І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ашқыш:
Шартты белгілер: ыдыс ыдыс (қазақша оқығанда) қы-қый («______//______») Қысқалық белгі сұр-сұр («______//______») Ұзындық белгі – (то) cу-су V («______//______») сүт-сүт («______//______») сүрет-сүVрет («______//______») іні-іні («______//______») ине-іине («______//______») * * * Дауыстыларды осылайша ұяға бөлуіміз – шама ғана. Әйтпесе бір о дыбысының өзі өз ұясының әр жерінде тұра береді. Басқа дыбыстар да солай. Мысалы е дыбысын ә дыбысына да, і дыбысына да жақындатуға болады. Тіл кейін кеткен сайын дыбыс жуандайды, тіл ілгері кеткен сайын жіңішкереді (Мыс: Пайзлла). Дауыстылар алғашқы кезде мағына беруші болмай, әр коллективтің ұраны, оның қай елден екендігін білдіретін дабыл болған. Сондықтан дауыстылар қатынас (отношение) белгісі делінеді. Бұрын олар фонема болмаған. Ертедегі рулардың аты, таңбасы болғаны секілді дауыстылар да сондай ру белгісі қызметін атқарған (звуковой корреспондент) [үнді-еуропа ғалымдарынша]. А, О дыбыстары қатысқан сөздер тұрпайы (топас) сөз болады-мыс. Дауыстының ішінде дауыссыз да бар. Дауыстының емлеге байланысты жері Богородицкий – үнді-еуропа тіл ғалымы. Бұл кісі білек сөзіндегі і дыбысы ашық буында тұрып, екпінінен айрылған соң түсіп қалған дейді. Радлов та осылай айтқан. Богородицкий «ы», «і» дыбыстары бітеу буында да жоғалады дейді. Мысалы, тыс-тстық. Бұндай ережені татарлар 1929 жылы қабылдап, 1934 жылы тастап кеткен болатын. Бұлар да Богородицкийге еріп: «Екпінді буындағы «ы» дыбысын жазу керек, екпінсіз буындағы «ы»-ны жазбау керек» деген-ді. Татар сөзінің соңғы буынында ғана екпін болады деп түсінген олар «ы» дыбысын тек соңғы буында жазған. Ал біз «ы» дыбысының жазылатын, не жазылмайтын жерлерін буынның таптастырылуына қарай белгілегенбіз. Әйтпесе қай буында екпін барлығын белгілеу қиын. Буынның қайсысында екпін барлығын белгілеу үшін сол сөздегі түрлі буынға екпін салып көру қажет. Осыншалық қиындығы болған соң татарлардың осы жөніндегі ережесі кәдеге аспай қалды. Ғылымда дауысты дыбысты v таңбасымен, дауыссыз дыбысты с таңбасымен көрсетеді. Бір ы дыбысының ішінде дауысты да, дауыссыз да бар дегенді былай көрсетеміз: жүктеу/скачать 1.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|