Саяси сана мен саяси идеология.  Саяси сана

Саяси сананың 
функциялары
 -
саясаттыңинститутционалдық емес элементі ретінде келесіфункци
яларды орындайды: 
когнитивті
, яғни, саяси субъектілер функцияла
рын орындау мен модификациялау үшін қоғамның әрдайымбілімді
жетілдіру мұқтаждықтарынкөрсету; 
коммуникативтік
, яғни, субъек
тілердіңөзара және 
билік институттарымен
 саналыөзара 
қарым-
қатынасын
 қамтамасыз ету; идеялық, яғни, саяси әлемді өзінше түсі
нугесубъектілердің қызығушылық танытуынтүсіндіруі.
 Саяси идеология - 
саяси сананың
 құрамдасбөлігі және өзегі.
"
Идеология
" деген ұғым гректің 
идея
 - бейнежәне 
логос
 -
білім деген сөздерінен шыққан. Ғылыми айналымға француз ғалы
мы 
А.Дестютде Траси
 (1754-
1836) енгізген. Ол идеологияныидеялар, олардың қалай пайда бол
атындығыжәне әрекет ететіндігі жөнінде ғылым дептүсіндірді. Қазі
р идеология деп адамдардыңүлкен әлеуметтік топтарының іс-
әрекетінебағдар беріп, олардың мақсат-
мүдделерінбілдіретін және қорғайтын идеялар мен көзқарастар жү
йесін айтады.
Саяси идеология деңгейлері - қызмет істеудеңгейлері: теориялық-
тұжырымдық, бағдарламалық-саяси және өзектілік.
Саяси идеология қызметі -
қоғам өміріндеидеология маңызды рөл атқарады. Ол еңалдымен он
ың төмендегідей қызметтеріненбілінеді:
1) идеологияның 
танымдық
 рөлі. Ол саяси жүйені, саяси өмірді суреттеп, 
түсіндіреді;
2) бағдарламалық қызметі. Ол қоғам, әлеуметтік прогресс, тұлға және билік 
және т.с.с негізгі түсініктер туралы мағлұматтар беріп, адамның іс- 
әрекетіне бағыт-бағдар көрсетеді;
3) жұмылдыру, іске тарту. Қоғамның жоғары, құнды идеяларын алға 
тартып, мақсат-мүдделерді айқындап, саяси идеология саяси іс-әрекетке 
тікелей түрткі болып, қоғамды, әлеуметтік топтарды оларды іске асыруға 
жұмылдырады, рухтандырады, шабыттандырады;
4) 
амортизациялық
 қызметі. Саяси іс-әрекетті түсіндіру тәсілі болып, 
идеология әлеуметтік шиеленістерді бәсеңдетеді. Ұсынылған мұраттар 
сәтсіздіктен кейін күш жинап қайта серпілуге шақырады;
5) бағалау қызметі. Идеология халық санасына қоғамның қазіргі және 
болашақтағы дамуына өлшемдік баға берерлік жағдай жасайды, үстемдік 
етіп отырған қоғамдық тәртіпке белгілі бір көзқарас тудырады.
[1]
 

Девиация мен әлеуметтік бақылау. (Р.Мертон, Э.Дюркгейм және 
басқалары). 
Девиантты мінез-
құлықты балаларды түзетукүрделі әрі қиын әрі ұзақ процесс. 
Оны іскеасыруда көп шыдамдылық пен белсенділікқажет. Қазіргі, 
осы саладағы әлеуметтік, педагогикалық талаптар мен жүзеге асыр
ылыпжатқан тәжірибелер негізінде, бұл саладағытәрбие міндеттері
н жүзеге асыруда мынадайшарттарды орындау қажеттігі туады:
• балаға ілтипатпен, ізгі тілектестікпен қарау;
• оның жағымды қасиеттеріне сүйену;
• оның адамгершілік күшіне, потенциалдымүмкіндіктеріне сену;
• оқушыларды салауатты өмір салтынқалыптастыру үшін жасалған ж
алпы білімберетін бағдарламаларды тиімді пайдалану;
салауатты өмір салтын қалыптастыруға, қауіпсіз тіршілік етуге ба
ғытталған тәрбиелікбағдарламаларды ұштастыра пайдалану;
девиантты мінезге ие балалардың білім алуымен 
бос уақытын пайдалы іс-
әрекеттерменөткізу жолдарын қарастыратын жаңа кешендібағдарл
амалар құру;
Қорыта айтқанды, девиантты мінез-
құлықтыбалалармен тәрбиелік жұмыстарын жүргізудеримдік фило
соф Сенеканың: 
«әрбір адамөмірінің тек 
кейбір жақтарын ойлап талдайды
, бірақ е
шкім жалпы өмір туралы ойланбайды» деген ой-
пікіріне сүйене отырып, девиацияғакоррекция жасаушы әрбір мам
ан ұстаз, баланыңтек кейбір мінездік кемшіліктерін түзетіп қанақо
ймай, оларды, қоғамдық өмірдіңталаптарымен ұштасқан дұрыс қар
ым-қатынасжолына қайтып әкеліп, 
ары қарай қалыптасадамуына, әлеуметтенуіне көмектесуі қажет. Б
ұлпедагогикалық іс-
әрекеттер мазмұны, қоғамөмірінде бекіген адамгершілік қадір-
қасиеттермәнімен, талаптарымен тікелей байланыстыра, адамдар а
расындағы қарым-
қатынастар(достық, жолдастық, туыстық, сүйіспеншілік, махаббат 
т.б.) нормаларымен ұштастырылажүзеге асырылғанда, балалар бой
ындадевиантты мінез-
құлықтың өріс алмауына жәнеоларды мектеп қабырғасынан баста
пәлеуметтендіруге мүмкідік жасалады.
Ауытқыған мінез-
құлық әлеуметтануындадевиацияның пайда болуының себептері мен 

жағдайларына қатысты бірыңғай көзқарас жоқ. Мәселен, 
ХІХ ғасырдың аяғында итальяндықдоктор 
(дәрігер) Цезаре Ламброзо қылмыстықмінез-
құлық пен белгілі бір дене белгілерінің(физические 
черта) арасында байланыстың бар екендігін айқындады. Ол биология
лыққұрылымы бойынша мінез-
құлықтың белгілі біртипіне бейім адамдар, яғни «қылмыстықтиптер» 
адамзат эволюциясының неғұрлым ертесатысына қайта оралумен бай
ланыстырылады. Мұндай типтер төмендегідей белгілерібойынша аж
ыратылады: төменгі жақ сүйегі алғашығып тұрады, сақалы сирек, аур
уға дегенсезімталдығы тӛмен болып келеді. Ламброзоның осы теория
сы кеңінен таралды. Девиацияны түсіндірудің биологиялық типініңөк
ілдерінің бірі Шелдон болып табылады. Олдевианттардың белгілі бір 
дене құрылымы бар екендігі жөнінде және осы дене ерекшеліктеріде
виацияға себеп болатындығы жөніндегітеорияны ұсынды. 
Осы сияқты девиацияныбиологиялық түсіндірудер ХХ ғасырдыңбас
ында да танымал болғанымен, олардыкейінгі зерттеу нәтижелері ығы
стырып шығарабастады.
Психоаналитиктер болса, девианттық қылықтар мен көптеген психо
логиялық проблемалардың арасындағыбайланыстарды анықтайты
н теорияны ұсынды. Мысалы, австриялық дәрігер-
психиатр Зигмунд Фрейд«өзін кінәлі сезінетін потенциалдықылмыск
ерлер» туралы ұғымды енгізді. Яғни, өздерінкінәлі деп есептегендік
тен ұсталып, жаза тартудықалайтын адамдар туралы. Алайда, бір ғ
анапсихологиялық ерекшеліктермен қылмыстың немесемінез-
құлықтың басқа да типінің мәнін түсіндіругеболмайды. 
Девиацияның
пайда болуының алуан түрлісоциологиялық теориялар
ы да бар. Мысалы, өзінің аномия теориясында Э.Дюркгеймдевиация 
– бұл көбіне өзіне-
өзі қол жұмсау деп, ол нормалардың жоқтығынан болады депесептей
ді. 
Осы теорияны дәлелдеушіамерикандық әлеуметтанушы Р.Мертондев
иация қоғамның мақсаттары мен оған қолжеткізудің мойындалған құ
ралдарыныңарасында алшақтық пайда болған кезде орыналатындығы
н тұжырымдады. Шоу 
мен Маккейнегізін салған әлеуметтік азғындау теориясыбойынша дев
иацияның көптеген түрлері мәдениқұндылықтар, нормалар мен әлеум
еттікбайланыстар әлсіреген кезде, немесе оларқарама-
қайшылыққа ұшыраған кезде немесемұлдем болмаған жерде туындай
ды. 
Әлеуметтік ауытқушылықтың типологиясы бұлқұбылыстың алуан

түрлілігін көрсетеді, оларды бөліп тұратыншекараларды айқындау
ға мүмкіндік береді. 
Әлеуметтік ауытқушылық бірнеше себептербойынша классификац
ияланады. Солардыңішінде кең таралғаны бұзылатын норманың(қ
ұқық, 
мораль, қатынас ережесі және т.б.) типібойынша ауытқудың әр алу
ан түрге бөлінуі. Соған байланысты жағымсыз ауытқу қылмыс, ба
сқа да құқық бұзушылық (әкімшілік, азаматтық, еңбекке қатысты, 
қаржылық жәнет.б.), адамгершілікке жат қылықтар және т.б. болы
п бөлінеді. Бұл классификацияныңпрактикалық мәні оған қатысты
қандай 
жазатағайындалатындығымен
, сондай-
ақ кінәлілердіанықтап, жазалауға байланысты болып келеді. Бұзыл
атын нормалардың сипаты бойыншаауытқуды ұлттық деңгейдегі 
және халықаралықдеңгейдегі ауытқу деп те бөлуге болады. Мінез-
құлықтың көптеген түрлері белгілі бір елдегіөмір сүріп тұрған құқ
ық нормаларының, моральдың, үлгі-өнегенің, әдет-
ғұрыптардыңбұзылуы болып саналса, оның кейбір түрлеріхалықар
алық құқық пен моральдың (агрессивтісоғыстар, нәсілдік қорлауш
ылық, 
геноцид, халықаралық терроризм және басқалары) жалпыға бірдей
қолданылатын нормалары мен принциптерінің бұзылуымен байла
нысты.
Әлеуметтік ауытқудың объективті жәнесубъективті жақтарымен б
айланысты тағы бірклассификация бар. Ол екі топқа бөлінеді. 
а) экстравертивті (сыртқы ортаға бағытталғанмінез-
құлық, ол мақсатты, алдын-
ала жоспарланған немесе аффективті болуы мүмкін, мысалы, отба
сындағы дау-жанжал); ә) интравертивті (адамның өз-
өзіне бағытталғанмінез-құлық – ішімдік ішу, алкоголизм, өзін-
өзіөлтіру, нашақорлық және басқасы).
Әлеуметтік бақылау
Мұндай мінез-
құлықтың бірінші тобы да, екінші тобы да әлеуметтік бақылаудың
әлеуметтік нормаларымен және құралдарыментартысқа түседі. Қоғ
амдық жүйе үшінжекелеген тұлғалар мен әлеуметтікқауымдастықт
ардың, жіктердің, топтардыңжәне т.б.-
ының қызметіне әлеуметтік бақылаужасау өмірлік маңызды болып
табылады. Әлеуметтік бақылау деп әлеуметтікжүйенің өзін-
өзі реттеуін қамтамасыз ететінадамдардың мінез-
құлқын және олардың өзарақарым-
қатынастарын нормативті реттеутүсініледі.

Әлеуметтік бақылау -
әлеуметтікинституттардың элементі. Ол арқылыиндивидтердің әлеу
меттік нормаларды, қызметережелерін және әлеуметтік шектеулердіб
асшылыққа алып әрекет етуі қамтамасызетіледі. Адамның тіршілік-
қызметін реттеудіңмұндай тәсілі қоғамның тұрақтылығын ұдайықамт
амасыз етеді. 
Әлеуметтік бақылауды реткекелтіруде қоғам мен индивидтің өзара қа
рым-
қатынасы проблемасы маңызды орын алады. Теориялық тұрғыдан ал
ғанда қоғам мен тұлғаның қарым-
қатынасы әлеуметтік бақылаужағдайында барынша қарапайым түрде 
көрінісбереді: яғни, индивидуалдық сапалардыәлеуметтік стандартқа 
сәйкес жӛнге келтіру. 

жүктеу/скачать 1.78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: