Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

7.4-сурет. Логометрлі омметр тізбегінің сызбасы 
R
x
 
6
Сызбадағы R
x
— өлшенетін кедергі; r
1
және r
2
— логометр кәсегінің 
кедергісі; R
K
— өтемдік кедергі. 
1
1
және 1
2
кәсектеріндегі тоқтар келесідей формулалармен 
өрнектелуі мүмкін: 
Себебі а логометрінің ауытқу бұрышы тоқтардың қатынасы 
функциясы болып табылады: 
Сонымен, логометрдің көрсеткіші қағида тұрғысында кернеуге 
байланысты болмайды. Тәжірибеде кернеуге бірқатар байланыстылық 
болады. Жақсы логометрлерде кернеудің әсері номиналдықтан ±20%
арналған кернеудің өзгеруі кезінде, ± (0,1-
0
,
2
) % аспайды.
7.3. Кедергілерді көпірлі әдістермен өлшеу
Тепе –тең көпірлер. Көпірлі тізбектердің әрекет ету қағидаты және  
негізгі қатынастары бұрын қарастырылған болатын. Тұрақты тоқ 
көпірлерінің құрылғысы мен қасиеттеріне мысал келтірейік. 
Шамамен 1 Ом бастап, және одан да көп кедергілерді өлшеу үшін 
дара көпірлерді қолданады. Өте аз кедергілерді өлшеу үшін (1 Омнан 
аз) қосарлы көпірлерді пайдаланады.
Дара көпірлер  тізбектерінің ауыспалы (7.5-сурет, а) және тұрақты 
(7.5-сурет, б) иініне қатысты екі түрінің сызбасын қарастырайық.
Дара көпірлердің теңелу шартынан шығатыны: 
онда 
мұндағы R
2
, R
3
және R
4
— дара көпірлердің иіні. 
121 

9 хЮ Ом 9 
xlO Ом 9 
xlOO Ом 9 
xlOOO Ом 
7.5-сурет. Дара көпірлер тізбегінің сызбасы: 
а — ауыспалы иінге қатысты; б — тұрақты иінге қатысты
Ауыспалы иінге қатысты көпірлерде R
3
/R
4
тең қатынасқа жету 
үшін осы қатынасты тікелей оқуға болатын шкаламен жабдықталған R, 
реохорд көмегімен өзгертіледі (реттеледі). R
2
иінінің кедергі қорабы 
түрінде орындау көмегімен R
3
/R
4
қатынасы кезінде көбейткішті 
ауыстыруға болады. Осы көбейткіш 0,1; 1; 10; 100 және 1 000 тең 
болады. Ол өлшенетін кедергінің шамасына байланысты таңдалады. 
Тұрақты қатынастағы иіннің дара көпірлерін (7.5, б суретті 
қараңыз) теңестіру кедергінің төрттік немесе бестік қорабы түрінде 
орындалатын R
2
кедергісін реттеу жолымен жүргізіледі. Иін 
қатынасын 1/100 бастап, 100/1 дейін тең К
3 
тоқ аударғышымен 
белгілеуге болады, бұл 0,1 бастап, 10
6
Ом дейінгі диапазондағы R
x
өлшеуді жүргізуге мүмкіндік береді. К кілті қуатты қосуға, ал К
2
кілті 
– гальванометрді қосуға арналған. Иіндердің қатынасын көпірді 
теңестіру 
кезінде 
(есепте) 
R
2 
иінінің 
барлық 
төрттігі 
пайдаланылатындай бейнеде таңдау қажет.
122 

S
M
тең көпірдің сезгішітігі деп,
түсініледі . 
мұнда
— гальванометрдің тоқ сезгіштігі 
Осыған байланысты, қуат көзінің гальванометрі мен U кернеуінің 
сезгіштігі неғұрлым көп болған сайын, көпірдің сезгіштігі соғұрлым 
артық болады. Алайда, U кернеуінің ұлғаюы шарғыдағы көпір иіні 
кедергісінің ұйғарынды қуатымен (қызумен) шектелген. Өлшенетін 
кедергі шамасына қатысты кернеудің және иін қатынастарының 
ұйғарынды мәндері көпірдің паспортында көрсетіледі.
Шамалы кедергілерді (1 Омнан аз) дара көпірмен өлшеу кезінде 
өлшенетін кедергі көпірге және өтпелі байланыс кедергілеріне 
қосылатын, жалғағыш сымдардың кедергісімен көрсетілетін, әсердің 
салдарынан біршама қателіктер алынады. Осы қателіктерді егер
қосарлы көпірдің аз кедергісімен өлшесе, әжептәуір азайтуға болады.
Қосарлы көпір тізбегінің қағидалық сызбасы 7.6-суретте келтірілген
Сызбада R
x
және R өлшенетін және салыстырмалы кедергілер; R1-R4 — 
көпірді теңестіру үшін қызмет ететін резисторлар шарғысының жиыны; 
R^ — реттеуші рези- 
стор; r, r
b
r
2
, r
3
және r
4
— жалғағыш сымдардың кедергісі 
(өтпелі байланыс кедергісін қоса алғанда); Г — өлшеу механизмі; I — 
қуат тоғы; Д және I
2
— көпір иіндеріндегі тоқтар; 
I
3
— өлшенетін және эталондық кедергі арқылы өтетін тоқтар 
белгіленген. 
Сызбаны құрастырған кезде,
үлгілік 
және 
өлшенетін 
кедергілердің 
әлеуетті 
және 
тоқтық 
қысқыштарын 
дұрыс 
пайдалануға көңіл аударған жөн.
Жалғағыш сымдар r
b
r
2
, r
3
және r
4
әлеуеттіге, ал тоқ көзіне апаратын 

жүктеу/скачать 6.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: