Психиатрияға кіріспе тармақ психиатрияның жалпы мәселелері тарау
Егде жас кезеңінде психикалық бҧзылыстар даму қаупінің
жүктеу/скачать 5.77 Mb. Pdf көрінісі
|
| Егде жас кезеңінде психикалық бҧзылыстар даму қаупінің
жоғарылауы Адам ӛмірінің бағдарламасы белгілі бір уақыт аралығында кҥрделенеді, және оның табиғи аяқталуы тіршілік функцияларының біртіндеп сӛнуі, олардың толық тоқтауымен кӛрініс беруі керек. Ӛмірдің мҧндай соңы қазір жиі кездеседі, себебі қазіргі медицина жетістіктері ӛмірді ерте қиятын кӛптеген қауіпті жағдайлармен сәтті кҥресуді қамтамасыз етіп отыр. Қартайған шақта гормональды активтілік тӛмендейді, ферментативтік процесстердің активтілігі, зат алмасу интенсивтілігі тӛмендейді; зат алмасудың жеткіліксіздігі толық қышқылданбаған ӛнімдердің жиналуымен білінеді (тамыр қабырғасына холестирин жиналуы); тамырлар мен байламдардың, капсулалардың эластикалық қасиеті тӛмендейді. Бҧл кезеңде психикалық процесстердің активтілігі, қозғалғыштығы тӛмендейді, есте сақтау қиындайды, тҥскен ақпаратты талдау қиындайды, қабылдау ӛткірлігі тҧйықталады, ой жҧмысы тӛмендейді. Қарттық адамның әлеуметтік жағдайын да ӛзгертеді. Қарт адамның ӛмірі жоғалтулардан тҧрады: туыстары мен жақындары қайтыс болады, зейнетке шығуына байланысты ҥйреншікті ӛндірістік жҧмысбастылығын жоғалтады, бҧрынғы әлеуметтік байланыстары әлсіреп, ҥзіледі, ал жаңа байланыстар қиыншылықпен іске асады, физикалық кҥш жоғалады, денсаулық, есту, кӛру қабілеті тӛмендейді. Осының салдарынан кӛптеген қарт адамдар жаңа қайғы кҥтумен болады, әр уақытта жабырқаулы кҥйде болады, қуану сезімі жоғалады. Қабатталған биологиялық ~ 62 ~ және әлеуметтік ӛзгерістер жеке бастың ӛзгеруіне әкеліп соқтырады, ҧқыптылық – сараңдықа, тітіркендіргіштік - ашуланшақтыққа ауысады. Организмнің адаптациялық қабілеттерінің бҧзылуы себебінен қоршаған ортаға реакциялар тікелей сипатқа ие болады, метеотропты факторларға, дәрілік заттардың теріс әсеріне, психогенияларға тӛзімділік тӛмендейді. Дағдыланудың қиындығына байланысты қарт адамдар ӛмірлік ӛзгерістерден қашқақтайды, мінездерінде консерватизм, ортодоксальдылық сияқты қҧбылыстар пайда болады. Басым тікелей сипатқа соматикалық және психикалық реакциялар арасынадағы байланыстар ие болады. Әрбір қарқынды психикалық реакциялар – жайсыз соматикалық ауытқулар тудыруы мҥмкін: стенокардия ҧстамалары, гипертониялық криз, диабет асқынуы. Сонымен қатар соматикалық аурулар ОЖЖ – нің қызметіне аса қиын жағдай тудырады және психикалық бҧзылыстардың пайда болуына ықпал етеді. Осылайша қартайған сайын психикалық бҧзылыстар туындау қаупі жоғарылайды. Қартаю процесі ешқашан функциялардың біркелкі тӛмендеуімен жҥрмейді. Қартаю дәрежесіне қарай дефициттерді компенсациялау ҥшін ҥнемі функциональды қайта қҧрылу ҥрдісі жҥріп отырады. Осылайша қарттық шақта кӛптеген психикалық жетіспеушіліктер компенсациясы тҥрінде, бай профессионалдық және ӛмірлік тәжірибе, онымен бірге жҥретін парасаттылық, шыдамдылық және т.б. тҧлғалық оң қасиеттер қолданылады. Психопрофилактиканы ҧйымдастыру кезінде егде жас кезеңінің тек әлсіз жақтарын қолданылмай, сонымен қатар компенсаторлық мҥмкіндіктері де қолданылуы керек. Жасушалардың қартаюы мен ӛлуі ӛмір бойына жҥреді, бірақ жалпы биологиялық қартаю процесі 45 жастан басталады. Кешірек адамның әлеуметтік активтілігі тӛмендей бастайды. Осыны ескере отырып геронтологтар 1962 жылы халықаралық симпозиумда 50 мен 64 жас аралығын орта, 65 жастан 74 жасқа дейін егде, 75 жастан 90 жасқа дейінгі аралықты қарттық, 90 жастан жоғары кезеңді терең қарттық деп атауды ҧйғарды. Қоғамдағы адам ӛмірінің жағдайы қарттықты жақындата да, алыстата да алады. Әлеуметтік белсенділік, ӛз тәжірибесін қолданып, және оны артындағы ҧрпақтарға бере алу мҥмкіндігі, аздап болсын ӛндірістік қатынастарды сақтап қалу қартаюға кедергі болады. Ӛмірінің соңына дейін бір ӛндірістік жағдайда жҧмыс жасаған адамдар терең қарттық шаққа дейін ӛмір сҥргені туралы кӛптеген мысалдар бар, оларда ешқандай психикалық бҧзылыстар болмаған және еңбек жағдайы кҥшті сақталған. Зейнетке шығатын адамдарды алдын-ала психологиялық жағынан дайындау керек, жҥйелі мециналық кӛмек ҧйымдастыру, олармен тҧрақты байланыс жасау, қоғамдық жҧмысқа баулуды қарастыру керек. Жасы ҧлғайған адамдарды, әсіресе зейнеткерлерді физикалық жаттығуларға, денсаулық топтарына баулу аса маңызды. Екіншілік психопрофилактика бойынша іс-шаралар жҥргізу кезінде психикалық аурулардың диагностикасын қиындататын психопатологиялық ~ 63 ~ симптоматиканың жалпы ерекшеліктерін ескеру керек. Осылайша, қарттық шақтағы психикалық ауруларға нозологиялық ерекшеліктеріне байланыссыз жиі ҥрейлі эмоциональды бҧзылыстар, зардап шегу сандырақтық кҥйзелістері және олардың мазмҧнының аса қарапайымдылығы, естің бҧзылуы, сана бҧзылысының пайда болу жеңілдігі, психопатологиялық синдромдардың салыстырмалы қарапайымдылығы және олардың толық аяғына дейін дамымауы тән. Жиі психоздардың абортивті формалары, психотикалық емес варианттарының біртіндеп органикалық ақыл кемдігіне ауысатын созылмалы ағымға бейімділігі байқалады. Мҧндай нәтижеге әлеуметтік адаптацияны кҥрт бҧзатын ауруханаға жатқызу жағдайы, қозғалу активтілігін және сергектігін тӛмендететін орталықтық-босаңсытатын және миорелаксанттық психотропты заттарды қолдану алып келеді. Психикалық патологиямен кҥресетін бҧл заттарды аса сақтықпен қолдану керек және оларды теріс пиғылмен қолдануға болмайды. Олармен емдеу психикалық бҧзылыстар сияқты жайсыз соматикалық бҧзылыстар туғызуы мҥмкін, олар егде жаста толық әлеуметтік адаптацияға кедергі келтіреді. жүктеу/скачать 5.77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|