7-ТАРАУ
ЭЛЕКТРЛІК ТІЗБЕКТЕРДІҢ ПАРАМЕТРЛЕРІН ӨЛШЕУ
7.1. Амперметр — вольтметр әдісімен кедергілерді өлшеу
Тұрақты тоққа R кедергіні өлшеу амперметр-вольтметр көмегімен
немесе 7.1-суреттегі сызба бойынша жүзеге асырылады.
U
x
және
I
x
— кернеудің төмендеуі мен тоқ тікелей кедергісінде
болғандықтан, сызбалар (7.1-суретке қараңыз)
өлшенетін кедергі мен
пайланылатын
құралдардың
мағынасы
арасындағы
қатынаспен
шартталған әдістемелік қателікке әкеледі.
Негізінде 7.1-сурет бойынша өлшеу R
x
кезінде, вольтметр
U
V
мен
амперметр
I
A
құралдарының көрсеткіші бойынша есептелген кедергі
а
мынадай болады:
Бірақ вольтметрдің көрсеткіші
онда I
A
— амперметр арқылы өтетін тоқ,
I
A
- I
x
; R
A
—амперметр
кедергісі.
Осы
теңдеудің I
x
оң және сол бөлігіне бөле отырып, мынаны
аламыз
7.1-сурет. Амперметр— вольтметр әдісімен кедергіні өлшеуге арналған
тізбектер сызбасы:
а — үлкен кедергілерді өлшеуге арналған; б — кіші кедергілерді өлшеуге
арналған;
U
V
= U
x
+ I
A
R
A
,
а
б
117
Осы сызба
бойынша абсолюттік қателік
ΔR
x
=
R
x
- R
x
= R
A
,
ал салыстырмалы қателік
Демек, қарастырылған сызбаны тек үлкен кедергіні өлшеу кезінде
қолдануға болады:
R
A
«
Rx. 7.1, б-сур. сызба бойынша өлшегенде
R
A
мынаны аламыз:
Яғни,
Бұл жағдайда салыстырмалы қателік
немесе
Осылайша, 7.1, б суреттегіні тек кіші кедергілерді өлшегенде ғана
қолдануға бол ады, онда R
V
>> R
x
. (7.1-сур). R1 —
сызба жұмысы
тәртібінің өзгеруіне арналған ауыспалы резистор.
7.2-сурет. Ауыспалы тоқтағы тікелей бағалауды құралдармен өлшеуге
арналған тізбектер сызбасы:
a — үлкен кедергі үшін; б — кіші кедергі үшін.
118
Келтірілген өрнектер қателікті бағалау үшін де, егер құралдардың
кедергілері белгілі болса, өлшенген мағынаға RX түзету енгізу үшін де
қызмет ете алады.
Амперметр-вольтметр әдісі сонымен қатар ауыспалы тоқта да
қолданылады. Бұл жағдайда тұрақты тоқтың R кедергісі емес,
толық
кедергі Z модулі өлшенеді.
Ықылас болса, активті және реактивті кедергілерді бөлек өлшеуге
болады. Ол үшін амперметр мен вольтметрден басқа, ваттметрді қосу
қажет (7.2-сурет). Сыналатын нысанның активті R X және реактивті
XX кедергісін мына өрнектерде аламыз:
онда
U, I және
Р — көрсеткіштері вольтметрге, амперметрге және
ваттметрге тең.
Бұл жағдайда сонымен қатар әдістемелік қателік орын алады. Бірақ
түзету енгізу іс жүзінде қиынырақ, өйткені
құралдардың реактивті
кедергілері әдетте белгісіз.
7.2-сурет: Z
x
— толық өлшенетін кедергі; W — ваттметр; R1 —
сызба жұмысының тәртібін өлшеуге арналған ауыспалы резистор.
Достарыңызбен бөлісу: