Вернадский биосфераның қасиеттерін мұқият зерттеп, жүйенің жұмыс істеуінің негізі
заттар мен энергияның шексіз айналымы деген тұжырымға келді. Бұл процестер тірі
организмнің белсенділігі нəтижесінде ғана мүмкін болады. Тірі заттар (автотрофтар мен
гетеротрофтар) тіршілік ету барысында қажетті химиялық элементтерді жасайды.
Сонымен, автотрофтардың көмегімен күн сəулесінің энергиясы химиялық
қосылыстарға айналады. Гетеротрофтар өз кезегінде құрылған энергияны тұтынады
жəне органикалық заттардың минералды қосылыстарға дейін жойылуына əкеледі.
Соңғылары автотрофтардың көмегімен жаңа органикалық заттарды құрудың негізі
болып табылады. Осылайша, заттардың циклдік айналымы пайда болады.
Дəл биологиялық циклдің арқасында биосфера өзін-өзі қамтамасыз ететін жүйе болып
табылады. Химиялық элементтердің айналымы тірі организмдер үшін жəне олардың
атмосферада, гидросферада жəне топырақта тіршілік етуі үшін маңызды.
Биосфера туралы ілімнің негізгі ережелері
Вернадский доктринасының негізгі ережелері «Биосфера», «Тіршілік ету аймағы»,
«Биосфера жəне ғарыш» еңбектерінде көрсетілген. Ғалым биосфераның, соның ішінде
бүкіл гидросфераның шекараларын мұхит тереңдігімен, жер бетімен (литосфераның
жоғарғы қабаты) жəне атмосфераның бір бөлігін тропосфераға дейін белгіледі.
Биосфера - ажырамас жүйе. Егер оның бір элементі өлсе, онда биосфера қабығы
құлайды.
Вернадский «тірі зат» ұғымын қолдана бастаған алғашқы ғалым. Ол өмірді материяның
даму кезеңі ретінде анықтады. Бұл планетада болатын басқа процестерді
бағындыратын тірі организмдер.
Биосфераға сипаттама бере отырып, Вернадский келесі ережелерді алға тартты:
● биосфера - ұйымдастырылған жүйе;
● тірі ағзалар планетаның басым факторы болып табылады жəне олар біздің
планетамыздың қазіргі жағдайын қалыптастырды;
● жердегі тіршілікке ғарыш энергиясы əсер етеді
Осылайша, Вернадский биогеохимияның жəне биосфера туралы ілімнің негізін қалады.
Оның көптеген мəлімдемелері қазіргі кезде өзекті болып табылады. Қазіргі заманғы
ғалымдар биосфераны зерттеуді жалғастыруда, бірақ олар Вернадскийдің іліміне де
сенімді. Биосферадағы тіршілік барлық жерде кең таралған жəне барлық жерде
биосферадан тыс өмір сүре алмайтын тірі организмдер бар.
Достарыңызбен бөлісу: