Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары

183 
IV СЕКЦИЯ 
ҒЫЛЫМ МЕН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БІЛІМДІ ДАМЫТУДАҒЫ 
ЖАҢА КӨЗҚАРАСТАР МЕН ТӘСІЛДЕР 
 
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА АҚЫЛ-ОЙ 
КАРТАСЫН ҚОЛДАНУДЫҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ 
Жандилдина Роза Есентаевна 
педагогика ғылымдарының магистрі,АрқМПИ доценті 
Омарова Динара Қанатқызы 
педагогика ғылымдарының магистрі,аға оқытушы 
Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық институты 
Аннотация: Интеллект-карты — это не только уникальный и простой способ 
запоминания информации, развивающий познавательные способности дошкольников. 
Отличительной особенностью технологии является то, что созданная карта отвечает всем 
требованиям быстрой и объемной памяти. Детям предъявляют информацию как цельную 
картинку, которая воспринимается как единая картинка, а параллельная карта 
воспринимается вербально. 
Ключевые слова: Карты мозга, дети дошкольного возраста, познавательные 
способности, информация, память, простой метод. технологические требования. одиночный, 
рисунок, параллель, словарь. 
Annotation: Mind maps are not only a unique and easy way to memorize information that 
develops the cognitive abilities of preschoolers. A distinctive feature of the technology is that the 
created card meets all the requirements for fast and large memory. Children are presented with 
information as a whole picture, which is perceived as a single picture, and a parallel map is 
perceived verbally. 
Keywords: Brain maps, preschool children, cognitive abilities, information, memory, simple 
method. technological requirements. single, drawing, parallel, dictionary. 
Ғалымдардың 
пайымдауынша, 
адамзат 
табалдырығын 
аттаған
3-мыңжылдық ақпараттық төңкеріспен, білімді де білімді адамдар нағыз ұлттық 
байлық ретінде бағаланатын болады. Өсіп келе жатқан білім көлемін сауатты 
бағдарлау қажеттілігі өскелең ұрпақтың ақыл-ой тәрбиесіне осыдан 30-40 жыл 
бұрынғыдан өзгеше талаптар қояды. Белсенді ақыл-ой әрекетіне қабілеттілікті 
қалыптастыру міндеті бірінші орынға қойылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық тәрбиесі саласындағы 
жетекші мамандардың бірі Н.П. Поддяков қазіргі кезеңде балаларға ақыл-ой 
тәрбиесінің дәстүрлі жүйесіндегідей білімнің толық көлеміне ұмтылмай, 
шындықты танудың кілтін беру керектігін дұрыс атап көрсетті. 
Отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерінде мектепке дейінгі 
балалық шақ психикалық дамудың оңтайлы кезеңі ретінде анықталады. Бұл 
мектепке дейінгі тәрбиенің алғашқы жүйелерін жасаған педагогтар – 
Ф.Фребель, М.Монтессорилардың пікірі болды. Бірақ А.П. зерттеулерінде. 
Усовой, А.В. Запорожец, Л.А. Венгер, Н.Н. Поддяков, мектеп жасына дейінгі 
балалардың психикалық дамуының мүмкіндіктері бұрын ойлағаннан әлдеқайда 
жоғары екендігі анықталды.

184 
Бала Ф.Фребель, М.Монтессори жүйелерінде қарастырылған заттар мен 
құбылыстардың көрнекі қасиеттерін сырттай ғана игеріп қана қоймайды, 
сонымен қатар көптеген табиғат құбылыстарының, қоғамдық өмірдің негізінде 
жатқан жалпы байланыстар туралы түсініктерді игере алады, әртүрлі 
проблемалық мәселелерді талдау және шешу әдістерін меңгеру[1]. 
Отандық ғалымдардың (Б.Г. Ананьев, М.Ф. Беляев, Л.И. Божович,
А.Н. Леонтьев, Н.Г. Морозова, В.Н. Мясищев, С.Л. Рубинштейн, Г.И. Щукина, т.б.) 
еңбектерінде интеллектуалдық дамуды тұлғаның күрделі қалыптасуы ретінде 
сипаттайды, оның қалыптасу шарттарында анықтайды.
Мектепке дейінгі білім берудің мемлекеттік білім беру стандарты 
тәрбиеешілерге қазіргі заманғы білім беру технологиялары мен балаларды дамыту 
құралдарын іздеу, мектеп жасына дейінгі балалардың қызығушылық пен 
белсенділікті арттыруға ықпал ететін әртүрлі білім беру технологиялары мен 
әдістерін пайдалану қажеттілігін көрсетеді; үлкендермен және құрдастарымен 
қарым-қатынас құралдары мен қарым-қатынас тәсілдерін меңгеру. 
Қазіргі қоғамның қарқынды даму қарқыны бізді мектеп жасына дейінгі 
балалардың дамуын жақсы ұйымдастыру үшін заманауи идеялар мен 
инновацияларды үнемі ізденіс үстінде болуға міндеттейді. Әрбір бала туғаннан 
қайталанбас, бірақ тәрбиешінің міндеті – мектеп жасына дейінгі балалардың 
дарындылығы мен жеке ерекшеліктерін дамыту үшін оңтайлы жағдай жасау, 
баланың қоршаған ортасын мүмкіндігінше бай және жан-жақты ету.Осыған 
байланысты 
балалардың 
қабілетін 
дамытудың 
жаңа 
әдістері 
мен 
технологиялары пайда болуда. Баланы дамытудың осындай тиімді әдістерінің 
бірі - ақыл-ой картасын пайдалану. 
Ми карталары мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілеттерін 
дамытатын ақпаратты есте сақтаудың бірегей және қарапайым әдісі ғана емес. 
Технологияның айрықша ерекшелігі – жасалған картаның тез және көлемді есте 
сақтаудың барлық талаптарына сай болуы. Балаларға ақпарат біртұтас сурет 
ретінде қабылданатын тұтас сурет ретінде ұсынылады, ал параллель карта 
сөздік түрде қабылданады. Материалдың есте сақтау қабілеті визуалды 
бейнелер мен эмоционалды қабылдау есебінен айтарлықтай артады [2]. 
Ағылшын психологы Тони Бузан ақыл-ой картасын қолдану әдісінің 
негізін салушы болып табылады. Ол бұл әдісті әртүрлі қызмет салаларында, 
соның ішінде балалармен жұмыс істеуде қолдануға кеңес берді. Бұл әдістемелік 
әзірлеме белгілі бір тақырыптар бойынша барлық білімді қорытындылау үшін 
мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыс жасауда ақыл-ой картасын 
қолданудың нәтижесін көрсетеді. 
Бұл әдістеменің жаңалығы мынада: бұл картаны пайдалану тәрбиеші мен 
балалар арасындағы субъект-субъектілік қарым-қатынасты құруға, баланың 
негізгі идеяларын анықтауға және осы идеяларды толықтыруға мүмкіндік 
береді. Сіз бұл картаны балалар іс-әрекетінің барлық түрлерінде пайдалана 
аласыз. Бұл дамып келе жатқан пәндік-кеңістіктік ортаның жарқын элементі 
және табысты ұйымдастыруға мүмкіндік беретін мобильді интерактивті 
жұмысқа жатады.балалардың, тәрбиешілердің, тар мамандардың өзара әрекеті. 
Қосымша білім беру мұғалімдері мен ата-аналар.

185 
Карта балалардың іс-әрекетінің өнімі, бұл да маңызды. Карта балаларға 
бір тақырып аясында жеке элементтер тізбегін құруға, есте сақтауға, оқиғалар, 
табиғат құбылыстары немесе заттар мен адамдар арасындағы логикалық 
тізбектерді салуға көмектеседі. Ең бастысы – білімді жүйелеу.
Тәрбиеші картаны талқылап, құру кезінде таңдаған тақырып бойынша 
балалардың білім қорын оңай анықтайды. Ал егер бірінші кезеңде картада 
балалардың білетіндері ғана бейнеленсе, соңғы кезеңде балалардың таңдаған 
тақырып аясында қандай материалды игергендігі анық байқалады. Картаны 
жасау оңай және жеткілікті динамикалық процесс. Ол балалардан алдын ала 
дайындықты 
қажет 
етпейді, 
жұмыста 
материалдың 
көп 
мөлшері 
пайдаланылмайды (кейде қарындаштар мен қағаз парағы жеткілікті).
Балалар ересектермен, өз тобының балаларымен және өз бетінше 
бірлесіп, ақыл-ой картасын құрастырады және толтырады, картаны толтыруға 
бастама жасайды (нені, қалай және қайда салу керек), картаны құруға 
шығармашылықпен қарайды; бағыттарын (сызу, қолдану, коллаж.) белгілеу 
жолын таңдау. Бұл технологияны қолдану нәтижесінде топ ережесін сақтау, 
топпен жұмыс істеу, келіссөздер жүргізу дағдысы қалыптасады. Ақыл-ой 
картасын құрудың алғашқы сабақтары балаларды «жоспар» ұғымымен 
таныстырады, сонымен қатар балаларда мақсатқа жету үшін өз әрекеттерін 
жоспарлау қабілетін қалыптастырады. картаны толтыруға (нені, қалай және 
қайда салу керек) бастама көтеру, картаны құруға шығармашылықпен қарау, 
бағыттардың қалай көрсетілетінін таңдау (сызу, аппликация, коллаж және т.б.).
Қоғамымыздың барлық салаларында – әлеуметтік, саяси, мәдени 
салаларда болып жатқан жаһандық қайта құрулар еліміздің болашақтағы 
зияткерлік әлеуетін айқындайтын, оның өркендеуі мен дамуының шарты болып 
табылатын білім беру жүйесіне әсер етпей қоймады[3]. 
Қазіргі уақытта мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы 
балаларды ақыл-ой әрекеттерінің техникасы мен технологиясына, танымдық 
ізденіс процестеріне үйрету, интеллектуалдық функцияларын арнайы, мақсатты 
дамытуға баса назар аудару қажет болды. Оқу орны білім мен тәрбиенің 
қарапайым көзі болмауы керек. Ол баланың жеке тұлғасын дамытуға,білім 
берудің 
заманауи 
сапасын 
анықтайтын 
негізгі 
құзыреттіліктерін 
қалыптастыруға бағытталуы керек.
Білімге негізделген әдіс жүйелік-белсенділік тәсілімен алмастырылып 
жатқандықтан, балаға білім беріп қана қоймай, оны алу және қолдану 
жолдарын үйрету, оның жалпы мәдени, жеке және когнитивті дамыту, оны оқу 
қабілеті сияқты маңызды дағдымен қаруландыру. Мұндай оқыту формасын 
іздеу мынадай идеяға әкелді: балаларды оқыту ауызша, көрнекі және 
практикалық болуы керек. Ақыл-ой карталарын қолдану әдісі осы талаптарға 
сәйкес келеді. 
Балабақшаның оқу-тәрбие процесінде ақыл-ой картасын пайдалану 
оқушылардың ойлау барысын бақыланатын етіп жасауға мүмкіндік береді, бұл 
ақпараттық құзыреттілігін қалыптастыруды қамтамасыз етеді және мектептегі 
оқуға сәтті дайындалады. 

186 
«Ақыл карталары» ұғымын Ұлыбританиядан келген психолог, есте 
сақтау, шығармашылық және ойлауды ұйымдастыру әдістерінің авторы,
100-ден астам кітаптың авторы және бірлескен авторы Тони Бузан енгізген.
Ол өзінің ұстаздық тәжірибесінде екі қызмет саласын бөліп көрсетті: мидың 
мүмкіндіктерін және оның мүмкіндіктерін (есте сақтау, ойлау, шығармашылық, 
оқу дағдылары және т.б.) зерттеу және түсіну және егде жастағы адамдардың 
ми қызметін жақсарту әдістерін әзірлеу. 
Педагогика ғылымдарының кандидаты Валентина Акименко мектеп жасына 
дейінгі балалармен жұмыс жасауда ақыл-ой картасын қолдануды ұсынды.Ми 
карталары сызбалар мен диаграммаларда есте сақтаудың, байланыстырудың, 
ақпаратты есте сақтау қабілетін белсендірудің және әртүрлі интеллектуалды 
мәселелерді шешудің тиімді әдістерін көрсету үшін жасалған.Басқаша айтқанда, 
ақыл-ой карталары ақпаратты суреттерде бейнелеу болып табылады.Бұл пішінде 
жаңа ақпаратты есте сақтау басқаларына қарағанда әлдеқайда оңай. 
Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында ақыл-ой картасын қолданудың 
артықшылықтары. Мидың оң жарты шары эмоцияларға, интуицияға жауап береді, 
әлемнің бүкіл суретін түсіруге көмектеседі (әртүрлі құбылыстар мен 
бөлшектерден кескін жасау). Балалардың оң жақ миының ойлауы дамыды. Сол 
жақ мидың ойлауы әлемді кезең-кезеңімен (бірінші, содан кейін екінші, содан 
кейін ғана үшінші) зерттеуге мүмкіндік береді. Мұндай сызықтық қабылдау уақыт 
бойынша созылады.10 жасқа дейінгі балаларда оң жақ миды ойлау басым.
Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың көпшілігі ойлау типіне 
емес, көркемдік типке жатады. Дегенмен, бір психикалық процесс үшін арнайы 
жарты шарлардың дамуы маңызды рөл атқарады. Бұған жетуге смарт карталар 
көмектеседі.Бала ақыл-ой картасын жасағанда немесе зерттегенде, мидың екі 
жарты шары да белсенді болады. Сонымен қатар, ақыл-ой картасы әдемі 
көрінеді, шығармашылықты белсендіреді (құрастыру кезінде ассоциациялар 
мен суреттерді іздеңіз), визуалды зерттеуден және ауызша айтудан кейін есте 
сақтау оңай және түзету мүмкіндігін береді. Карта жасаудағы шығармашылық 
және ойнақы сәттер мектеп жасына дейінгі балалардың іс-әрекеттерін жеңіл әрі 
қызықты етеді. Ақыл-ой карталарын бірлесіп құрастыру және зерттеу балаға 
тек құрдастарымен ғана емес, ересектермен де қарым-қатынас жасауға 
үйренуге көмектеседі[4]. 
Ақыл-ой картасын қолдануда мыналарды дамытуға көмектеседі: 
қолдың ұсақ моторикасын дамыту; 
қызығушылық; 
шығармашылық өзін-өзі жүзеге асыру қабілеті. 
Ақыл картасы тармақтары бар ми жасушасына (нейронға) ұқсайды. Адам 
сызықтық емес, құрылымдық және салалы түрде ойлайды. Әрбір ұғым басқа 
ұғыммен байланысты. Сондықтан материалды сапалы түрде бейнелеуге, 
ұғымдар арасындағы байланыстарды көрсетуге және сәйкесінше жаңа 
ақпаратты меңгеруге көмектесетін тармақталған құрылымы бар ақыл-ой 
карталары.Ақыл-ой карталары ассоциативті ойлауға негізделген - бөлек және 
әртүрлі бейнелер арасындағы байланыстар.Ақыл картасының өзектілігі. ми 

187 
карталары 
тәрбиешілерге 
сөйлеуді, 
когнитивтік 
және 
әлеуметтік-
коммуникативтік дамуды біріктіруге көмектеседі. 
Ақыл картасы балалардың келесідей дағдыларын дамытады: 
белсенділік; 
қызығушылық; 
қарым-қатынас құралдарын меңгеру; 
өзара әрекеттесу тәсілдерін меңгеру. 

жүктеу/скачать 5.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: