1. Физиологияның ғылым ретінде жалпы сипаттамасы
Нерв орталықтары. Негізгі қасиеттері мен анықталуы: суммация
жүктеу/скачать 1.43 Mb. Pdf көрінісі
|
| 82. Нерв орталықтары. Негізгі қасиеттері мен анықталуы: суммация,
трансформация ритма, қозу берілуінің кідіруі, төмен лабильділік, жоғары дәрежелі қажу, тонус, пластикалық, белсенділіктің қанмен қамтамасыз етуге тәуелділігі. Нерв орталықтарының төменде қарастырылатын қасиеттері нерв жасушаларының мембраналарының химиялық синапстары мен мембраналарының ерекше қасиеттеріне байланысты. Жүйке орталықтарының негізгі қасиеттері мыналар болып табылады. ОЖЖ- да қозудың жиынтықталуы. Бұл құбылысты ұлы орыс физиологы И. М. Сеченов 1868 жылы Бақа тәжірибесінде ашты. Аяқ-қолдың тітіркенуі әлсіз сирек импульстермен реакция тудырмады, ал жиі тітіркенулер сол әлсіз импульстермен жауап реакциясымен сүйемелденді-Бақа секірді. Суммация. Нейронда, оның аксон холмик аумағында Нейрон мембранасының жекелеген учаскелерінде өтетін процестердің интеграциясы жүреді. Егер нейронға белгілі бір интервалмен а нүктесіне импульстер келсе, олар постсинаптикалық әлеуетті қозғаушы осы саладағы генерацияны тудырады. Егер бұл ҰҚЖ деполяризацияның сыни деңгейіне жетпесе, онда әрекет әлеуеті туындамайды. Егер сигналдардың жүру жиілігі өте үлкен болса, онда бұл салада ҰҚЖ-ның жиынтығы болады. ҰҚЖ деполяризацияның сыни деңгейіне жеткенде ӘП пайда болады және нейрон қозғалады. Бұл құбылыс уақытша суммация деп аталады (ҰҚЖ-ның уақыт бойынша жиынтығы болады). ОЖЖ-да кеңістіктік сомма да бар. Нейрон а, В, С нүктелеріне келетін қозулар осы нейронда бір мезгілде пайда болған кезде жиынтық ҰҚЖ деполяризацияның сыни деңгейіне жеткен немесе одан асқан жағдайда оның қозуына әкелуі мүмкін. Нерв орталықтарындағы уақытша және кеңістіктік жиынтықтау процестері нейрондарда мұнайлардан мүлдем өзгеше емес, тек ұйымның басқа жоғары деңгейінде болады. Мысалы, афференттік талшықтардағы импульсация жиілігінің артуы қоздырғыш синаптикалық әсерлердің уақытша жиынтығының салдарынан жүйке орталығының нейрондарының жауап реакциясын арттырады. Қозу ырғағының өзгеруі(трасформация ритма). Қаңқа бұлшық етінен немесе аксон нейрондан айырмашылығы оған келетін қозу ырғағын өзгертуге қабілетті. Мысалы, 25 Гц Нейрон жиілігі бар импульс түскенде, қозу 50 Гц генерациялайды немесе керісінше, 60 Гц түседі, ал 20 Гц шығады. Қозудың ырғағы мен жиілігінің өзгеруі көбінесе ПСП-да жалғыз афференттік сигналмен шақырылатын үлкен ұзақтыққа ие болған жағдайларда туындайды. Жүйке орталықтарында ырғақты трансформациялау – бұл жүйке орталықтарына келіп түсетін және олар периферияға жіберетін импульстердің жиілігі мен ырғағының өзгеруі. Бұл синапстер арқылы қозудың берілуімен байланысты. Жүйке орталықтарында қозудың кідіруі қозудың химиялық синапстер арқылы берілуімен байланысты. Бұл ретте келесі процестер болады: 1) медиаторды пресинаптикалық құрылымнан бөлу; 2) медиатор диффузиясы синаптикалық саңылау арқылы постсинаптикалық мембранаға; 3) ҰҚЖ медиаторының ықпалымен генерация. Бұл процестерге жұмсалатын уақыт синаптикалық кідіріс деп аталады. ҰҚЖ пайда болған сәттен бастап ӘП пайда болғанға дейін қосымша 1,2 мс өтеді. Жалпы алғанда бір синапс арқылы қозу 1,5-2 мс алады. Жүйке орталығында іске қосылған 126ЖМ Назарқұл Еркебұлан химиялық синапстардың саны көп болғанда рефлекстің латенттік кезеңі артады. ОЖЖ-да төмен лабильділік бар, бұл оның шаршауына(қажуына) әкеледі. Жүйке орталықтарының қажуы -бұл ОЖЖ-ға синаптикалық беріліс ерекшеліктерімен негізделген ОЖЖ-ның маңызды қасиеттерінің бірі: синапстағы бір Нейрон ұзақ қозғалғанда медиатордың құрамы төмендеуі немесе рецепторлардың медиаторға сезімталдығы азаюы мүмкін немесе энергетикалық ресурстар (АТФ, КФ және т.б.) таусылуы мүмкін. Осының бәрі шаршаудың дамуына әкеледі (нейронның жұмысқа қабілеттілігінің төмендеуі). Нерв талшықтарына қарағанда нерв орталықтары оңай шаршайды, бұл ақыр соңында рефлекторлық реакцияның тоқтатылуына әкеледі. Жүйке орталықтарының тонусы-бұл жүйке орталықтарының тұрақты аз қозғалуы. Оның қолдауына жүйке орталықтарына үздіксіз түсетін афференттік импульстер де, гуморальды тітіркендіргіштер де (СО2, гормондар, нейропептидтер және т.б.) қатысады. Жүйке орталықтарының икемділігі(пластикалығы)-бұл жүйке орталығының жүзеге асырылатын рефлекторлық реакциялардың көрінісін өзгерту мүмкіндігі. Ол ми орталықтарының зақымдануы кезінде көрінеді, олардың функциясы басқа ми құрылымдарына өтуі мүмкін. Жоғалған функцияны ауыстыру-бұл жүйке орталықтарының зақымдануға арналған компенсаторлық бейімделуі деп аталатын ОЖЖ-ның маңызды қасиеті. Ол жоғалған функционалдық мүмкіндіктерді қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Бұл процесс үлкен жарты шардағы қабықтың міндетті түрде қатысуымен жүзеге асырылады. Сондай-ақ жүйке орталықтарының икемділігі оларға келіп түсетін сигналдардың өзгеруі кезінде көрінеді. Осының нәтижесінде жүйке орталықтарын оларға тән емес жаңа функцияларды орындауға түбегейлі қайта құру орын алуы мүмкін. жүктеу/скачать 1.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|