МЕКТЕП ЖАСЫ ЖӘНЕ БІЛІМ БЕРУДІҢ ПСИХОГИГИЕНАЛЫҚ

~ 42 ~ 
Адамның денсаулығы мен әлеуметтік функция атқаруы ҥшін 
жанҧядағы жайлы психологиялық климаттың маңыздылығы, ажырасудың 
жиілеуі мен жанҧялық-жыныстық дисгармония салдарынан психикалық 
жарақат нәтижесіндегі невроздармен және реактивті психоздармен зардап 
шегетіндер санының артуы, осындай жағдайларда ғылыми негізделген 
медициналық ҧсыныстар берудің қажеттілігі жанҧя және жыныстық ӛмір 
мәселелеріне аса кӛңіл аударуға негіз болды. 
Соңғы уақыттарда жанҧялық және жыныстық қарым-қатынастарды 
моделдеуге, болжау және коррекциялауға талпыныстар жасалды. 5 некелік 
фактор арақатынасымен таныстырылған жҧбайлар арасындағы әрқилы 
қарым-қатынастар концепциясы қҧрылды, олар: физикалық фактор /ФФ/, 
материальдық фактор /МФ/, мәдени фактор /МФ/, жыныстық фактор /ЖФ/, 
психологиялық фактор /ПФ/. 
Нақты формула арқылы неке потенциалын анықтаймыз. Егер неке 
факторлары жанҧяны нығайтуға басым бағытталса, онда некелік потенциал 
оң кӛлеммен кӛрініс береді, кері жағдайда теріс болады. Теріс неке
потенциалында жанҧялық байланыс және жыныстық қатынас бҧзылады. 
Жанҧялық қарым – қатынастың гармониялы дамуы ҥшін жетілген тҧлға, 
ересек пікір және эмоциональды қатынас қажет. 
Гормониялы қалыптасқан жанҧя уақыт ӛте келе берік отбасына 
айналады, ал дисгормониялы жанҧя емдік кӛмексіз ажырайды. Ажырасуға 
әйел және ер адамның табиғи, биологиялық детерминирленген жыныстық 
сәйкес келмеушілігі әкелуі мҥмкін. Ер адамның сексуальдылығы қалыпта 30 
жас шамасында тҧрақталады, ал кешірек тӛмендейді. Әйелдердің 
сексуальдылығы бала тууға қабілетті жаста ҥздіксіз кӛтеріледі, ал кейде оның 
соңына қарай қозады. Эмоциональды тҧрақсыз адамдарда осы тәрізді 
конфликтті жағдайлар оның психикалық жағдайына патогенді әсер етеді. 
Осы сҧрақтарды арнайы талдау нәтижесінде неке, некеге отыру және 
жанҧялық қарым-қатынасты дамыту ӛте кҥрделі процесс екені анықталды. 
Осы процесстер – эпизодты тҥрде, кейде дисгамма жағдайында жҥйелі тҥрде 
компетентті мамандармен бірлесіп /сексопотологтармен, психологпен, 
психиатрмен, социологтармен/, жҧбайлардың жанҧялық проблемаларын 
тҥсіну дәрежесіне қарай басқарылып отыруы қажет. 
Жанҧялық қақтығыстарды болдырмау ҥшін некеге алдын ала 
тҥпкілікті дайындық қажет. Мҧның қатарына жҥкті әйелдің денсаулығын 
қорғау, 
жҥктілік 
кезіндегі 
патологиямен 
кҥрес, 
балалардың 
психофизиологиялық дҧрыс дамуын және тәрбиесін қамтамасыз ету, некеге 
тҧрушыларды аранйы дайындау жатады. Физикалық жарақаттар, уланулар, 
жҥкті әйелдің соматикалық және инфекциялық аурулары әсерінен ҧрық 
мҥшелерінің ҥйлесімділігі мен дамуы бҧзылады, соның әсерінен сексуальды 
патология және репродуктивті қызмет бҧзылысы бақылануы мҥмкін. 
Болашақ адамның денсаулығы жҥктіліктің барысына байланысты. Туыт 
жарақаттары әсерінен мидың органикалық зақымдануы, инфантилизм, 

~ 43 ~ 
психопатизация, эндокринопатия болуы мҥмкін, осылардың барлығы некенің 
толыққанды дҧрыс дамуына кері әсер етеді. 
Балаларды тәрбиелеу оның жыныстық рӛлін ескере отырып жҥргізілуі 
керек: ҧл балаларда еріктік қасиеттерді жоғарылату; ер адамға тән кҥш-
жігер, батылдық, ал қыз балаларда әйелге тән нәзіктік. Кері жағдайда 
психосексуалді даму бҧзылыстары орын алуы мҥмкін. 
Некеге тҧруға дайындық ең алдымен міндетті тҥрде медициналық 
куәландыруды қажет етеді. Ол жҥргізілмеген жағдайда, неке тіркелгеннен 
кейін интимді жақындықты және ҧрпақ жалғастыруды мҥмкін емес ететін 
анатомиялық, физиологиялық туа пайда болған немесе жҥре пайда болған 
ақаулар мен аномалиялар, әр тҥрлі соматикалық және психикалық аурулар 
анықталуы мҥмкін. Неке қҧрушыларға сексологтың, гинекологтың және 
урологтың кеңесін тыңдағандары дҧрыс. Болашақ жҧбайлардың неке мен 
жанҧяға байланысты мәселелер бойынша қандай-да бір минимальды сауаты 
болуы керек: қоғамдағы жанҧя рӛлін, жыныстық ӛмір мен қатынастың 
гигиенасы жӛнінде, балалар кҥтімі мен тәрбиесі жӛнінде, жанҧяда жайлы 
климат қҧру, ҥй шаруашылығын жҥргізу жӛнінде және т.б. Біздің елде жанҧя 
мен некеге байланысты сҧрақтар бойынша ғылыми негізделген ҧсыныстар 
ғылыми – зерттеу және емдеу мекемелерімен жасалады. 
Невроздар мен психопатиялар кезінде психотерапияны кең қолдану 
және оның психопрофилатикаға және адамның әлеуметтік реадаптациясына 
бағытталуы нәтижесінде жанҧялық психотерапия ҧғымы пайда болды. 
Психотерапияның негізгі мақсаты – жанҧядағы бҧзылған қарым-қатынасты
коррекциялау. Жанҧя ішілік қарым-қатынас бҧзылысы патологияның бір тҥрі 
ретінде қарастырылады, ең алдымен дҧрыс квалификациялануы керек. 
Жанҧялық жыныстық дисгормонияны анықтау ҥш деңгейде іске асырылады: 
бейнелік, генетикалық және динамикалық. Бейнелік деңгейде жанҧялық 
патология симптомдары анықталады (жыныстық сәйкессіздік, ҧрыс-керіс, 
алкоголизм, невротикалық бҧзылыстар, психосоматикалық бҧзылыстар). 
Генетикалық деңгейде жҧбайлық қарым-қатынас эволюциясы қаралады, 
некенің бҧзылуының себебі анықталады (ерте неке, кездейсоқтығы, некені 
ӛткен ӛмірінің конфликттерін ҧмытуда қолдану). Динамикалық деңгейде ең 
негізгі конфликт анықталады, оларды шешу тәсілдері анықталады, ӛзара 
бірін-бірі толықтыруға, жаңа жанҧялық рӛлдерге бейімделуге қабілеттілік 
және қабілетсіздік анықталады. 
Тексеру ҥрдісінде жанҧяның әр мҥшесінің тҧлға болып қалыптасу 
жағдайлары зерттеледі және жанҧядағы келіспеушілік себептері толығынан 
ашылады, тәрбиелеу жҧмысы, медико-педогогикалық коррекция жҥргізіледі. 
Қажет болса басқа да мамандар қатыстырылады, соматикалық, эндокринді, 
сексуальды бҧзылыстарды емдеу шаралары, психофармакологиялық және 
психикалық бҧзылыстардың қажетті емі жҥргізіледі. 
Қоғамның даму қарқынына қарай жанҧялық қарым-қатынастар, жанҧя 
дәстҥрі мен ҧстанымдары, жанҧя ішілік байланыс тҥрі ӛзгереді. Қоғамда, 
ӛндірісте әйелдердің рӛлі айқын ӛзгерді. Әйелдер эмансипациясы оларды тең 

~ 44 ~ 
қҧқылы, тәуелсіз, белсенді және интеллектуальды етті. Бҧл әйелдің 
жанҧядағы рӛліне әсерін тигізді, жанҧялық және жыныстық қарым-
қатынастағы жҧбайына деген талаптың ӛсуіне алып келеді. 

жүктеу/скачать 5.77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: