Оқулық "Білім беруді дамытудың федералдық институты" Федералдық мемлекеттік автономдық мекемесі "

7.3. Уақытты өлшеу жүйелері 
7.3.1. 
Тербеліс принципіне негізделген уақыт шамалары 
Механикалық айланатын жүйелер Уақытты күндер мен 
жылдарға бөлу негізінде Жердің өздігінен айналуымен (күндер) 
жəне Жердің күнді айнала айналуымен (жылдар) байланысты 
мерзім сайын қайталатын құбылыстар жатады. Олар адам өмірінің 
ырғағын анықтайды. Қазіргі уақытта қолданылатын, 1582 жылы 
Григорий əке XIII-нің енгізген күнтізбесі 12 айға жəне 52 аптаға 
бөлінген 365 күннен тұрады. 
Бұл ретте Күннің айналасындағы Жердің айналу уақытында 
пайда болған айырмашылықтар, кібісе жылының секілді (29 ақпан) 
үстеме күнін енгізумен теңестіріледі. 
Елдің экономикасы үшін айлардың əртүрлі ұзақтығы мен 
өзгеретін демалыс күндер қолайсыз фактор болып табылады. 
Сондықтан, Григориан күнтізбесінің кемшіліктері алынып 
тасталған осындай күнтізбені əзірлеу тенденциясы бар. 
Сонымен қатар, азиялық жəне африкалық аймақтарда Айдың 
айналу кезеңдеріне негізделген күнтізбелік жүйелер əлі күнге дейін 
бар, бірақ олардың маңызы ұлттық жəне діни салалармен шектеледі. 
Күнді бөлу үшін, Зениттегі Күннің орны пайдаланылады. Күннің 
күн ұзақтығы зениттегі Күннің екі күйі арасындағы уақыт аралығы 
ретінде 
анықталады. 
Жердің 
орбитасы 
мен 
эклиптиктің 
эксцентриситеті себебінен күннің күндерінде 30 минуттай 
ауытқулар бар. Сондықтан «орташа күндік күн» бір жылдың барлық 
күндерінің ұзақтығының орташа мəні ретінде анықталады. Күн 60 
минуттан 24 сағат немесе 86 400 секундқа бөлінеді. Жердің 
айналуына байланысты бірыңғай жергілікті уақытты белгілеу 
мүмкін емес. Сондықтан да нөлдік меридианға қатысты түрлі 
меридиандардағы жергілікті уақыт 30 ° арқылы белгіленеді жəне 
сəйкес елдерде үлгілік уақыт ретінде қабылданған белдеулік уақыты 
ретінде анықталады. 
Нөлдік (Гринвич) меридиандағы уақыт бүкілəлемдік уақыт
(Universal Time - UT) ретінде анықталады жəне ең алдымен 
авиацияда жəне теңіз флотында қолданылады. 
Бүкілəлемдік уақыт үшін күннің басталуы 0
h
бойлықтың 180-
градусында орташа Күннің зениті бойынша орнатылады; ал 24
h
күннің соңы - келесі күннің зениті бойынша орнатылады. 
Шығыстан батысқа қарай бағытта күннің басталуы бүкілəлемдік 
уақытқа қатысты белдеулік уақыттың мəнінің əртүрлілігіне сəйкес 
ығысады. 
Ағымдағы уақыт (уақыт нүктесі, сағат бойынша есептеу уақыты) 
астрономиялық құбылыстармен, əлемдік уақытпен немесе белдеулік 
уақытпен салыстыру жолымен анықталады. Уақытты көрсету 
118 

уақыт бірлігін жоғарғы индекспен белгілеу жолымен жүргізіледі, 
мысалы, 12
h
18
mm
24
s
жазбасы 12 сағат 18 минут жəне 24 с уақытты 
білдіреді. 
Уақыт интервалдарын көрсету (ағымдағы уақыт мəнінің 
айырмашылығын) 12 сағат 18 минут 24 секунд түрінде жүргізіледі. 

жүктеу/скачать 4.38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: