Педагогика

жанындағы қалың күштер жарық кѳрмекші. Ѳмірде адам
басына қиын-қыстау істер келгенде, қажытпай алып шығатын
– 
сол қайрат. Сермеген қолды аспандағы айға жеткізбесе де,
ойлаған ойға жеткізетін – сол қайрат. Сондықтан тәрбиеші
баланың қайратын ѳркеңдету үшін қызмет қылуға міндетті.
133

1
Қ А Й Р А Т Т Ы
Ѳ Р К Е Н Д Е Т У
Ж О Л Д А Р Ы
) 
Тәрбиеші баланы денесін дұрыс билеп, дұрыс қозғалуға
үйретсін. Дене мүшелері қайраттың тез қозғалатың, тез
орындайтын қаруы болуға тиісті. Бала мүшелерін теріс қозғап
үйреніп бара жатса, тәрбиеші тез түзесін. Сол уақытта бала
қандай іске қай мүшені қозғау керек һәм қалай қозғау керек,
соған әдеттенбекші. Жазғаңда, тіккенде саусақтарды қалай
ұстау сықылды.
Тәрбиеші баланы әсіресе жан істерін қайратқа дұрыс
бағындыруға үйретсін. Бала әсіресе тілегіне қожа бола
алмайды. Не тілесе, соны жүзеге шығарғысы келеді. Бала
болмайтын нәрсе болмайды деп ұғады. Тура мағынасымен
аспандағы айға ұмтылады. Тәрбиеші баланы осындай
қияңқылықтан сақтауға міндетті. Балаға әрбір тілектің алдын,
артын, 
болдыратын 
һәм 
болдырмайтын 
себептерін
салмақтатып, тексеріп үйретуге міндетті. Терең тексеріп
келіп, тілекті жүзеге шығару қайраттылық болатыны
сықылды, тексеріп келіп, тілекті тоқтатып қалу да зор
қайраттылық. Есте болу керек: арыстан айға шапса, мерт
болмақшы, ѳтпес жарлық бойға қорлық болмақшы. Тілектің
алдын, артын тексеріп үйренген адам балалықта ебетейсіз
134

еркеліктен, қияңқылықтан, есейгенде есерліктен аман
болмақшы.
2) 
Баланың қайраты күшті болуы үшін тәрбиеші баланың
барлық ісін тізгіндей бермей, әрбір істе балаға ерік берсін.
Бала ѳз еркімен денесін қозғап, жүгіріп үйренсін. Әсіресе
жанды жұмсап үйренсін. Яғни бала ѳз бетімен бір нәрсені
тілеп, сол тілектің алдын, артын тексеріп, сонан соң иә
болдыруға, иә болдырмауға ѳзі әдеттенсін. Сол уақытта
баланың қайраты ѳркендемек. Әрине, баланың ісі, тілегі
пайдасызға, зиянға айналып бара жатса, тәрбиеші кіріседі ғой.
Бірақ баланы ылғи тізгіндеуден сақтану керек.
Әдет. Әрбір іс дене ісі болсын, жан ісі болсын, алғаш
істелгенде бірталай қиындықпен істеледі. Екінші істелгенде
қиыңдық біраз жеңілденеді. Егерде кѳп істесек, ол істі тіпті
жеңіл істейміз. Және сол істі ылғи істегіміз келіп тұрады.
Істемесек, бір нәрсені жоғалтқандай боламыз да тұрамыз.
Белгілі шарттар болғанда, белгілі бір түрде іс істеу әдет деп
аталады. Мысалы, жазған уақытта саусақтарды былай ұстау,
әрине, қиын. Оған қанша қайрат жұмсалады. Бірақ біраздан
тіпті жеңілге айналады. Ойламай-ақ, ешбір қайрат жұмсамай-
ақ, саусақтарымыздың ѳзі солай икемделе береді. Адам
ѳмірінде әдет кѳп орын алады. Лейбниц деген ғалым адамның
барлық ісінің тѳрттен үшеуі әдет болады дейді.
Әдеттің адамға кѳп пайдасы тиеді: 1) Әдет арқасыңда адам
белгілі ғана істерді істеп, тақақтап ұшына шығады, анық
орындайды. Әрбір істің басын шала бермейді. 2) Істің
тиянақты, кѳрікті болуына себепкер, әдеттенген істі адам
тиянақты істейді. 3) Уақытты һәм күшті далаға жібермейді,
бәлки үнемдейді. Әдеттенген істі кѳп күш жұмсамай адам тез
һәм жеңіл істейді. Әдеттену болмаса, адам бір істің соңында
мыжып отырып қалып, басқа жаңа істерге уақыты болмас еді.
Әдет – әсіресе, тәрбиешінің қолында күшті құрал. Әдеттендіру
арқасында ғана баланы дұрыс жолға салуға мүмкін. Шекспир:
«
Жақсы әдет – жақсылыққа бастайтын періште»,– дейді.
135

Орыстың тәрбие ғалымы Ушинский: «Жақсы әдет – ѳсімге
берген ақша, адам ѳмір бойы соның ѳсімін пайдаланады.
Жаман әдет – борыш, адам ѳмір бойы сол борыштың бір
ѳсімімен азап шегеді»,– дейді.
Адам ѳмірінде әдет осындай зор орын алатындықтан,
тәрбиеші 
барлық 
күшін 
жұмсап, 
баланы 
неғұрлым
жақсылыққа әдеттендіруге міндетті. Бала нашарлыққа бір
әдеттеніп қалса, оны қайта түзету оңай нәрсе емес, есте болу
керек. Ауру қалса да, әдет қалмақ емес. Әдет тым бойға сіңсе,
құмарлыққа айналады.

жүктеу/скачать 2.51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: