
жағдайында іскерлікке, тапқырлыққа, жемісті еңбек етуге кең жол 
ашылады.Негізінде, тарихи тұрғыдан қарайтын болсақ, азаматтық қоғам жеке 
тұлғаның, азаматтардың өздері құратын ұйымдар. Қазақстанда қазіргі кезде 
азаматтық қоғам қалыптастырудың берік негізі қаланды.Тоталитарлық кезеңде 
қоғам өмірі барынша мемлекеттендірілген болатын, осыған сәйкес халықтың 
саяси сана-сезімі азаматтық қоғам орнату деңгейіне көтеріле алған жоқ еді.Сол 
себептен демократиялық, азаматтық қоғам орнатуға мемлекеттік биліктің өзі 
ұйытқы болды.

65
Біріншіден, еліміздің 1995 жылғы Конституциясы Қазақстанда нарықтық 
экономика мен жеке адамның бостандығын қамтамасыз етуге мүмкіндік 
жасады. Осы Конституциядағы қойылған талаптарға сәйкес елдегі азаматтық 
қоғам мен оның институттарын белгілі бір дәрежеде дамытуға мемлекеттің 
атқарған тиісті саяси, құқықтық және өзге де қызметтері үлкен жәрдем етті. 
Қазақстанда мемлекеттік емес ұйымдардың дамуына да зор көңіл бөлінді. 
Мысалы, 2001 жылы «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» Заң қабылданды. 
2003 жылдың қазан айында еліміздің алғашқы Азаматтық форумы өтті, 2005 
жылы «Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы» Заң қабылданды. 2006 
жылдан бастап Үкіметтік емес Ұйымдары (ҮЕҰ) қызметін қолдау үшін 
мемлекет тарапынан қаржы бөлінетін болды.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 25 шілдедегі 
Жарлығымен бекітілген Қазақстанда азаматтық қоғам дамытудың 2006-2011 
жылдарға арналған тұжырымдамасы қабылданды. Осыған орай, 2003-2005 
жылдары бірін-бірі жалғастыра отырып, қоғамды демократияландыру одан әрі 
азаматтық қоғам орнату жөніндегі тұрақты жұмыс істейтін Кеңес пен Қазақстан 
Республикасы Президенті жанындағы Демократия мен азаматтық қоғам 
мәселелері жөніндегі ұлттық комиссия қызмет атқарды. 
Мемлекет тарапынан жағдай туғызылуы нәтижесінде Қазақстанда 
азаматтық қоғам институттары - саяси партиялар, мемлекеттік емес ұйымдар, 
ұлттық-мәдени бірлестіктер, мемлекеттік емес БАҚ мейлінше тез дами бастады. 
Қазақстанда азаматтық қоғамды дамытуға арналған заңдар,тұжырымдамалар 
негізінде азаматтық қоғамның белгілері бүгінгі күннің өзінде қоғам өмірінің 
әртүрлі салаларынан көрніс тапты. Мысалы, экономикадағы - меншіктің 
әртүрлілігі, әлеуметтік саладағы – орта таптың қалыптасуы, саяси саладағы
демократиялық институттардың дамуы, құқықтық саладағы - азаматтардың 
бостандықтары мен құқықтарын қорғайтын жүйенің қалыптасуы, басқару 
саласындағы - «үшінші сектор» деп аталатын үкіметтік емес ұйымдардың 
орнығуы, идеология саласындағы -либералды құндылықтар, әлеуметтік 
экономика мен толеранттық теориясының жасалуы. Сонымен, Қазақстанда 
азаматтық қоғам қалыптастыруға зор мүмкіндік туып отыр.Мемлекет бірте-
бірте білім беру, тұрғын үйлер,қалалық көлік және зейнет ақы төлеу 
саласындағы ұйымдастыру мәселелерін азаматтардың өз қолына бере бастады. 
Сайып келгенде, «азаматтық қоғам дегеніміз не?» - деген сұраққажауап 
беретін болсақ - мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік-
экономиялық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастар жүйесі. Азаматтық 
қоғам демократиялық, саяси-мәдени, экономикалық деңгейі жоғары дамыған 
кезде, ол құқықтық мемлектке айналады.

жүктеу/скачать 1.27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: