К. У. Сулейманова Жануарлардың инвазиялық аурулары
жүктеу/скачать 5.37 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Е.Н.Павловскийдің
- 1.2 Паразитологияның биологиялық негіздері
| "паразитология" кафедрасын ұйымдастырып, ондағы жұмысын протозоолог
мамандар дайындаудан бастады. Одан көптеген мал дәрігерлері мен биологтар дәріс алды. Сол жылдары В.Л.Якимовтың протозоология мектебінен басқа, Мәскеу қаласында Бүкілодақтық эксперименталдық мал дәрігерлері институтының жанынан протозоологиялық зертхана ашылды. Осы ғылым ордасында профессорлар А.В.Белицердің, ал соңынан А.А.Марковтың жетекшілігімен көптеген протозоолог-ғалымдар шындалды. Паразитологияның арахно-энтомологиялық бағыты академик Е.Н.Павловскийдің жетекшілігімен дамыды. Бұрынғы Кенес одағының шет аймақтарына жасақталған оның көптеген экспедициялары трансмиссивті ауруларды және олардың тасымалдаушылары-буынаяқтыларды зерттеп,табиғи ошақты трансмиссивтік аурулар туралы жаңа ілім қалыптастырылды. Біздің елімізде паразитология ғылымының дамуы тікелей Ресеймен байланысты болды. Бұрынғы Кенес Одағы құрамында болған Қазақстанда 1925 жылы өлкелік мал дәрігерлік-бактериологиялық институты жанынан гельминтология зертханасы ашылды. Мұнда көптеген паразитолог-ғалымдар қызмет істеп, гельминттерді және оларды қоздыратын ауруларды жан-жақты зерттеп, ғылымғы өз үлесін қосты. Академик С.Н.Боев, профессор Р.С.Шульц, ветеринария ғылымдарының кандидаты Ж.Қ.Қарабаев, кейіннен профессорлар Г.И.Диков, В.Т.Рамазановтар елімізде кең таралған гельминтоздарды жете зерттеп, олармен күресудің бағытын анықтады. Одан кейінгі жылдары да елімізде кең тараған протозооздары, гельминтоздарды жан-жақты зерттеп, олардың күрес шараларын жетілдірген профессорлар М.В.Хванның, М.С.Сабаншиевтің және ғалымдар М.Ж.Сүлейменовтың, М.Шальменовтың ж.т.б. еңбектерін атауға болады. 1.2 Паразитологияның биологиялық негіздері Біздің ғаламшарымыз әртүрлі жануарлар мен өсімдіктер әлемінен тұрады, 10 Паразиттер олардың арасындағы қарым – қатынасы өте тығыз байланыста. Олардың өмірлік құбылыстар негізін зат алмасу құрайды, ол организмнің торшалар мен ұлпаларда бір – бірімен байланысып өтетін – ассимиляция (сіңіру) және диссимиляция (ыдырату) екі процесстен тұрады. Барлық тірі организмдер қоректену түріне байланысты екі үлкең топқа бөлінеді: 1) органикалық емес заттардан фито – және хемосинтездейтін организмдер; 2) бірінші топ организмдер дайындап берген органикалық заттармен коректенетін организмдер; Екінші топтың тірі түрлерін қоректену түріне қарай сапрофиттерге, жыртқыштарға және паразиттерге бөледі. Сапрофиттер ыдыраған ұлпалар мен мүшелердің азық қалдықтарымен қоректенеді. Жыртқыштар ең біріншіден, өз жемтігін аулайды (кейбір кезде осыны басқа жануарлар істейді), содан кейін жейді, немесе өлген организмдердің ұлпаларымен және сөлдерімен қоректенеді. Паразит (грек сөзінен аударғанда «para» – маңында, қасында, «sitos» - қоректену) деп тiрi жануарлардың денесiнде әр түрлi ауру туғызатын бiр торшалы, немесе көп торшалы организмдердi айтады. Осы паразиттердiң жан-жақты өздерiн және (жануарда, адамда, өсімдікте) солармен тудыратын ауруларын, және емiн, тағы да алдын-алу шараларын зерттейтiн ғылымды паразитология деп атайды. Паразитизм – бұл бiрiншi (паразит) екiншiнi (иенi) мекең ететін орта және қоректену көзi түрінде пайдаланатын, әрi екеуде бiр-бiрiмен антагонистiк қатысу орынында тұратын генетикалық әр тектi организмдердiң тарихи жиналған ассоциациясы. Жануарға қатысты болған паразиттердi зоопаразиттер деп атайды, ал тудыратын ауруларын – инвазиялық, немесе паразитарлық, ал өсiмдiк Сапрофиттер Жыртқыштар Гетеротрофтар 11 паразиттермен – фитопаразиттермен туындаған ауруларды жұқпалы, немесе инфекциялық деп айтады. Мысалы, сiбiр жарасының қоздырушысы – сiбiр таяқшасы (B. anthracis) өсiмдiктер кұрамында болғандығынан инфекциялық ауруларға жатқызылады, ал кокцидиоз – инвазия, себебі кокцидийлар қарапайым түрiне жатады, сондықтан инвазиялық ауруларға жатады. Осылай, ауруларды жұқпалы және инвазиялық жiктелуi негiзiнен қоздырушысының қандай жануар немесе өсімдік патшалығына тән болуына байланысты. Паразитология ғылымы ауруды қоздыратын қоздырғышына қарай: жалпы паразитология, гельминтология, протозоология, арахнология және энтомология деген үлкең бөлiмдерге бөлінедi. Гельминтология – паразиттiк құрттарды және солармен тудыратын ауруларды зерттейдi. Протозоология ғылымы болса қарапайым, бiр торшалы жәндiктердiң тiршiлiк ететiн ортасын, малға келтiретiн алуан түрлi зиянын, балауын, емдеу және күресу шараларын зерттейдi. Ал арахно-энтомология кене мен жәндiктердiн мал шаруашылығына, адамға тигiзетiн көптеген залалын зерттейдi. Қоздырушылардың тiршiлiк ететiн объектiсіне байланысты паразитологияны ветеринариялық, медициналық және агрономиялық бөлiмдерге бөледi. Ветеринариялық паразитология зоопаразитологияға жатады; биологиялық пән сияқты ол зоологиямен тығыз байланысты. Инвазиялық ауруларға дұрыс балау қою үшiн паразиттердiң морфологиясы мен жiктелуiн бiлу керек, ал биология және экология бойынша зерттеулер алдын-алу шараларын өткiзу үшiн негiз болып саналады. Одан басқа, паразитология, биохимия, физиология, фармакология, иммунология, патологиялық анатомия, эпизоотология, жұқпалы жүктеу/скачать 5.37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|