бірліктерінде берілген кейбір интервалдар үшін Р ықтималдық

2/3о қателік мағынасы ықтимал қателік деп аталады, ал 3о мағынасын 
ықтимал қателіктің ең үлкені деп жиі санайды. Бірақ өлшем үлкен сан 
болған кезде 20-30 (п > 1) максималды қателік 3о жиі асып кетеді. 
Қателіктерді сомалау.
 
Өлшеу кезінде жүйелік және кездейсоқ 
қателіктердің бірнеше көзі болуы мүмкін. Осыған байланысты оның 
бөліктерін құрайтын белгі қателіктер мағынасы бойынша сомалық 
қателіктер өлшемін табу ережелері туралы мәселе тәжірибелік жағынан 
маңызды болып табылды. Шығарылмаған жүйелік қателіктерді 
сомалау кезінде олардың нақты жүзеге асырылуын кездейсоқ көлемді 
жүзеге асыру ретінде қарастыруға болады. Егер шығарылмаған 
жүйелік қателіктер құрайтын белгілі шектер 0, осы құраушылар шегін 
тарату тең болса, шығарылмаған жүйелік қателіктің өлшеу нәтижесінің 
шегі 0 болса, мына формула келтіріледі
онда 
k
— коэффициент, ол сенімді ықтималдықпен қабылданған, сенімді 
ықтималдық кезінде 0,95, ол 1,1 тең (МЕСТ 8.207 — 76); 
т
— 
шығарылмаған жүйелік қателіктер саны. 
Кездейсоқ қателіктерді сомалау кезінде олардың корреляцииялық 
байланыстарды ескеру қажет. Орташа квадаттық қателік жиынтығы о^ екі 
құраушы мына формула бойынша есептеледі. 
(2
.
4)
онда о
1
мен о
2
— жеке құраушылардың орташа квадраттық қателіктері; p 
—корреляция коэффициенті. 
Тәжірибеде р корреляция коэффициентінің қанағаттанарлық бағасын 
алу қиын болғандықтан, ең болмағанда былай санаймыз p = 0, немесе p = ± 
1. Сонда формула (2.4) былай болады: 
немесе 
о
£
= |о
1
±о
2
|, егер = ±1. 
Сонымен орташа квадарттық қателіктің корреляциялық байланыстары 
болмаған кезде геометриялық түрде, ал қатаң корреляциялық тәуелділік 
жағдайында алгебралық түрде. 
. 
37 

Бұл қорытынды бірнеше қателік көздері жағдайы үшін де әділ. 
Өрескел қателіктерді жою. Өрескел қателіктерді (ағаттық) анықтау 
жай міндет емес, ол өлшем көлемі ерекшеліктерін терең түсінуді талап 
етеді. Ағаттықты анықтау үшін Райт (критерий) өлшемін жиі қолданады. 
Осы өлшемге сәйкес, егер қандай да бір өлшемнің кездейсоқ ауытқуы 
орташа арифметикалық мағынадан 3о асып кетсе, онда осы өлшемде 
ағаттық бар деп саналады. Райт (критерий) өлшемін осында түрде 
өлшемнің ең үлкен емес санын қолданған жөн. (о < п < 20). Егер өлшем 
саны 20 < п < 100 болса, онда 3о мағынасының орнына 4о пайдалану 
ұсынылады.
Өлшемнің қажетті саны. Өлшемнің қажетті саны өте маңызды мәселе, 
өйткені кейінгі эксеримент барысы оның шешіміне байланысты. Өлшем 
санының өсуімен кездейсоқ құрамдас қателікті ғана азайтуға болатынын 
анық түсіну қажет, яғни орташа квадараттық қателік о және о
орт 
п өлшем 
санына байланысты. Сонымен қатар жүйелік қателік п өсуі кезінде 
азаймайды, сондықтан егер қалдық жүйелік қателік басым болып табылса, 
онда іс жүзінде өлшем санының өсуі қателіктің азаюына жол бермейді. Бұл 
жағдайда бір өлшеммен жиі шектеледі. Мысалы, торап кернеуін дәл емес 
тасымалды нұсқарлы құрылғымен өлшеу кезінде бірнеше өлшемді және 
өлшем нәтижелеріне статистикалық өңдеу жүргізу тиімсіз. Жүйелік 
қателіктер кездейсоқтан асып кететіндіктен, бір ғана өлшем жүргізу 
жеткілікті. Дәл өлшем кезінде кедейсоқ қателіктер негізгі болып табылуы 
мүмкін. Онда бірнеше дүркін өлшем жүргізу орынды болып табылады. 
Өлшем санын орташа квадарттық қателік о
орт 
максималды мүмкін болатын 
мағынадан о
орт
.
мүм. 
асып кетпейтіндей таңдау қажет. Бірақ бірнеше өлшем 
есебінен азаюға о
орт
кездейсоқ қателіктерді жалпы өлшемге салымы 
қалдық жүйелік қателіктің салымымен салыстырылмайынша қол 
жеткізілмейді.  

жүктеу/скачать 6.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: