60
Тікелей бағалаудың электрлі өлшеу аспаптары өлшенетін
шаманың сандық мəнін шкалада немесе құралдың цифрлық
құрылғысында есептеуге мүмкіндік береді.
Үздіксіз шаманы өлшеу кезінде кейбір дəлсіздік ∆ – өлшенетін
шаманың
өлшенген А
из
жəне шын А мəндері арасындағы айырма
болуы мүмкін:
∆ = А
из
- А
Бұл айырма өлшеудің абсолютті дəлсіздігі деп аталады. Ол
аспаптың жүйелік жəне кездейсоқ дəлсіздіктерімен, сонымен қатар,
оператор қателерімен анықталады.
Өлшеулерді
толығырақ
сипаттау
үшін
өлшеудің
салыстырмалы дəлсіздігі 5, % ұғымы енгізіледі:
A
из
А
100
100.
А
А
Д жəне 5 шамалары өлшеу дəлділігін сипаттайды. Көптеген
жағдайларда аспап дəлділігін сипаттау қажеттілігі туындайды. Осы
мақсатта өлшеудің келтірілген дəлсіздігі ұғымы у, % енгізіледі:
A
max
100,
мұндағы А
мах
– аспап шкаласының максималды мəні, яғни,
өлшенетін шаманың шекті мəні.
Ең үлкен келтірілген дəлсіздік құралдың дəлділік класын
анықтайды. Егер, мысалы, амперметрдің дəлділік класы 1,5 тең
болса, ең үлкен келтірілген дəлсіздік γ = ±1,5% екенін білдіреді.
Негізгі жəне қосымша дəлсіздіктер бөлінеді. Негізгі дəлсіздік
аспап төлқұжатында жəне шкаладағы шартты белгілерде көрсетілген
қалыпты жұмыс жағдайларында туындайды. Қосымша дəлсіздіктер
құралды қалыптыдан ерекше (қоршаған
ортаның температурасы
жоғары болуы, күшті сыртқы магниттік өрістер, құралды дұрыс
орнатпау жəне т.б.) жағдайларда пайдаланған кезде туындайды.
4.1-мысал. Амперметр 10 А
көрсеткен жағдайда, 1,5 дəлділік
класындағы 30 А амперметрмен тоқты өлшеу кезіндегі дəлсіздікті
анықтау.
61
Ш е ш і м і. Құралдың 1,5 ең үлкен абсолютті дəлсіздігі
I
1, 5
30
0, 45 %.
100
Демек, тоқтың шынайы мəні 9,55...10,45 А
шектерінде,
ал
өлшеудің
салыстырмалы
дəлсіздігі
I
0, 45
100
4, 5 %.
10
Достарыңызбен бөлісу: