Шокпарова дана канатхановна
Беткей еңістігі картасын құрастыру
жүктеу/скачать 6.4 Mb. Pdf көрінісі
|
| Беткей еңістігі картасын құрастыру
Күннен келетін радиацияны таратып, жер беті ағындарының және олардағы беткейлік үдерістердің қалыптасуларының ерекшеліктерін айқындау жер бедерінің еңкіштену дәрежесі мен беткей экспозициясына тікелей байланысты болып келеді. Бұл жағдай ландшафттарға бейімделген егіншілік жүйесін жобалау кезінде дақылдардың түрлері, олардың егу барысында пайдаланылатын технологияларды таңдауда септігін тигізеді. Ірі масштабты зерттеулерде эрозияға қарсы шараларды анықтау және құру барысында жүргізілетін жобалық құрылымдар кезеңінде беткей бойынша ағынның таралуы туралы мәліметтер өте қажет. Осы жағдай топырақтың қаншалықты шайылуға ұшырайтыны, вегетациялық кезеңді анықтау, күн сәулесімен қаншалықты қамсыздандырылғанын анықтауға мүмкіндік туғызады. Бедер элементтерінің сипаттарына ерекшеліктері мен оларды сипаттау кезінде ГАЖ бағдарламаларын пайдаланудың тиімділігі мен пайдалалығын бастапқыда А.М.Берлянт [96] атап кетсе, бұл әдісті кеңінен пайдаланғандар, соның ішінде К.А. Мальцев [97], С.М. Кошель [98], А.И. Спиридонов [99] және басқа да зерттеушілер көп болды. Бедердің өлшемдік үлгісін құрастыруда екі түрлі әдісті пайдалануға болады. Біріншісі - Жерді арақашықтықтан зерделеу барысында, яғни радарлық түсірілімдер, аэро- және фототүсірілімдер арқылы алынған мәліметтерді сараптап, өңдеу. Аталған әдістің көмегімен нақтылығы өте жоғары, сапалы мәліметтерді алуға қол жеткізуге болады. Алайда, бұл жұмысты орындау үшін пайдаланылатын бағдарламалардың қымбаттылығы, ақпаратты өңдеуге кететін шығын мен уақытты көп қажет етуіне байланысты көпшілікке қол жетімсіз. Екіншісі - топографиялық картадағы мәліметтерді пайдалана отырып бедердің өлшемдік үлгілерін құрастыру әдісі. Оң және кері жақтары бар, дегенмен де, бедердің өлшемдік үлгілерін құрастыруда, үлгілеуде пайдаланылатын бірден-бір маңызды әдістің бірі болып табылады. Картографиялық және морфометриялық әдістердің негізінде [100-102] бедердің сандық өлшемдік үлгісін, еңістік және бедердің экспозияциялық карталарын құрастыруда ArcGIS бағдарламасын және құрамындағы қосымша модульдер, ArcGIS 3D Analyst және де Spatial Analyst деген негізгі құраушы құралдарын пайдаландық. TIN (трангуляциялық реттелмейтін тор), яғни ретсіз таралған нүктелер жиынтығынан тұратын үздіксіз құрылым зерттелетін нысанның топокартасы негізіне анықталған нүктелер (мысалға, биіктіктер) жиынтығы арқылы сипатталады. Осы нүктелердің қосындысы бедерді құрап, бір-бірімен тығыз байланысты үшбұрыштарды қалыптастырады. Грид – бағаналар мен жолақтар арқылы құрастырылатын тең шаршылар ұяшығы ретінде сипатталатын нақтылы бедер көрінісін сипаттайды. 32 Үш өлшемді векторлық мәліметтер – геометриялық пішіндермен қоса сақталынатын және Z-мәніне ие векторлық мәліметтердің негізі болып саналады. Жұмысты орындау барысында Жамбыл ауданының 1:100 000 масштабтағы топографиялық картасы мен ауданның DEM үлгісі де негізге алынып, ArcGIS 10. 1 бағдарламасы арқылы топонегізден басты нысандары, яғни жол тораптар, өзен- көлдер, елді мекендер, биіктік нүктелер және қабатальдары цифрленді (5, 6, 7- сурет). 5- cурет - Топографиялық карта, Масштабы 1:100 000 6-cурет - Бедер қабатальдары Арнайы карта құрастыруда мәліметтері бар нысандарды пайдалана отырып, бағдарламаның 3D Analyst деген қосымшасындағы Data Management деген функциясының ішіндегі TIN үлгісін құру деген нұсқаулықты таңдап, шыққан көмекші терезеден қажетті қабаттарды таңдап алдық (7-cурет). 7-cурет - TIN үлгісін құру 33 TIN үлгісін құру барысындағы қосымша терезенің сол жағында үлгіні құрастыруға пайдаланылатын қабаттардан және оң жағында – абсолюттік биіктіктер мәндерінен тұрады. Таңдалған қабаттардың негізінде TIN үлгісін құрастырамыз (8-cурет). 8-cурет - Жамбыл ауданының TIN үлгісі Өңдеуден өткен TIN қабаты қасиеттерін шақырып, содан Symbology деген қосымшаны таңдап, берілген суреттегі қадамдарды жасаймыз. Қажет жағдайда бедерге берілетін түстерді өзгертуге де болады Келесі атқарылатын қадам, TIN-ді GRID-ке конверттейміз (3D Analyst – Convert – TIN to Raster), сонымен қатар GRID-ке ұяшық таңдауға болады (9-cурет). 9-cурет - Биіктіктерге түс таңдау шкаласы және TIN-ді GRID-ке конверттеу TIN-ді GRID-ке конверттейтін қосымша терезеде белгіленген жерде GRID ұяшығын таңдап, қажетті мәліметті енгіземіз. Бұл үлгіні де TIN-ді өңдеу кезінде атқарылған қадамдарды қайталау арқылы орындаймыз. Ескерілетін жағдай, түс таңдау барысында бұл жағдайда жасыл түсті аймақ үлкен өлшемге ие, ал қоңыр – төмен көрсеткішті аймақтар. Келесі қадамда 3D Analyst - Surface Analysis – Hillshade командаларын таңдау арқылы, қосымша терезеде күннің түсу бағыты мен орналасу биіктігін 34 таңдаймыз. Қажет жағдайда Cell Size деген жерде GRID-ке берілген ұяшық санын көрсетуге болады. Hillshade командасы арқылы қосымша терезені ашып, пайда болған үлгіні Grid қабатының астына орналастырып, қасиеттерін (Properties) шақырып, бұл қабаттағы Display-ді таңдап, ашықтығына 40 деп береміз (10-cурет). 10-cурет - GRID ұяшығын таңдау, қосымша терезеден Hillshade үлгісінің қасиеттерін таңдау Аталған қадамдарды жасағаннан кейін Жамбыл ауданының 1:100 000 масштабтағы еңістіктік картасы құрастырылды (Қосымша В). Зерттелетін нысанның аумағында бедердің еңкіштігі 0º-тан 45º-тан жоғары аралықтарда орналасқан. Аталған деңгейлер картографиялық мәнге ие болмауына байланысты, карталарды құрастыру және өңдеу талаптарына сәйкес оларды 0º-тан 1 о дейін және >45º-тан жоғары деп көрсеттік. Бұл карталарды кеңістіктік байламдарды анықтауда пайдалану өте тиімді. Осы үлгіні пайдалана отырып таулар, аңғарлар, биік нысандар мен басқа да үш өлшемді заттардың арасындағы байланысты анықтауда көп септігін тигізеді. жүктеу/скачать 6.4 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|